1166 – Poległ w zasadzce książę sandomierski Henryk, syn Bolesława Krzywoustego. W 1154 r. brał udział w wyprawie krzyżowej do Ziemi Świętej, gdzie nawiązał stosunki z zakonem rycerskim joanitów i sprowadził ich do Polski (Zagość nad Nidą). W 1166 książę Henryk wziął udział w wyprawie Bolesława Kędzierzawego przeciw Prusom i podczas niej zginął.
>> WEP IV, s. 615; Jasien. Trzej, s. 389.
1303 – Obradowała kapituła generalna w Elblągu (brali w niej udział delegaci z Inflant, głównego domu Zakonu w Wenecji oraz z Rzeszy). Celem zgromadzenia był wybór wielkiego mistrza. Mistrz prowincjonalny niemiecki Hohenlohe oświadczył, że „nawet gdyby go ponownie wybrano, nie przyjąłby tego urzędu z powodu wątpliwości, jakie ma w swym sumieniu”. Wielkim mistrzem wybrany został Zygfryd von Feuchtwangen, rezydujący w Wenecji.
>> Długopol. S. 122.
1330 – W obozie pod zamkiem Lipa zawarty został rozejm polsko-krzyżacki (obowiązywał do 25.05.1331). W dokumencie tym znalazło się postanowienie, że spór między Polską i Zakonem, za zgodą stron, rozstrzygną królowie czeski i węgierski.
>> Długopol. S. 294.
1405 – W Corsignano k/Sieny ur. Eneasz Sylwiusz Piccolomini. W początkach swej kariery ekskomunikowany, gdyż na soborze bazylejskim bronił wyższości soboru i wystąpił przeciw papieżowi Eugeniuszowi IV. W latach późniejszych pogodził się z papieżem i uzyskał kapelusz kardynalski, a w 1457r. został ordynariuszem Warmii. Gdy chodzi o interesy polskie, to trzeba powiedzieć, że z zasady opowiadał się po stronie zakonu krzyżackiego. W tym czasie było trzech elektów na stolec bpa Warmii. Piccolini zrzekł się pastorału bpa warmińskiego dopiero, gdy 19.08.1458 r. wybrano go na papieża. Jego związki z Warmią, mimo wyboru na głowę Kościoła, nie zostały zerwane : zadbał o właściwą obsadę poniechanego dla wyższych celów warmińskiego stolca biskupiego.
>> Achr. PBW, s. 67-71; OR. SBWPKiZM II, s. 75- 76.
1444 – Z tą datą ukazała się Landesordnung zabraniająca ludziom ze wsi przebywania w miastach po zmroku. Pod karą 1 wiardunku nie wolno było chłopa przenocować. O tego rodzaju fakcie miał karczmarz obowiązek donieść sołtysowi lub innemu urzędnikowi. W czasie żniw nie wolno było chłopa przyjmować w karczmie dłużej niż przez godzinę.
>> Zi. Powstanie,s. 43-44
1461 – Mieszczanie Sępopola podjęli decyzję o poddaniu się Krzyżakom. W ułożonych warunkach kapitulacji znalazło się stwierdzenie, że miasto uzna wielkiego mistrza za swego zwierzchnika pana, a ten ogłosi amnestię dla mieszczan i potwierdzi dawne przywileje. Jeńcy obu stron zostali zwolnieni bez okupu, a załoga polska z bronią i dobytkiem opuściła miasto. W tym samym dniu skapitulował Kętrzyn.
>> Hryc. Bart., s. 124; WIM 1969, nr 1, s. 5.
1469 – Wielki mistrz Albrecht wystawił stanom Prus Krzyżackich rewers w zamian za podatki, jakie reprezentacja krajowa uchwalała na pokrycie długów narastających z tytułu nieterminowego opłacania wojsk zaciężnych. W dokumencie zawarte było stwierdzenie, że podatki te były dobrowolne.
>> KMW 1988, s. 237.
1518 – Mikołaj Kopernik jako administrator komornictwa olsztyńskiego dokonał następującego zapisu we wsi Naglady: „Berent objął 4 łany, które mu odstąpił za moją zgodą sołtys Peter, nabywszy tam sołectwo. Ten sam sołtys poręczył zań wieczyście”.
>> Kop. Lok. s. 33.
1519 – W związku ze spodziewaną możliwością wojny z zakonem król Zygmunt I Stary w instrukcji na sejmiki prowincjonalne zalecił, by posłowie szlacheccy na sejm walny do Torunia przybyli w pełnym uzbrojeniu.
>> Bis. WP, s. 73.
1520 – Wielki mistrz Albrecht przybył do obozu wojsk zakonnych, oblegających Lidzbark Warm. W dniu następnym objęto miasto ścisłym pierścieniem i rozpoczęto ostrzał artyleryjski zamku i miasta.
>> Bis. WP, s. 318.
1521 – Mikołaj Kopernik otrzymał na posiedzeniu kapituły w drodze osobistej opcji budynek mieszkalny we Fromborku. Z faktu tego można wyciągnąć wniosek, że w tym czasie nie mieszkał już w Olsztynie.
>> KMW 1993, s. 163.
1529 – W Wilnie 9-letni Zygmunt August koronowany został na Wielkiego Księcia Litwy. Fakt ten umożliwił w dwa miesiące później, by sejm w Piotrkowie zgodził się na dziedziczenie w przyszłości tronu polskiego przez Zygmunta Augusta.
>> Łoj. Kal. Hist. 8 lutego; Goł. ZA, s. 56.
1535 – Na sejmiku w Elblągu m.in. dyskutowano sprawę wspólnego zabezpieczenia Prus Królewskich i Prus książęcych od zagrożeń zewnętrznych. Sprawę tę wniósł pod obrady poseł króla polskiego Zygmunta I Starego Piotr Płotowski.
>> MW 1977, s. 353.
1567 – Król polski Zygmunt II August w Piśmie do swego lennika księcia pruskiego Albrechta stwierdza, że w Rzeczypospolitej panuje swoboda handlu dla cudzoziemców i stan taki powinien być prawem także w Prusach Książęcych.
>> Kruk Sz., s. 340.
1569 – Król Zygmunt August listem datowanym w Knyszynie polecił kanonikowi krakowskiemu, administratorowi diecezji warmińskiej, by udał się wraz z innymi komisarzami polskimi do Rostoku dla zawarcia ugody między królem duńskim a szwedzkim. Planowany rozejm nie doszedł do skutku.
>> Przeż. Jagiell. III, s. 146.
1535 – Na sejmiku w Elblągu m.in. dyskutowano sprawę wspólnego zabezpieczenia Prus Królewskich i Prus Książęcych od zagrożeń zewnętrznych. Sprawę tę wniósł pod obrady poseł króla polskiego Zygmunta I Starego Piotr Płotowski
>> KMW 1977, s. 353.
1567 – Król polski Zygmunt II August w piśmie do swego lennika księcia pruskiego Albrechta stwierdza, że w Rzeczypospolitej panuje swoboda handlu dla cudzoziemców i stan taki powinien być prawem także w Prusach Książęcych.
>> Kruk Sz., s. 340.
1578 – Król Stefan Batory wystosował do księcia pruskiego Jerzego Fryderyka pismo, w którym polecił, by szlachta mieszkająca w Prusach Książęcych, a posiadająca dobra na Warmii, uznała jurysdykcję bpa warmińskiego. I vice versa: szlachta mieszkająca na Warmii a posiadająca majątki w Prusach Książęcych uznała jurysdykcję księcia pruskiego.
>> Sz. DW, s. 371-372.
1611 –Delegacja senatorów w imieniu króla apelowała do posłów iżby, by wyrazili zgodę na dopuszczenie do sukcesji w Prusach Książęcych braci i krewnych elektora Jana Zygmunta.
>> Janisz. RpaPK, s. 187.
1612 – W Gdańsku powstał cech malarzy i portrecistów. Chodziło o utrwalenie pozycji mistrzów, o uniemożliwienie działania partaczom.
>> Rocz. Gd. 1956/1957, XV/XVI, s. 406.
1639 – W dworskiej księdze wydatków pod tą datą znajduje się zapis o kosztach poniesionych w związku z pobytem w Królewcu angielskiej trupy aktorskiej. I tak „za transport różnego rodzaju bagażu, a także komediantów, grajków i trębaczy, a także innych rzeczy i osób tego rodzaju, stąd do Brandenburgii w dwóch statkach” wypłacono 69 marek. Honorarium dla aktorów liczone było osobno i w innym terminie nastąpiła wypłata.
>> KMW 1989, s. 29.
1653 – Zm. Daniel Beckher. Gdańszczanin, doktor nauk medycznych. Był profesorem Akademii Królewieckiej i autorem dzieł medycznych. Lekarz króla polskiego i elektora brandenburskiego. Autor wielu dzieł medycznych.
>> Maryl. Wspom, s. 222.
1663 – W Królewcu Fryderyk Wilhelm jako suwerenny pan kraju przyjął hołd stanów pruskich. Uroczystość odbyła się przy obecności posłów króla polskiego. W akcie tym historycy upatrują element postępującego procesu rozluźniania się związków Prus Książęcych z Polską.
>> Burszt. Szl., s. 117; WiM zarys, s. 816; KMW 1992, s. 255.
1677 – Król szwedzki Karol XI ratyfikował traktat przymierza podpisany wcześnie w Gdańsku przez króla Jana Sobieskiego z posłem króla szwedzkiego. Głównym elementem tego porozumienia była ewentualna wspólna akcja przeciw elektorowi w Prusach Książęcych. Na akcję tę Szwecja deklarowała armię 10 tys. Żołnierzy, Polska 6 tys. Oraz pożyczkę pieniężną.
>> Wój. Sobieski, s. 269.
1698 – Jerzy Rekuć, późniejszy opiekun drukarni polskiej w Królewcu immartykułował się na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą, gdzie studiował teologię ewangelicko-reformowaną. Zaraz po studiach został wybrany przez synod na kaznodzieję Kościoła Litewskiego w Królewcu.
>> Choj. Szkice, s. 67; Or SBWPKiZM II, s. 110
1766 – Ignacy Krasicki przebywa w Lidzbarku Warmińskim u biskupa warmińskiego Adama Stanisława Grabowskiego już jako jego koadiutor.
>> Kor. IK, s. Xl.
1812 – Podczas odwrotu Wielkiej Armii spod Moskwy poległ pod Winkowem gen. Stanisław Fiszer, szef sztabu armii Księstwa Warszawskiego. Kampanię 1792 r. odbył w randze podpułkownika. Był zwolennikiem niepoddawania Gdańska i dalszego w nim oporu. Zawiązał w tym celu sprzysiężenie w Gdańsku, wstępując do loży wolnomularskiej.
>> WEP III, s. 707.
1831 – Internowani w Prusach Wschodnich żołnierze polskiego powstania przybyli w rejon Malborka i zajęli kwatery we wsi Hejbudy (4 km na północ od wspomnianego miasta).
>> Święc. Pam. S. 161.
1833 – W Parwółkach k/Dąbrówna odbyła się uroczystość wprowadzenia na urząd nauczyciela Fryderyka Wilhelma Dreyfeldta. Główne przemówienie wygłosił ks. Lux, proboszcz z pobliskiego Wigwałdu. Wypowiedziane ono zostało po polsku, tylko rota przysięgi zabrzmiała w urzędowym niemieckim języku. Nowy nauczyciel protokólarnie przejął cały dobytek szkoły. Wśród książek były także polskie: ”Wprowadzenie do dziejów ojczystych, przetłumaczone przez Szamborskiego, polska Biblia, polski Nowy Testament, polska i niemiecka „Geografia” Weissa, „Historie biblijne” Kuestera, oraz „Elementarz albo Xsiąska do zgłoskowania i czytania’.
>> Mart. Coś, s. 125-126.
1835 – W Podgórzu k/Dyneburga (Łotwa) ur. Bolesław Limanowski (zm. 1.02.1935 w Warszawie), jeden z najstarszych działaczy pols. Ruchu socjalistycznego, historyk, socjolog, publicysta. Z Polską pn.-wschodnią związany jako autor licznych artykułów o ludności polskiej w Prusach Wschodnich. Wiedzę o tych sprawach czerpał przede wszystkim z obserwacji, których dokonał podczas swych podróży, które odbył w latach 1920-1924. Utrzymywał stałe kontakty z działaczami mazurskimi Działdowszczyzny, a na rzecz gazet polskich w Prusach Wschodnich wielokrotnie przeznaczał pewne pieniężne kwoty.
>> Or. SBWMiP, s. 191-192; WEP VI, s. 520.
1889 – W Krajęcinie k/Chełmna ur. Piotr Chomse (zm. 12.12.1973 w Olsztynie), działacz Związku Zawodowego Metalowców i Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD). Od 1920 był sekretarzem Zw. Zaw. Robotników Rolnych i Leśnych w Prusach Wschodnich. W 1930 kandydował z ramienia SPD na posła do Reichstagu. Więziony w latach 1933-1934 w obozie koncentracyjnym w Rotenstein k/Królewca, pozbawiono go mieszkania w Olsztynie. Ponownie uwięziony w 1944 r. Po 1945 roku działał w PPR i PZPR.
>> Or. SBWMiP, s. 76.
1891 – Ks. Walenty Barczewski, proboszcz z Brąswałdu otrzymał z Królewca zezwolenie na prowadzenie polskiej szkółki prywatnej, w której miał 12 chłopców z Warmii. Przeznaczył ich do stanu duchownego. Dokument ten ks. Barczewski skrupulatnie przechowywał i dbał, by się nie przedawnił. I tak np. w jednym z jego reptularzy notuje w 1904 roku pro memoria :„odnowić zezwolenie na moją szkołę prywatną”.
>> Bar. Kier, s. XXVIII.
1895 – Przeciwnik ks. Walentego Barczewskiego inspektor szkolny August Spohn z Olsztyna wysłał do bpa warm. Andrzeja Thiela skargę na proboszcza brąswałdzkiego. Zarzucał ks. Walentemu, że w piśmie „Warmiak” podrywa mu autorytet wśród ludności polskiej, oskarżając, że „tłumaczy jego najlepsze chęci jako szkodliwe i złe”. Inspektor Spohn był postrachem dzieci i nauczycieli, zabraniał też śpiewania w kościołach pieśni polskich, a organistom nie pozwalał nawet grać melodii polskich podczas nabożeństw.
>> Zien. Ślad., s. 99-100,
– W Warszawie ur. Józef Dubiski, zm. 17.09.1977 w Toronto (Kanada). Profesor olsztyńskiej ART., specjalista w zakresie hodowli. Do Olsztyna przybył z cieszyńskiej WSGW. Autor wielu opracowań dotyczących hodowli i żywienia zwierząt.
>> Chł. Lud., s. 28.
1899 – W Hathenow (Niemcy) ur. Maria Szufraga (zm. 16.10.1961 we Wronkach, woj. Pilskie) wychowawczyni przedszkoli polskich, działaczka oświatowa. Pracowała m.in. w Koronowie k/Olsztyna, w Trzcianie i Starym targu na Powiślu. Aresztowana 25.08.1939, była więziona w Królewcu i Elblągu. Po zwolnieniu (1940) została wysiedlona do Generalnej Guberni. Po 1945 była współorganizatorką i intendentką szpitala w Sztumie. Pośmiertnie odznaczona Krzyżem Kawalerskim OOP.
>> Fil. Wopt, s. 144-145; Or. SBWMiP, s. 307.
1909 – W Pile ur. Jan Maza (zm. 24.02.1940 w Hohenbruch), nauczyciel polonijny, działacz ruchu młodzieżowego. Pracował na Opolszczyźnie, Ziemi Złotowskiej i Warmii (Uniszewo). Rozstrzelany w obozie koncentracyjnym. Prochy w 1946 sprowadzono do Olsztyna, pośmiertnie odznaczony Krzyżem Grunwaldu.
>> Or. SBWMiP, s. 212-213; Fil. Wopt, s. 100-101.
1913 – W Czerninie k. Sztumu ur. Olgierd Donomirski, działacz społeczny i gospodarczy. Czynny w Zw. Polaków w Niemczech i Towarzystwie Młodzieży. Z ramienia IV Dzielnicy Zw. Polaków uczestniczył w zebraniu założycielskim tajnej organizacji (1938) MOP (Mowa- Obyczaj Polski). Uciekł do Polski przed aresztowaniem (kwiecień 1939). Podczas okupacji w konspiracji. Po 1945 w Olsztynie był p.o. olsztyńskiego starosty (marzec 1945). Sprawował liczne inne funkcje. Od 1960 prowadził własne gospodarstwo rolne. W 1974 przeniósł się w Bydgoskie, a później na teren województwa radomskiego.
>> Or. SBWMiP, s. 92-93.
1918 – Tę datę nosi memoriał opracowany przez Balfoura dla konferencji pokojowej w Paryżu. Dokument ten miał podstawowe znaczenie dla dyskusji nad zagadnieniami oddzielania Prus Zachodnich i Wschodnich pasem polskiego Pomorza. Strona brytyjska postulowała Niemcom zapewnić eksterytorialne połączenie lądowe między obydwoma częściami Prus.
>> Wrzes. WiM, s. 150.
1920 – O północy nastąpiło zawieszenie działań wojennych na froncie polsko-bolszewickim.
>> Dav. Orzeł, s. 241; Piła. a, Wspom., s. 194;Kron, XX, s. 269.
– Anglia i Francja protestują przeciw akcji wieleńskiej gen. Lucjana Żeligowskiego.
>> Kron. XX, s. 269.
– W Olsztynie na posiedzeniu Rady Ludowej, po zreferowaniu sprawy przez Jana Baczewskiego, podjęto uchwałę o powołaniu Związku Polaków w Prusach Wschodnich. Prezesem nowo powstałej organizacji został ks. Wacław Osiński z Butryn.
>> SZ. ol., s. 270; Zien. ŚLADAMI, S. 158; KMW 1983, s. 474.
– Sejm polski podjął uchwałę, wzywającą rząd polski, „aby zastosował wszelkie środki w celu obrony ludności polskiej zamieszkałej w Rzeszy niemieckiej przed ustawicznym prześladowaniem i terrorem band niemieckich”.
>> Wrzes. Rp/WmiP, s. 59.
1930 – Napad bojówki niemieckiej na prywatną szkołę polską w Mikołajkach k/Sztumu.
>> Łuk. IV, s. 187.
1933 – Władze w Prusach Wschodnich dokonały reorganizacji rzemiosła. Znaczne kłopoty powoduje także sprawa ustabilizowania cen.
>> KMW 1971, s. 98.
1941 – W Królewcu na dworcu pijany SS-man wykrzykiwał, że już niedługo Niemcy wygubią Rosjan i Anglików bez potrzeby przelewania własnej krwi, bo mają już odpowiednią do tego broń. Usłyszała to pracownica dworcowej restauracji, agentka polskiego wywiadu. (Pozostała po zlikwidowanej przez władze bezpieczeństwa Rzeszy w 1938 polskiej siatki szpiegowskiej). Zaproponowała pijanemu nocleg u siebie, pociągnęła za język i w ten sposób na zachód mogła powędrować jedna z pierwszych informacji o V1.
>> „Unia” (1985), nr 9, s. 17.
– W swej Głównej Kwaterze w Gierłoży k/Kętrzyna Adolf Hitler gościł prezydenta Faszystowskiej Słowacji dr Józefa Tiso.
>> KMW 1971, s. 120.
1944 – Adolf Hitler, wzorując się na inicjatywie Ericha Kocha, wydał polecenie wzywające do organizowania Volkssturmu na wszystkich obszarach Rzeszy.
– W trzecim dniu ofensywy radzieckiej na pograniczu Prus Wschodnich, artyleria i zmasowane lotnictwo operowało w rejonie Puszczy Romnickiej. Niewiele pomogła próba opanowania nieba przez lotnictwo niemieckie, zduszona przez brawurową akcję francuskiego pułku lotniczego „Normandie-Niemen”. Po godzinie huraganowego ognia radzieckie jednostki rozpoczęły szturm w kierunku Gołdapi i Gąbina.
>> Jantar,Zpl s. 30-41; WiM 1964, nr 11, s. 7.
1945 – Ze sprawozdania mgra Jana Trzópka z Zarządu Miasta Olsztyna dla Urzędu Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski: „poleciłem sprawdzenie informacji o wyrzuceniu z mieszkań nawet Warmiaków i Mazurów i o przywłaszczeniu ich mienia… oraz zakomunikowałem o tym prokuratorowi”. Zgodnie z rozplakatowanym obwieszczeniem Zarządu Miasta Olsztyna 18.10.1945 r. upłynął termin zgłaszania się ludności niemieckiej w celu dobrowolnego wyjazdu do Niemiec. We wspomnianym obwieszczeniu znalazły się również następujące sformułowania: „Jeśli rozkaz ten nie zostanie wykonany, wszyscy Niemcy zostaną umieszczeni w obozie karnym. (…) Każdy wyjeżdżający Niemiec powinien sporządzić w 3 egzemplarzach listę pozostawionego inwentarza trwałego (…) Na tej podstawie otrzymuje się pozwolenie na wyjazd”.
>> Bar. Warmiacy, s. 93; Kruk Sz., s. 270.
– Zawiązano spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, w której współudziałowcami zostały miasta Warszawa, Elbląg i Olsztyn (WEO). Nie udało się znaleźć bliższych danych o celach ani o działalności tej instytucji.
>> Łuk. OL., s. 22.