1284 – Bp Henryk Fleming odnawia dokument lokacyjny dla Braniewa, które zostało zniszczone podczas powstania Prusów. Miasto ma nadal korzystać z gruntów leżących w granicach grodu i wszystkich płodów ziemi, wyłączywszy kopaliny srebra, złota i soli. Miastu przynależy polowanie na bobry. Mieszczanie otrzymali 10 lat wolnizny oraz 100 łanów w pobliżu folwarku Zawierz na pastwiska. W dokumencie znajduje się jedna z najstarszych wzmianek o Fromborku, gdzie bp rezydował i osadził kapitułę i rozpoczął budowę katedry.
>> Sz. DW, s. 257; Achr., s. 21.
1285 – Kapituła pomezańska nadała rycerzowi Ditrichowi Stange dobra „Trumnya” leżące na staropruskim polu osadniczym Prawanithe. Jest to równocześnie najstarsza wzmianka o obecnej miejscowości Trumiejki.
>> Ił., s. 260.
1480 – W Gdańsku ur. Tiedeman /Tiedemanus/ Giese /Gise, Gisius/, bp chełmiński i warm., humanista, mecenas nauki. Zm. w Lidzbarku Warm. 23.10.1550 r.
>> Or. SBWPKiZM, I, s. 64–65.
1520 – Załoga krzyżacka z Iławki dokonała napadu na wsie biskupstwa warmińskiego. Była to najprawdopodobniej zemsta za to, że bp Fabian Luzjański dozwolił, by wojska polskie zajęły niektóre miasta Warmii /1 kwietnia 1520 roku Polacy obsadzili zamek w Reszlu załogą 400 Czechów/.
>> Bis. Wp, s. 160–161; KMW 1961, s. 166.
1579 – Król Stefan Batory erygował Uniwersytet Wileński. Jego pierwszym rektorem był ks. Piotr Skarga, drugim – ks. Jakub Wujek. Była to pierwsza wyższa uczelnia we Wschodniej Europie, korzystali z niej przede wszystkim Litwini i Polacy oraz Rusini, Szwedzi, Niemcy, a nawet Tatarzy.
>> Tyg. Pow. 1991, nr 33, s. 3.
1613 – Zgromadzenie stanów warmińskich uchwaliło nadzwyczajne podatki w wysokości 15 groszy łanowego oraz szos – 1 złp. Sumy uzyskane potrzebne były na opłacenie wojsk konfederackich, które najechały Warmię, wymuszając zaległy żołd.
>> KMW 1983, s. 415.
1618 – W Oliwie zm. Feliks Kos /Koss/, kan. warm., sekretarz Zygmunta III, opat cystersów w Pelplinie. Kształcił się w Braniewie oraz na uniw. w Ingolstadt i Padwie. W r. 1617 otrzymał infułę biskupią.
>> Or. SBWPKiZM, I, s. 144.
1657 – W Napratach k. Lidzbarka Warm. ur. Otto Fryderyk von der Groeben /Oracki podaje też datę 16.04.1656/, podróżnik, pisarz. Zm. w Nowej Wsi Kwidzyńskiej k. Kwidzyna 30.1.1728 r.
>> Or. SBWPKiZM, I, s. 78.
1658 – Ur. na Warmii Franciszek Krueger /Krieger/, jezuita, pedagog, teolog. Rektor kolegiów w Reszlu i Braniewie, superior domu misyjnego w Świętej Lipce, prepozyt domu profesorów w Wilnie. Zm. 18.6.1729 w Braniewie.
>> Or. SBWPKiZM, I, s. 160.
1666 – W Łyszkowicach zm. Wacław Leszczyński /pochowany w Łowiczu/, bp warm., arcybp gnieźnieński. Studiował prawo kanoniczne w Paryżu. Był sekretarzem króla Zygmunta III. Przewodniczył poselstwu do Francji w celu poślubienia w imieniu Władysława IV i sprowadzeniu do Polski Marii Ludwiki /podczaszy na dworze królowej/. Prezes stanów pruskich. Okrzyknięty zdrajcą w okresie potopu. W 1658 r. został arcybpem gnieź. i prymasem Polski. Podczas konfederacji wojskowych był mediatorem między rokoszanami a królem. Jako pierwszy tytułował się „księciem cesarstwa”. Mecenas szkolnictwa i nauki, protektor uczonych i pisarzy.
>> Or. SBWPKiZM, II, s. 11–12.
1694 – W Świętajnie k. Olecka ur. Marcin Zygmunt Zieliński, kazn. pol.-ewangel., tłumacz i pisarz. Zm. 20.1.1741 w Królewcu.
>> Or. SBWPKiZM, II, s. 226.
1789 – W Rydze zm. Jan Fryderyk Hartknoch /ur. 28.9.1740 r. w Gołdapi/, księgarz i nakładca. Studiował w Królewcu, gdzie był sekretarzem loży wolnomularskiej. Wydawał dzieła J.G. Herdera i I. Kanta; przekłady pisarzy rosyjskich na niemiecki rozprowadzał po całej Europie Zach.
>> Or. SBWPKiZM, II, s. 242.
1801 – W Warszawie zm. Fryderyk Cabrit /Kabrit, Kabryt, Kabrytt/, ur. w Królewcu 6.2.1745, bankier warszawski /udzielał kredytu królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu/, finansował budowę gmachu Teatru Narodowego, popierał Konstytucję 3 maja. Zbankrutował w r. 1793.
>> WEP, II, s. 263; Or. SBWPKiZM, I, s. 32.
1807 – W pałacu Finckensteinów w Kamieńcu k. Susza zamieszkali Napoleon Bonaparte i Maria z Łączyńskich Walewska. Cesarz rezydował tu do 6 czerwca 1807 roku.
>> WiM 1962, nr 7–8, s. 12; Bran. Kłopoty, s. 102–109.
1832 – Bp warm. Józef von Hohenzollern w piśmie do rejencji kwidzyńskiej broni się przed wytoczonym mu zarzutem, że na Powiślu nazbyt popiera język polski kosztem niemieckiego. Władze pruskie spór zawęziły ze względów taktycznych do części, lecz dotyczył on całej diecezji warmińskiej.
>> Jas. Ś., s. 86–87.
– Początki wsi Śwignajno. Powstała na północny wschód od Wojnowa. Jej mieszkańcami byli Staroobrzędowcy. Sołtysem wybrano Iwana Kuźmiana, który był kowalem, pochodził z Litwy.
>> Iw., s. 111.
1849 – Ukazał się okazowy nr dwujęzycznego pisma „Kurek Mazurski – Der masurische Hahn”. Było to ostatnie polskie pismo powstałe na Mazurach w okresie Wiosny Ludów. Wydawane było przez Antoniego Gąsiorowskiego w Szczytnie i Piszu. Redaktorem „Kurka” został pastor Jan Salomon Getzuhn, krewny i bliski współpracownik w walce z germanizacją Mazurów Gustawa Gizewiusza.
>> Choj. Szkice, s. 204–209; KMW 1959, s. 51.
1850 – Gazeta „Kurek Mazurski – Der masurische Hahn” przestała wychodzić.
>> Or. SBWMiP, s. 106.
1859 – Ukazał się numer okazowy „Prawdziwego Ewangelika Polskiego”. Wydawca Antoni Gąsiorowski. Pismo miało obejmować zasięgiem Wielkopolskę i Śląsk. Nakład 3000 egz. Redagował gazetę pastor Fryderyk Beniamin Moeller, drukowano ją w Piszu.
>> Choj. Szkice, s. 127; KMW 1990, s. 19.
1864 – Ukazał się ostatni nr „Głosu Litwy”. Na karcie tytułowej podawano, że miejscem wydawania było Wilno. Faktycznie pismo drukowane było w Królewcu. „Głos Litwy” był gazetą powstańczą, w zamierzeniach organizatorów miał być przerzucany przez granicę i rozpowszechniany w Polsce i na Litwie. W okresie od grudnia 1863 r. wydano tylko 5 nrów tego periodyku.
>> KMW 1960, s. 26–27; Szos. PW, s. 250.
1871 – „Ermlaendische Volksblaetter” informowały, że z Olsztyna do Reichstagu wysłano petycją opatrzoną 360 podpisami /zebrano je w przeciągu kilku godzin/. Był to protest społeczności katolickiej przeciw wydaleniu jezuitów ze Stoczka Warmińskiego.
>> Jas. Ś., s. 228.
1872 – W Uciążu k. Wąbrzeżna ur. Gustaw Działdowski, ks. katol., działacz społ.-narod. na Pomorzu i Mazurach. Zm. 10.6.1940 r. w Pieniążkowie k. Świecia.
>> Or. SBWMiP, s. 96–97.
1885 – Gimnazjum w Olsztynie zostało upaństwowione.
>> WiM 1962, nr 5, s. 10.
1886 – Jan Liszewski wydał próbny nr tygodnika „Gazeta Olsztyńska”. Drukarnia i redakcja mieściły się w Olsztynie w rynku w kamienicy „Pod Sieniami”. Pismo ukazywało się w piątek. Liszewski stale borykał się z brakiem pieniędzy na papier, był redaktorem, zecerem, drukarzem i kolporterem swego pisma.
>> Choj. Szkice, s. 219–224; Wak. GO, s. 1–317.
– Rejencja cofnęła koncesję prywatnej szkole katolickiej w Pasymiu. Utrzymywał ją z prywatnych funduszy ks. Steffen. Historia szkoły katolickiej w tej miejscowości datowała się od roku 1858, kiedy to ks. Maroska wystąpił o zatrudnienie nauczyciela katolika w szkole protestanckiej. Dwa lata później zaangażowano nauczyciela katolika o nazwisku Przelak, który nauczał także po polsku. W r. 1869 do pasymskiej szkoły uczęszczało 78 dzieci z rodzin katolickich.
>> KMW 1959, s. 166–167.
1891 – Seweryn Pieniężny /sen./ przejął „Gazetę Olsztyńską” z rąk Jana Liszewskiego. Pieniężny był od dwóch miesięcy szwagrem Liszewskiego. Być może oddanie gazety miało związek ze stanem zdrowia Liszewskiego /chorował na gruźlicę/. To samo źródło podaje, że przekazanie pisma nastąpiło 3.4.1891 /patrz s. 194/.
>> Or. SBWMiP, s. 251.
1894 – W Olsztynie uroczyście przekazano do użytku katolicką szkołę powszechną dla chłopców. Mieściła się ona przy ulicy Warszawskiej /obecnie Szkoła Podstawowa nr 10 na ul. Niepodległości/.
>> Sik. Galop., s. 88.
1901 – Progimnazjum w Giżycku po przeniesieniu się do nowo wybudowanego gmachu otrzymało status gimnazjum.
>> Wak. Giż., s. 75.
1905 – Przestaje wychodzić pismo „Warmiak”, które było konkurencją dla „Gazety Olsztyńskiej”. Gazeta była finansowana przez księży katolickich, w momencie likwidacji miała 300 abonentów. Ocena tego pisma budzi kontrowersje. Nie było ono antypolskie chociażby dlatego, że dwóch jego redaktorów ks. Walenty Barczewski i Wacław Osiński „odnaleźli drogę do Polski i stali się potem filarami organizowanej polskości na Warmii”.
>> Choj. Szkice, s. 229; Jas. Ś., s. 305–310.
1909 – W Zduńskiej Woli ur. Janusz Teodor Dybowski, literat, w l. 1948–1957 kierownik liter. Teatru im. Stefana Jaracza w Olsztynie. Zm. w Warszawie 28.6.1977 r.
>> OBL, s. 21–24; Or. Twórcy, s. 48–49.
1910 – Miasto Olsztyn stało się odrębnym powiatem miejskim.
>> Cieś. Pom. Wsch., s. 34.
– W Olsztynie oddany został do użytku gmach przy ul. Jagiellończyka 10, w którym znalazły pomieszczenia 2 szkoły podstawowe – dla chłopców i dziewcząt.
>> Wak. Ol., s. 253–254.
1912 – W Suwałkach ur. Wiktor Jaśkiewicz, wojewoda olsztyński w latach 1947–1948. W 1950 roku doktoryzował się na uniwersytecie poznańskim /prawo pracy/, a od 1962 r. kierował katedrą prawa pracy. Piastował też godność prorektora Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 1969 roku mianowany profesorem zwyczajnym.
>> OKO 1990, nr 4, s. 3.
1913 – W Olsztynie zaczął wychodzić „Pruski Przyjaciel Ludu”. Było to gadzinowe pismo przeznaczone dla Mazurów. Tłoczone było w drukarni olsztyńskiej Wilhelma Ernesta Haricha. Szczególnie przed plebiscytem wydawano czasopisma i ulotki odmalowujące Polskę w jak najczarniejszych kolorach. „Pruski Przyjaciel Ludu” wychodził do końca 1921 roku.
>> Choj. Szkice, s. 179.
1919 – Na posiedzeniu Rady Czterech prezydent Thomas Woodrow Wilson opowiedział się bardzo zdecydowanie za przeprowadzeniem plebiscytu na Powiślu, stwierdzając, że „rozwiązanie to jest tym, któremu zawsze dawał pierwszeństwo przed innymi”.
>> KMW 1970, s. 231.
1920 – Wydział Rad Ludowych na Mazury wypowiedział się przeciw szybkiemu terminowi plebiscytu.
>> Staw. Pl., s. 509.
– Aliancka komisja plebiscytowa w wyniku starań Jana Baczewskiego wyraziła zgodę na wprowadzenie do szkół warmińskich języka polskiego jako wykładowego w 117 miejscowościach, a jako przedmiotu nauczania w dalszych 12 miejscowościach.
>> Wak. O polskość, s. 182–183.
– Zgodnie z umową zawartą między polskim ministerstwem byłej dzielnicy pruskiej a Niemcami, przestali pełnić swe funkcje urzędnicy niemieccy na obszarach przyznanych Polsce decyzją traktatu wersalskiego.
>> Rocz. Dział. 1999, V, s. 17.
– Na Powiślu otwarto pierwsze przedszkola polskie w czterech miejscowościach: Trzcianie, Starym Targu, Nowym Targu i Mikołajkach Pom.
>> KMW 1982, s. 348–349.
1922 – Nastąpiło zamknięcie dziennika „Vilnietis” /Wilnianin/. Pismo wychodziło od 29 października 1921 r., redagował je Povilas Gaidelionis.
>> Mak. Litwini, s. 233.
1925 – Ukazał się pierwszy numer czasopisma „Polak w Niemczech”.
>> Encykl., s. 63.
1927 – W Olsztynie oddano do użytku gmach szkoły podstawowej przy ul. Kościuszki 68/70 /róg Al. Marszałka Józefa Piłsudskiego/.
>> Wak. Ol., s. 254.
– Seminarium kształcące przedszkolanki w Królewcu zaprzestało przyjmować polskie dziewczęta. Była to forma przeciwdziałania rozwojowi polskich przedszkoli.
>> KMW 1996, s. 555.
1930 – W olsztyńskiej oficynie wydawniczej Pieniężnych rozpoczęto druk „Krzyżaków” Henryka Sienkiewicza. Edycja książki mogła stać się faktem dokonanym dzięki inicjatywie i poparciu olsztyńskiego konsula RP Jędrzeja Giertycha i posła RP w Berlinie Romana Knolla, który na ten cel przekazał olsztyńskiemu konsulatowi kwotę 4000 marek.
>> Chł. SP, s. 73.
– Ukazał się pierwszy numer miesięcznika „Młody Polak w Niemczech”.
>> Łuk. IV, s. 186.
– Otwarcie pierwszej regularnej linii polskiej marynarki handlowej na trasie Gdynia, Ryga, Tallin, Helsinki.
>> Kron. XX, s. 417.
1936 – W Kownie odbyły się wiece studenckie, podczas których żądano usunięcia polskich studentów z Uniwersytetu im. Witolda Wielkiego.
>> Mak. Litwini, s. 284.
– Uroczystości 50-lecia „Gazety Olsztyńskiej” w Olsztynie.
>> Wak. GO, s. 434–436.
1937 – Zakończone zostały prace przy budowie gmachu Gimnazjum Polskiego w Kwidzynie. Komitet budowy szkoły powstał w 1934 roku, a zajęcia szkolne rozpoczęły się dopiero w listopadzie 1937 r.
>> Wrzes. Rp/WMiP, s. 375; Gęb. Burz, s. 68.
1938 – Do Warszawy przybyli członkowie nieoficjalnej Rady Stowarzyszeń Litewskich w Polsce i wręczyli posłowi litewskiemu memoriał do prezesa Rady Ministrów rządu polskiego w sprawie reaktywowania zamkniętych organizacji litewskich.
>> Mak. Litwini, s. 305–306.
1940 – W obozie Stabławki /Prusy Wschodnie/ zwolniono pierwszą grupę jeńców polskich wziętych do niewoli we wrześniu 1939 r.
>> KMW 1983, s. 524.
1943 – Ludomir Wysocki, ps. Rossa, Mróz, Piast, płk WP, do 19.1.1945, tj. do dnia rozwiązania Armii Krajowej, piastował funkcję komendanta podokręgu Olsztyn–Tuchola. Podokręg ten obejmował Mazowsze łącznie z powiatem działdowskim. Niezależnie od bieżących akcji partyzanckich opracował plan opanowania części Prus Wschodnich oraz organizował na tym terenie wywiad.
>> Or. SBWMiP, s. 339.
– W Brandenburgu został stracony Maksymilian Golisz, nauczyciel, działacz społeczny Polonii w Niemczech. Rodzina wywodziła się z Kaszub. Działał na Powiślu, w Berlinie i Szczecinie. Współpracował z wywiadem polskim. Więzień obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, skąd został zwolniony w styczniu 1940 r., i prawie natychmiast wcielony do Wehrmachtu. W 1941 roku ponownie aresztowany, sądzony w Berlinie, skazany na karę śmierci przez ścięcie.
>> Or. SBWMiP, s. 116; WEP, XIII, s. 153.
1945 – Trwają walki w oblężonym Królewcu. Zła pogoda uniemożliwiła operacje lotnicze, niezbędne przed podjęciem szturmu na twierdzę.
>> Szturm, s. 69.