1410 – W miejsce poległego na polach Grunwaldu Ulryka von Jungingen, wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego został obrany Henryk von Plauen.
>> Ku. BpG, s. 207; Gór. PkwP, s. 145.
1459 – W Malborku zm. Jan Bażyński /Baysen/, pochowany w Elblągu, szlachcic pruski, czołowy przywódca opozycji antykrzyżackiej, organizator Związku Pruskiego, polityk, dyplomata, pierwszy gubernator Prus Królewskich. Początkowo był zaufanym w. mistrza i w jego imieniu odbywał podróże do wielu krajów zachodniej Europy. Najpierw skrycie, a potem jawnie zaczął przeciwstawiać się zakonowi. W 1435 r. przewodniczył szlachcie pruskiej, zgromadzonej w Mikołajkach Pomorskich, przewodniczył szlachcie pomezańskiej także niezadowolonej z krzyżackiej władzy. Miał odwagę przeciwstawiać się legatowi papieskiemu i w. mistrzowi. Przewodniczył delegacji Związku Pruskiego, która w Krakowie prosiła króla polskiego, by Prusy zostały wcielone do Polski. Dwukrotnie dowodził obroną twierdzy malborskiej. Przez zakon był znienawidzony – były próby zgładzenia go. Był zaufanym doradcą polskiego króla.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 14–15.
1519 – Mikołaj Kopernik przestał pełnić urząd administratora dóbr wspólnych kapituły warmińskiej. Wrócił z Olsztyna do Fromborka i tam zastał go wybuch wojny polsko-krzyżackiej.
>> KMW 1966, s. 429; KMW 1993, s. 163; Wak. Ol., s. 58; WiM zarys, s. 273.
1611 – Sejm polski nadaje Prusy Książęce w lenno elektorowi brandenburskiemu Janowi Zygmuntowi i rozciąga prawa do lenna na dom brandenburskich Hohenzollernów. Decyzję tę podjęto pod naciskiem króla Zygmunta III Wazy.
>> Szos. Dzieje, s. 64; WiM zarys, s. 814.
1616 – Książę pruski Jan Zygmunt stworzył z 8 włók chłopskich w Węckach i 6 w Ołowniku k. Węgorzewa majątek szlachecki. Dobra te w XIX w. należały do znanego przywódcy liberałów niemieckich, Contaga. W 1710 roku prawie wszystkich mieszkańców tej miejscowości skosiła dżuma /139 osób/.
>> Wak. Węg., s. 164.
1697 – Administrator biskupstwa warmińskiego Franciszek Żurawski wystawił kapitule fromborskiej zezwolenie na kupno wsi Pierwągi w komorze jeziorańskiej. Dokument datowany był we Fromborku.
>> Sz. DW, s. 464.
1854 – Pruskie władze kościelne zaakceptowały propozycje superintendenta Gottfrieda Schulza, który zaproponował konsystorzowi królewieckiemu i Ewangelickiej Głównej Radzie Kościelnej, napisanie śpiewnika polskiego. G. Schulz prosił o zaliczkę na wspomniane dzieło w wysokości 30 talarów. Pieniędzy nie otrzymał. Władze kościelne przyobiecały, że proponowaną kwotę wypłacą, gdy autor przedłoży manuskrypt, który najprawdopodobniej nie ujrzał światła dziennego.
>> KMW 1993, s. 425.
1864 – Jak doniosła gazeta „Ojczyzna”, Prusacy po upadku powstania polskiego starali się internowanych wojskowych jak najszybciej wysyłać do Francji i Belgii, albo przynajmniej ulokować w północnej części Prus Wschodnich, by ich odizolować od ludności polskiej. Identycznie postępowano w roku 1831.
>> Jas. Ś., s. 211.
1882 – W Południewie k. Olsztyna ur. Jan Hambruch /zm. 23.04.1967 w Bartągu k. Olsztyna/, działacz warm. Wcielony na 2 lata do niemieckiego wojska. W okresie plebiscytu był członkiem „Sokoła” i mężem zaufania Warm. Komitetu Plebiscytowego, a później Zw. Polaków w Niemczech. Pracował w banku Ludowym i w Spółdzielni „Rolnik” w Olsztynie. Synowie ukończyli szkoły polskie /Alojzy pracował w konsulacie polskim w Olsztynie, a Jan działał w polskim ruchu młodzieżowym/.
>> Or. SBWMiP, s. 125.
1885 – W Waplewie k. Olsztynka ur. Reinhold Barcz /zm. w 1942 w Berlinie/, działacz mazurski, redaktor, przywódca gromadkarzy mazurskich, kaznodzieja. Z zawodu krawiec, pracował w tym zawodzie w zachod. Niemczech. Absolwent szkoły dla kaznodziejów w Essen. Po 1909 r. osiadł w Szczytnie. Zaczął organizować bractwa religijne /gromadki/. Należeli do nich Mazurzy, którzy nie godzili się na rugowanie języka polskiego z kościoła ewangel. Współpracował, a może był nawet redaktorem pisma gromadkarzy wychodzącego w Szczytnie pt. „Trąba Ewangelijna”. W l. 1926–1939 redagował początkowo w Szczytnie, a potem w Berlinie miesięcz. religijny „Głos Ewangelijny”. R. Barcz współpracował w tym czasie z wychodzącym w Szczytnie „Mazurskim Przyjacielem Ludu”. Utrzymywał łączność osobistą z ewangelikami w Działdowie, Warszawie, z Krakowem, Cieszynem oraz z Mazurami na Dolnym Śląsku i Westfalii. Dzieci swoje kształcił w Polsce. W 1938 roku odebrano mu paszport, by uniemożliwić jego podróże do Polski. W początku 1939 roku został wysiedlony z Prus Wschod. Zamieszkał w Berlinie i dalej kontynuował swą działalność. Tuż przed wybuchem wojny 1939 r. aresztowano i uwięziono go w Berlinie. Jego proces odbył się w końcu 1941. Oskarżono go o zdradę główną. Skazany na karę śmierci, ścięty toporem w więzieniu Moabit.
>> Or. SBWMiP, s. 48–49.
1888 – W Tuniszkach k. Gołdapi ur. Hugo Hermann Gross, zm. 1.12.1968 w Bambergu. Nauczyciel, archeolog. Studiował na Albertynie. Uczył w gimnazjum w Tylży, a w latach 1919–1945 w olsztyńskiej Luisenschule. Autor ponad 50-ciu prac dotyczących wczesnej historii Prus. Otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu w Bonn.
>> Chł. Lud., s. 40.
1890 – W Cygusach na Powiślu ur. Józef Donimirski /jun./, zamordowany w Dachau jesienią 1940. Ziemianin, po I-szej wojnie światowej czynny w polskich komitetach wyborczych. W 1939 roku pozbawiony przez Niemców majątku, aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym.
>> Or. SBWMiP, s. 91.
1906 – W Sokalu ur. Eugeniusz Bielawski, działacz społ., nauczyciel, regionalista. Ukończył wyższy kurs nauczycielski we Lwowie. Instruktor harcerski. W olsztyńskiem od 1937 r. jako nauczyciel pracował w pow. braniewskim i bartoszyckim, a najdłużej w Wejsunach w pow. piskim, założył tam izbę regionalną, którą przejęła Gromadzka Rada Narodowa /1971/. W opracowaniach zbiorowych ukazały się jego pamiętniki. Jest także autorem szeregu artykułów.
>> Or. Twórcy, s. 30–31.
1916 – Koło zamku w Olsztynie odsłonięty został pomnik Mikołaja Kopernika. Autorem projektu jest wybitny rzeźbiarz Johannes Goetz.
>> Wak. Ol., s. 399.
1918 – W Olsztynie powstała rewolucyjna Rada Żołnierska. Następnego dnia została ona przekształcona w Radę Żołniersko-Robotniczą. Data ta jest również początkiem rewolucji w Niemczech. W Berlinie kanclerz Maksymilian badeński ogłosił abdyk. cesarza Wilhelma II.
>> Staw. Pl, s. 505; Z dziejów, s. 145; Wak. Ol., s. 301, 399; Rusz. I, s. 347.
1919 – Od tej daty rozpoczyna się historia Akademii Rolniczej w Olsztynie, jej prapoczątki bowiem wiążą się z dniem rozpoczęcia działalności z dniem 9.11.1919 r. w Poznaniu wydziału rolniczego dwuletniej szkoły, która była czymś pośrednim między szkołą średnią a wyższą. Uczelnia ta potem została zlokalizowana w Bydgoszczy /1920/, skąd w 1921 r. przeniesiono ją do Cieszyna. W 1950 roku uczelnia cieszyńska wraz z łódzką Wyższą Szkołą Gospodarstwa Wiejskiego przeniesione zostały do Olsztyna, tworząc Wyższą Szkołę Rolniczą, która po jakimś czasie przemianowana została w Akademię Rolniczo-Techniczną /obecnie ważna część składowa Warmińsko-Mazurskiego Uniwersytetu/.
>> Szkice Ol., s. 343–346.
1933 – Znany działacz warmiński, członek Związku Literatów Polskich, Alojzy Śliwa, zmuszony do opuszczenia Prus Wschodnich po przegranym plebiscycie, został odznaczony Medalem Niepodległości. Tę datę nosi zarządzenie prezydenta RP.
>> KMW 1994, s. 313.
1937 – Nowo wybudowany gmach polskiego gimnazjum w Kwidzynie przyjął w swe mury 80-ciu uczniów, którzy uczyli się dotąd w gimnazjum polskim w Bytomiu. Uczniowie ci pochodzili ze wszystkich prawie zakątków rzeszy, gdzie zamieszkiwali Polacy.
>> KMW 1957, s. 86–87; WiM 1962, nr 12, s. 6.
1938 – Zachowało się mało danych o tzw. „nocy kryształowej” w Prusach Wschodnich. Pewne wyobrażenie można sobie wyrobić na podstawie raportu policyjnego z Reszla, w którym donoszono, że w mieście „panuje spokój. W powiecie nie ma żadnych synagog. Pomieszczenia po częściowej przebudowie wykorzystane są w innych celach. Żydowskie sklepy znajdują się w rękach niemieckich. Władze policyjne współpracują z partią i aresztowały 80 zdolnych do pracy Żydów, innych wywieziono do obozu”.
>> KMW 1987, s. 610–611; KMW 1993, s. 113.
– W Kętrzynie podczas zajść związanych z „nocą kryształową” została spalona synagoga. Gmina żydowska wzniosła budynek swej świątyni w 1916 roku.
>> Stud. Anger VII, s. 109.
1944 – Rozpoczęła się ewakuacja jeńców wojennych z obozów Olsztynek i Stablak. Kolumny marszowe kierowano w rejon Zalewu Kurońskiego i Wiślanego, po drodze miały dołączać grupy z innych obozów. Ogółem liczba konwojowanych jeńców francuskich, belgijskich i polskich sięgała 5 tysięcy. Każdy jeniec niewytrzymujący trudów lub odłączający się od konwoju był zabijany.
>> Lietz, Obozy, s. 205.