1257 – Miała miejsce fundacja klasztoru cysterskiego w Rydze. Organizatorami byli: bp pomezański Ernest i arcybiskup ryski Albert Suerbeer.
>> KMW 1979, s. 266.
1309 – Mistrz krajowy zakonu krzyżackiego Henryk Plotzke wystawił w Toruniu dla księcia inowrocławskiego Przemysława Siemysłowica dokument, w którym wyżej wymieniony wyceniał straty poniesione podczas sprawowania na Pomorzu Gdańskim namiestnictwa sprawowanego w imieniu króla Władysława Łokietka. Operacja ta miała uzasadniać sprzedaż Krzyżakom dóbr na Żuławach Wiślanych łącznie z uprawnieniami do rybołówstwa w odnogach Wisły i Nogatu.
>> KMW 1994, s. 149.
1376 – Bp warm. Henryk Sorbom wprowadził brata swego Jana na stanowisko wójta biskupiego. Sprawował on tę funkcję do 12.08.1382 r.
>> Achr., s. 45.
1416 – Król Władysław Jagiełło w liście do w. mistrza pisanym w Radziejowie żąda, był przypomniał komturowi Gdańska, że obiecał „przysłać” sokołów zdatnych do łowów ptaszych oraz aby pośpieszył z uiszczeniem się w dane słowie, nim pora polowania na ptaki minie”.
>> Wap. I, s. 384
1453 – Schorowany i zdesperowany bp warm. Franciszek Kuhschmaltz udał się na dwór cesarza Fryderyka III Habsburga, by przygotować grunt dla wyroku cesarskiego. który zgodnie z życzeniami zakonu krzyżackiego uznałby członków Związku Pruskiego za wyjętych spod prawa banitów. Starania bpa nie na wiele się zdały, gdyż w międzyczasie stany warmińskie współdziałając ze związkowcami z całych Prus wystąpiły zbrojnie przeciw Krzyżakom i swemu biskupowi.
>> Achr., s. 62-63.
1457 – Król Kazimierz Jagiellończyk wraz z kilkoma tysiącami polskiego rycerstwa uroczyście witany w Gdańsku
>> Rocz.Gd. 1956, 1957, XV/XVI, s. 142; Wap. III, s. 331.
1463 – z udziałem legata papieskiego biskupa Krety Hieronima Londo rozpoczął się w Brześciu kolejny etap rokowań pokojowych z Krzyżakami. Legat nie chciał, by w procesie wzięli udział przedstawiciele Związku Pruskiego, gdyż ciążyła na nich klątwa Piusa II z r. 1459.
>> Gór.PkwP, s. 241.
1530 – Bp warm. Maurycy Derber sporządził testament przeznaczając 500 florenów na budowę kurii i murów katedry fromborskiej. Niezależnie bez daty przeznaczył na ten sam cel 1000 florenów (w tym 795 węgierskich). We wspomnianym testamencie bp uwzględnił Tiedemana Giesego, Jana Tymmermana i Mikołaja Kopernika.
>> KMW 1966, s. 601; Rocz. Ol. 1958, I, s. 229.
1551 – Król Zygmunt August w liścia do bpa Stanisława Hozjusza polecał mu niejakiego Erazma Sterck alias Gutzfar, pierwszego zakrystianina katedry we Fromborku, który był, pisał król, „zasłużony dla naszego ojca i dla nas życzliwy, czego dał dowód pijąc nasze zdrowie cały antałek piwa, jednym haustem, aż do utraty tchu”.
>> Sz.DW, s. 87.
1582 – Podczas wizytacji biskupiego miasta Reszla biskup Stanisław Hozjusz ustanowił prawa i obowiązki cechów; od tego dnia każdy cech posiadał w miejscowym kościele swój ołtarz oraz okno oznaczone znakiem cechowym. Bractwo cechowe miało obowiązek opieki nad tą częścią świątyni.
>> Bis., s. 109.
1584 – Astronom Eliasz Cimber opuszcza na statku królewskim Kopenhagę, udając się do Fromborka. Celem podróży było potwierdzenie obserwacji szerokościowych Mikołaja Kopernika. Miały one być przeprowadzone z tego samego miejsca, ze sławnego fromborskiego pavimentum Kopernika.
>> KWM 1964, s. 25.
1585 – Pisarz bursztynowy Andrzej Maurer otrzymał na jeden rok zezwolenie, aby w Starym Trefie (najpewniej wyschłe zagłębienie po dawnym ujściu Pregoły) kopał bursztyn. Najprawdopodobniej jest to pierwsza próba kopania tego minerału, nie wiadomo, czy udana. Przywilej zobowiązywał Maurera do oddania połowy urobku władzy książęcej, resztę mógł zatrzymać dla siebie. Dokument zawierał informację, że przedsiębiorca miał otrzymywać z Lochstaedt (chyba bezpłatnie?) co miesiąc beczułkę zwykłego i beczułkę stołowego piwa.
>> KMW 1959, s. 165-166.
1588 – Biskup warmiński Marcin Kromer przydzielił siostrom św. Katarzyny w Lidzbarku Warm. budynek mieszkalny odpowiedni do kształcenia dziewcząt, gdyż dotychczasowy był zbyt mały.
>> KMW 1994, s. 23
1652 – W Mołdytach k. Reszla ur. Wacław Stanisławski (zm. tamże w 1717 r./4//. warm. wójt krajowy, szambelan królewski. Wójtem biskupstwa warmińskiego był ojciec Wacława Albert Ludwik oraz syn Abraham.
>> Or.SBWPKiZM II, s. 160.
1665 – W Łyszkowicach k. Łowicza zm. Wojciech Pilchowicz (Albert), bp sufragan warm. Przebywając na dworze Zofii Leszczyńskiej (wdowy po kanclerzu w. koronnym), zaprzyjaźnił się z jej synem Wacławem, późniejszym biskupem warmińskim, arcybpem gnieźnieńskim i prymasem. Razem studiowali prawo w Padwie. Pilchowicz studiował także w Rzymie, gdzie uzyskał doktorat. Gdy W. Leszczyński został bpem warm., P. stał się jego bliskim doradcą. W 1647 został kan. warm., a potem bpem tytularnym Hippony, przyjmując sakrę biskupią z rąk W. Leszczyńskiego. Pozostał na Warmii i pomagał nowemu bpowi (Janowi Stefanowi Wyżdze). Był kan. gnieźnieńskim i dziekanem kapituły łowickiej 0 w kolegiacie łowickiej znajduje się jego portret epitafijny i okazały nagrobek. Zapisał znaczne sumy kapitule warm., a dla uczczenia ingresu W. Leszczyńskiego w miejsce zrabowanego przez Szwedów relikwiarza św. Wojciecha ufundował dla katedry gnieźnieńskiej okazały srebrny sarkofag-relikwiarz (skradziony w 1986 r. zrekonstruowany rok później).
>> Or.SBWPKiZM II, s. 77-78.
1675 – W Biskupcu ur. Jakub Piętak, dworzanin i skarbnik bpa warm. Andrzeja Chryzostoma Załuskiego, sporządził inwentarz ruchomości, stanowiący załącznik do testamentu bpa. Załuski darzył J. Piętaka sympatią i zaufaniem, co zaznaczył w testamencie pisząc, że od niego „statecznej wiary i afektu przeciwko sobie zaznał”. Nic więc dziwnego, że patron nie zapomniał o swym domowniku w testamencie sporządzonym w Królewcu 19.4.1709 r.
>> KMW 1986, s. 149.
1711 – W Dobrym Mieście, w drodze z Królewca zm. biskup warm. Andrzej Chryzostom Załuski. Ur. w 1648 r. Pochodził z możnego rodu szlacheckiego. Był synek Aleksandra, wojewody rawskiego. Studiował w Krakowie, Wiedniu, Grazu, Paryżu, Lowanium, Rzymie. Nim został bpem warm., piastował ważne stanowiska państwowe. Był pisarzem, tłumaczem i b. dobrym mówcą. Na bpa warm. wybrany w czerwcu 1698 r. Rok później sejmik pruski nadał mu indygenat pruski. Uznał elektora jako króla pruskiego wbrew intencji papieża, polskiego monarchy i polskiej opinii publicznej. Pochowany w Dobrym Mieście.
>> KMW 1994, s. 203-218; Or.SBWPKiZM II, s. 218-220; Obł.HDW, s. 119-120.
1741 – Rząd królewiecki w piśmie skierowanym do Berlina skarży się, że proboszcz kościoła katolickiego w Królewcu nie chce odprawić dziękczynnego Te Deum za zwycięstwo pod Molwitz. Berlin odpowiedział jednoznacznie – proboszcza należy zmusić do wypełnienia tego obowiązku.
>> KMW 1972, s. 649.
1799 – Zawarta została umowa, na podstawie której wykupiony został z rąk dzierżawcy Pawła Lipki młyn w Wądołku (usytuowany na strudze łączącej jeziora Pogubie Wielkie i Pogubie Małe). Pięć lat później powstała tu huta i odlewnia żelaza, przerabiająca rudę darniową wydobywaną w okolicy Myszyńca, Kadzidła i Kolna na Kurpiach.
>> Mart.Coś, s. 24.
1805 – W Królewcu ur. Johann Jacoby (m. tamże 6.03.1977 r.), lekarz, działacz liberalno-demokratyczny, publicysta polit. i mówca. Studiował w Królewcu. Podczas powstania styczniowego pracował w polskich szpitalach powstańczych w Augustowie i Warszawie. Po powrocie do Królewca występował przeciw monarchii pruskiej. W 1948 r. był posłem do Zgromadzenia Narodowego w Berlinie. Występował niejednokrotnie z poparciem niepodległościowych dążeń narodu polskiego.
>> Or.SBWMiP, s. 135.
1807 – Stacjonujące nad rzeką Omulwią wojska polskie, dowodzone przez gen. Józefa Zajączka, na skutek nieregularnego zaopatrzenia z głębi kraju cierpią niedostatek, a nawet głód.
>> Nad. Gen.JZ, s. 345.
1831 – Naczelny prezydent Prus na podstawie „oficjalnych wiadomości z sąsiedniego Królestwa Polskiego” wydał zarządzenie o zamknięciu granicy z powodu wybuchu epidemii cholery. Faktycznie chodziło o uszczelnienie granicy i zabezpieczenie się od przenikania wywrotowych idei.
>> Szos. OW, s. 24: KMW 1968, s. 434.
1832 – „Ukazem” cara Mikołaja I zamknięty został Uniwersytet Wileński, a jego wydziały lekarski i teologiczny przekształcono w Akademię Medyko-Chirurgiczną i Akademię Duchowną.
>> Sto.Nigdy, s. 34, 94.
1837 – w Lidzbarku Warm. zm. Kajetan Joachim Łączyński (ur. 22.10.1770 r. w Szynowie k.O lsztyna), ks. katol., matematyk i fizyk, prof. Lic. Hozjanum w Braniewie. Studiował w Warszawie. Przez pewien czas proboszcz zamkowy w Lidzbarku. Napisał kilka prac i podręczników, które były tłumaczone na angielski i francuski. Jego wydawnictwa znajdowały się m.in. na składzie u c.H. Haricha w Morągu.
>> Or. SBWMiP, s. 198.
1848 – Burzliwe zajścia w Bartoszycach. Podczas rozpędzania robotniczej demonstracji polała się krew. Domagano się, by elektorów, których zadaniem było wyznaczenie posła okręgu do parlamentu, wybrać wyłącznie lub w przeważającej liczbie spośród ludzi mniej zamożnych. Duże zamieszanie związane z wyborami do Zgromadzenia Narodowego we Frankfurcie i Berlinie miało również miejsce w Barczewie, tu jednak obyło się bez rozlewu krwi.
>> KMW 1960, s. 528; Hryc.Bart., s. 76.
1849 – Rozpoczął się ukazywać regularnie dwujęzyczny „Kurek Mazurski – Der masurische Hahn”, wydawany przez Antoniego Gąsiorowskiego w Szczytnie i Piszu. Redaktorem pisma był pastor Jan Salomon Getzuhn.
>> Choj.Szkice, s. 205.
1860 – W Krzemieńcu ur. Antoni Beaupré, A.B. (zm. 12.05.1937 w Krakowie), publicysta i redaktor, działacz społeczny i niepodległościowy, kierownik polskie akcji plebiscytowej na Mazurach.
>> Or.SBWMiP, s. 54.
1884 – w Telkowicach na Powiślu zm. Teodor Donimirski (ur. 25.10.1805 r. w Buchwałdzie k. Sztumu), ziemianin, prawnik i ekonomista, działacz narodowy na Pomorzu i Powiślu. Studiował we Wrocławiu, Bonn i Berlinie. W 1946 r. uwięziony za organizowanie powstania antypruskiego. W l. 1867-1871 był członkiem Koła Polskiego w parlamencie Rzeszy. Współzałożyciel „Gazety Toruńskiej”. Prześladowany za pomoc materialną dla polskiego powstania w 1863 r. (jego synowie brali udział w tym powstaniu). Był inicjatorem założenia w Gietrzwałdzie na Warmii księgarni polskiej.
>> Or. SBWMiP, s. 93.
1889 – Gazety olsztyńskie podają informację o ustanowieniu w Paryżu Międzynarodowego Święta Pracy.
>> WiM 1970, nr 12, s. 23; Historia święta 1-go maja na Warmii i Mazurach p. Wak.Ol., s. 241, 335 oraz WiM 1967, nr 5, s. 1.
1891 – W Monachium zm. Ferdynand Gregorovius (ur. w Nidzicy 9.01.1821 r), pisarz niemiecki, polonofil, historyk kultury. Studiował w Królewcu, gdzie był nauczycielem domowym, zajmował się również dziennikarstwem („Neue Koenigsberger Zeitung”). Sprzyjał wolnościowym dążeniom Polaków, dając temu wyraz w swych opracowaniach. „Idee des Polentums” dedykował Joachimowi Lelewelowi, którego dzieła znał i pozostawał pod ich wpływem.
>> Or. SBWMiP, s. 120.; Kruk Sz., s. 327
1892 – W Barczewie na ogólnowarmińskim wiecu żądano nauki religii w języku polskim. Zebranie zgromadziło około 200 osób. Zagaił i wygłosił główne przemówienie Franciszek Szczepański z Lamkowa. Głos zabrał również Seweryn Pieniężny oraz gospodarze: Kurowski ze Skajbot, Lipka z Jedzbarka, Nerowski z Kaplityn.
>> Wak.Przeb., s. 133; Jas.Ś., s.297.
1897 – Zapadła oficjalna decyzja o dopuszczeniu kobiet do słuchania wykładów na uniwersytecie królewieckim. Pierwszymi słuchaczkami wykładów historii u prof. Georga Erlera było 7 dyplomowanych nauczycielek. Sprawa była kontrowersyjna, mimo że na zachodnioeuropejskich uniwersytetach w tym czasie już od około 30 lat udział kobiet w społeczności studenckiej był czymś normalnym.
>> KMW 1970, s. 215-216.
1898 – W Olsztynie miała miejsce pierwsza nieśmiała manifestacja pierwszomajowa.
>> Wak.Ol., s.242; Wak. GO, s. 59.
1899 – W Moskwie ur. Witold Doroszewski, językoznawca (zm. 1976). Studiował w Moskwie, Warszawie i Paryżu. Po 1945 r., wśród różnorodnych badań profesor Doroszewski był żywo zainteresowany regionem Warmii i Mazur, gdzie ze swymi studentami prowadził obozy naukowe poświęcone gwarom warmińskiej i mazurskiej.
>> WEP III, s. 111; Rocz.Ol. 1963, V, s. 382.
1912 – w Szczytnie odbyło się pierwsze robocze zebranie nowopowstałego Kółka Rolniczego. Jego założycielami wybranymi do zarządu byli znani polscy działacze Mazurskiej Partii Ludowej (Gąssowski z Augustowa – prezes. Bogumił Linka z Wawroch – skarbnik, Kazimierz Jaroszyk – sekretarz). Na członków zapisało się 30 osób. Warto przytoczyć argumenty, którymi posługiwano się wówczas: „rolnikom nauczyć się trzeba niejednego, czego nasi ojcowie nie znali”, „z ziemi mazurskiej wydobyć można siła więcej, aniżeli dotychczas się to dzieje”.
>> Sys.Okruchy, s. 37-38.
1919 – W Olsztynie powstało pierwsze polskie przedszkole. Jego kierowniczką została Stanisława Stefania Zakrzewska, pochodząca z polskiej rodziny ziemiańskiej (posiadłość w okolicach Olsztyna). Lekcji śpiewu udziela Aleksander Sosna.
>> Or. SBWMiP, s. 340; KMW 1977, s. 386.
– W Ukcie podczas święta 1-majowego przemawia niemiecki marynarz – komunista, nastawiony propolsko przywódca „mrągowskich jakobinów” – Kiefel. Rok wcześniej przewodził rewolucyjnym wydarzeniom w Mrągowie, pochodził z Hamburga. Na wspomnianej manifestacji Niemcy używali zarówno języka niemieckiego, jak i polskiego.
>> PP 1967, nr 25 z 18 czerwca, s. 3.
1920 – Do Olsztyna w ramach polskiej propagandy plebiscytowej przybywa muzyk i kompozytor Feliks Nowowiejski.
>> Boehm FN, s. 66.
– Przed sądem w Szczytnie stanął polski działacz plebiscytowy Kazimierz Małycha. Oskarżony został o „tendencyjne” propolskie przedstawianie sytuacji na Mazurach w piśmie „Mazur”.
>> Or.SBWMiP, s. 208.
– Z inspiracji Mazurskiego Związku Ludowego organizacje polskie ogłosiły strajk plebiscytowy. Celem było zwrócenie międzynarodowej opinii publicznej na warunki, w jakich przebiegają przygotowania plebiscytowe, uniemożliwiające swobodne wypowiedzenie się ludności. Memoriały protestacyjne skierowano do rządu polskiego i uczestników konferencji pokojowej w Paryżu.
>> Faj.RL, s. 14-15.
– Aliancka komisja plebiscytowa w Olsztynie wydała zezwolenie na odbycie pochodów 1-majowych ulicami miast z tym zastrzeżeniem, by odbywały się one bez sztandarów.
>> Z dziejów II, s. 21.
– Uroczyste podniesienie bandery na pierwszym okręcie polskiej marynarki wojennej ORP „Pomorzanin”.
1921 – Wobec bardzo napiętej sytuacji społeczno-politycznej w Prusach Wschodnich (bezrobocie w przemyśle i groźba strajku generalnego, strajk robotników rolnych) szczególnie w Królewcu panowały nastroje, że „prawdopodobnie 1 maj przyniesie nam zmiany”. Uznawano, że „sytuacja bezrobotnych jest tak krytyczna, że nie można czekać do lata”. Nadzieje nie spełniły się. Strajk generalny nie udał się na skutek wyłamania się socjaldemokratów i niezależnych socjalistów. Komuniści królewieccy ograniczyli swą aktywność do uczestnictwa w pochodach 1-majowych urządzanych przez związki zawodowe.
>> KMW 1965, s. 648, 652, 661.
1926 – Otwarto pierwsze polskie przedszkole w Unieszewie na Warmii. Wśród historyków brak zgodności odnośnie do tej daty. Podawane są dwie inne: 1.10.1926 i 1.5.1927.
>> Fil.Wopt, s. XXI.
1028 – Komunistyczna Partia Niemiec (KPD) zorganizowała w Królewcu wiec i pochód, w którym wzięło udział około 100 tysięcy osób. W święcie brali udział także socjaliści. Przed pochodem grupowano się w rejonie Bramy Frydlandzkiej. Uczestnikami pochodu była również ludność wiejska, obecne były delegacje KPD, młodzieży komunistycznej i Czerwonej Pomocy z Gdańska. Defilowali marynarze statków handlowych i okrętów wojennych. Pochód trwał 6 godzin.
>> WiM 1987, nr 9, s. 2.
– W Berlinie Związek Mazurów wydał pierwszy numer swego organu „Cech”. Redaktorem był Kurt Obitz, a wydawcą Gustaw Sawitzki (Sawicki). Gazeta o niewielkim formacie początkowo pisana była na maszynie. Artykuły ukazywały się w języku niemieckim, a jedynie niektóre felietony w gwarze mazurskiej. „Cech” był finansowany przez Związek Polaków w Niemczech.
>> Wrzes.Rp/WMiP, s. 192-193; Or. SBWMiP, s. 280; Łuk. IV, s. 185.
1931 – W Szczytnie otwarta została filia olsztyńskiego Banku Ludowego.
>> WiM zarys, s. 825.
1933 – W Olsztynie odbył się ostatni po faszystowskim przewrocie pochód pierwszomajowy. Trybuna znajdowała się na Targu Końskim. Przemawiał socjaldemokrata Piotr Chomse. Manifestacja przebiegała spokojnie, lecz następnego dnia organizatorzy znaleźli się w więzieniu.
>> Wak.Ol., s. 339.
1936 – Maria Preyłowska rozpoczęła pracę w Worytach k. Gietrzwałdu, gdzie była wychowawczynią przedszkola polskiego. Prowadziła tam bibliotekę, drużynę harcerską oraz pozaszkolne zajęcia z młodzieżą.
>> Or.SBWMiP, s. 264.
1937 – Zamknięto polskie przedszkola w Unieszewie i Pluskach na Warmii.
>> KMW 1982, s. 358; KMW 1995, s. 258; Fil.Wopt, s. 54.
1939 – Z powodu wymówienia lokalu przestała działać ochronka polska w Nowym Targu na Powiślu.
>> Łuk. IV. s. 194.
1945 – Trwają walki z resztkami wojsk hitlerowskich na Mierzei Wiślanej.
>> Bagr.Tak wyk., s. 598.
– W sztabie radzieckiej jednostki wojskowej w Giżycku podłożono ładunek wybuchowy. Próba wysadzenia budynku nie udała się. Dwaj dywersanci, rzekomo członkowie Wehrwolfu, zostali ujęci, ich ośrodek dowodzenia w Puszczy Boreckiej zlikwidowano.
>> KMW 1983, s. 428.
– W Olsztynie rozpoczęto organizować Miejską Straż Pożarną. W ten sposób próbowano przeciwdziałać pożarom, które w ciągu kilku poprzednich miesięcy strawiły 1040 budynków, co stanowiło 30% zabudowy.
>> Szos. Dz.WiM, s. 167.