1266 – Zm. Świętopełk Wielki /ur. ok. 1200/, książę Pomorza Gdańskiego od 1220 r. W 1231 otrzymał protekcję papieską. W 1238 r. przyłączył do swej dziedziny księstwo słowiańsko-słupskie. Popierał Prusów, wypowiadając wojnę zakonowi krzyżackiemu. Za jego władztwa rozwinął się Gdańsk i handel morski.
>> WEP XI, s. 351.
1414 – Dowodzone przez króla Władysława Jagiełłę wojska polskie zdobyły Biskupiec Pomorski i skierowały się pod Brodnicę.
>> Now. Hop, s. 204.
1421 – Młynarz z Wadąga k. Olsztyna otrzymał powtórzenie przywileju na 30 łanów Poprzedni dokument pochodził z roku 1331. Nazwa Wadąg pojawiła się także w zapisie Mikołaja Kopernika, który jako administrator dóbr kapituły warm. sporządził dokument dotyczący tej miejscowości w r. 1517.
>> KMW 1991, s. 179.
1454 – Zm. książę Bolesław Warszawski. Następcy zaprzestali walk z zakonem, zawarli rozejm w 1459 r. na lat sześć.
>> Gór. PkwP, s. 242.
1529 – Zm. bp pomezański Erhard Queis. Jego następcą był Paweł Speratus, który odegrał ważną rolę w umacnianiu protestantyzmu w Prusach Książęcych.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 158.
1543 – Kapituła fromborska wysłała list do bpa warmińskiego Jana Dantyszka, z którego dowiadujemy się, iż Anna Schillings, gospodyni Mikołaja Kopernika, po jej wyrzuceniu z Fromborka, pojawia się od czasu do czasu w tej miejscowości, gdyż posiada tu dom /po jakimś czasie sprzedała go/. Kapituła nie jest pewna, czy Annie można by zabronić bywania we Fromborku, w tej sprawie kanonicy zdają się na bpa, gdyż jej sprawa wzięła początek przed jego trybunałem.
>> KMW 1967, s. 231–232.
1561 – Książę Albrecht zastawił kapitanat działdowski wraz z miastem hrabiemu Rafałowi IV Leszczyńskiemu z Leszna za 5000 talarów. Rok wcześniej Leszczyński pożyczył księciu 8000 talarów, a w ciągu lat 1562–1563 dalsze 16 tys. talarów, tak że łącznie dług księcia zabezpieczony kapitanatem działdowskim wyniósł 29 tys. talarów.
>> Dział., s. 76.
1577 – Dwadzieścia okrętów gdańskich i duńskich podjęło wyprawę, by ukarać Elbląg za współpracę z królem Batorym. Ścigano kontrybucję, zaaresztowano 60 różnych jednostek pływających. Wysadzono desant pod Elblągiem, miasta jednak nie zajęto, gdyż król w przeddzień szturmu nadesłał odsiecz w postaci 300 piechoty pod dowództwem Kaspra Bekieszy.
>> Besa. SB, s. 198; Lepszy Zarys, s. 30.
1604 – Elektor Joachim Fryderyk wręczył królowi Danii Chrystianowi IV dokumenty /memoriał swoich doradców i własną opinię/, w których mowa była o ewentualności wojny z Polską, gdyby warunki strony polskiej dotyczące lenna pruskiego były zbyt wygórowane. Rady w tym względzie nielojalny lennik zasięgał także na dworze saskim i u Moskwy.
>> Janisz. RpaPK, s. 81–82.
1653 – Zm. Jan Fabrycy /Fabrycius/, ur. w Gdańsku. Posiadał on nadzwyczajną biegłość języków wschodnich. Miasto szczyciło się, że wydało tak wielkiego męża, którego zgon za wczesny zasmucił wszystkich”.
>> Maryl, wspom., s. 192.
1657 – Elektor w Wielawie zawarł traktat wieczysty z Polską, zdradzając Szwecję. Za 8000 wojska, które zobowiązał się dostarczać Koronie na każdą potrzebę po wsze czasy, elektor uzyskał zwolnienie Prus Książęcych od hołdu, a Bytów i Lanneburg dostał w lenno; natomiast Elbląg i Drahim dostał w zastaw – miasta te miały być w przyszłości wykupione i powrócić do Polski.
>> Jasł. Grunw., s. 316.
1667 – Elektor książę pruski wydał edykt, mocą którego niektóre dobra szlacheckie zwolnione zostały z większości ciężarów, z wyjątkiem określonej liczby służb w wypadku wojny.
>> Toe., s. 196.
1703 – Jan Jerzy Kunigk, administrator i general. wikariusz diecezji warm., ustanowił Szymona Aleksego Tretera swoim pełnomocnikiem na okręg olsztyński, zlecając mu, aby pilnował nie tylko księży, ale i ludzi świeckich w sprawach czynszów i dziesięcin, a w razie potrzeby wzywał ramienia świeckiego i winnych karał, aż do uwięzienia włącznie.
>> Szw. DW, s. 368.
1705 – W Dreźnie został aresztowany bp warm. Andrzej Chryzostom Załuski, który piastował wówczas godność kanclerza wielkiego koronnego. Fakt ten wywołał wiele wrzawy. Ostatecznie przyczyny uwięzienia do dziś nie są wyjaśnione. Istnieje domniemanie, że był on podejrzany o działalność szpiegowską na rzecz Berlina.
>> KMW 1994, s. 209–210.
1791 – Kapelan bpa warm. Ignacego Krasickiego, dziekan kolegiaty w Dobrym Mieście ks. Michał Fox w swym diariuszu pod tą datą pisze: „Dzień był śliczny, rosa duża, wiatr mały i psy goniły bez ustanku. Nim Książe JegoMość przyjechał, zabiliśmy już byli rogacza, dzika i zająca. Po polowaniu obiad był w Smolajnach przedziwny, najbardziej zaś do gustu nam przypadł pasztet ze śledzi holenderskich, bo choć był tak wielki jak w Lidzbarku, tośmy go jednak w sześciu tak dobrze zjedli, że na półmisku nic a nic nie zostało…”.
>> Rocz. Ol. 1958, I, s. 42.
1819 – W odpowiedzi na memoriał kupców królewieckich, skarżących się na zbytnie swobody kupców rosyjskich i polskich w Prusach Wschodnich, centralne władze w Berlinie zarzuciły nieznajomość faktycznego stanu stosunków handlowych. W Piławie np. obserwowano w tym czasie znaczny spadek ruchu statków. Ograniczenie działalności kupców zagranicznych tendencję tę jeszcze pogłębiło.
>> KMW 1980, s. 382, 393.
1824 – W Chełmnie ur. Piotr Kawczyński, pedagog, lektor języka polskiego w Lic. Hozjanum i sem. duchownym w Braniewie. Studiował w Lipsku i Wrocławiu. Swe prace dotyczące przeszłości drukował w programach gimnazjum braniewskiego.
>> Or. SBWMiP, s. 152.
1840 – Przedstawiciele Wielkiego Księstwa Poznańskiego składają w Królewcu hołd królowi pruskiemu Fryderykowi Wilhelmowi IV. Podczas ustalania tekstu przemówienia doszło do spięcia. Niemcy zażądali usunięcia z mowy marszałka słowa „Polacy”.
>> Wawrz. Emilia, s. 309.
– W katolickim kościele w Królewcu Józef Ambroży Geritz w obecności króla Fryderyka Wilhelma IV otrzymał sakrę biskupią, a w czerwcu następnego roku wybrany został bpem warmińskim.
>> Achr. PBW, s. 208.
1846 – W Łęgajnach k. Olsztyna ur. Józef Kiszporski /zm. 7.11.1914 w Olsztynie/, ks. katol., redaktor, obrońca języka polskiego. Szykanowany z tego powodu przez władze pruskie.
>> Or. SBWMiP, s. 157.
1849 – W Postolinie k. Sztumu ur. Feliks Herstowski /zm. 27.8.1924 w Gdańsku–Oliwie/, nauczyciel, matematyk. Studiował we Wrocławiu. Postulował wprowadzenie polskich kazań w kadrze oliwskiej podczas misji.
>> Or. SBWMiP, s. 130–131.
1863 – Wojciech Kętrzyński, pilotując transport broni dla powstania polskiego, dotarł do Dywit pod Olsztynem i przenocował w tamtejszej gospodzie. Tegoż dnia zatrzymany został koło Nidzicy ks. Marian Kwiatkowski, który był naczelnikiem wojennym i cywilnym miasta Janowo. Ks. Kwiatkowski przejmował broń i przekazywał pieniądze na nowe zakupy. Nie była to jednak pomyłka, jak wytłumaczono fakt uwięzienia. Powstańcza siatka była już znana władzom, a wszystkie poczynania znajdowały się pod kontrolą.
>> KMW 1967, s. 104, 108; Sik. Galop., s. 60.
1870 – W Wielkim Kuntersztynie pod Grudziądzem ur. Alfons Mańkowski /zm. 12.2.1941 w obozie konc. w Stutthofie/, ks. katol., historyk Pomorza, Warmii i Prus, wydawca, źródeł i organizator życia naukowego na Pomorzu.
>> Or. SBWMiP, s. 209–210.
1876 – We Lwowie ur. Stanisław Kętrzyński /syn Wojciecha/, czynny w okresie plebiscytu, m.in. zaprojektował wspólnie z Fryderykiem Leykiem znaczek dla Mazurskiego Związku Ludowego. Był wykładowcą, a następnie prof. Uniwersytetu Warszawskiego. Przeżył Oświęcim. Po 1954 r. wykładał na UJ i UW. Zm. 26.5.1950 w Warszawie.
>> Or. SBWMiP 1963, s. 133–134.
1885 – W Warszawie ur. Witold Gołębiowski /zm. 1.9.1931 tamże/, artysta malarz. Jako komendant „Straży” Mazurs. organizował teren plebiscytu na Warmii i Mazurach pod względem wojskowym. Był zwolennikiem ostrych, nawet terrorystycznych metod walki z bojówkami nacjonalistów niemieckich.
>> Or. SBWMiP, s. 116–117.
1895 – W Reszlu ur. Martin A. Borrmann /zm. w Berlinie 3.12.1974 r./, pisarz niemiecki. Studiował w Królewcu. Związany z rozgłośnią królewieckiego radia.
>> Chł. SBWMiP, s. 267; Fil. Wopt, s. 126.
1906 – W Oberhausen /Niemcy/ ur. Alfons Ratajczak, romanista, nauczyciel angielskiego i niemieckiego w polskim gimnazjum w Kwidzynie. Studiował w Królewcu. Więziony razem z gronem pedagogicznym w Hohenbruch. Po wojnie zamieszkał najprawd. w Niemczech.
>> Or. SBWMiP, s. 267; Fil. Wopt, s. 126.
1914 – Rosjanie wycofali się z Węgorzewa.
>> Wak. Cz., s. 46.
1919 – Do Działdowa przybył nadprezydent Prus Wschodnich August Winning, by pożegnać się z niemieckimi jeszcze władzami miasta. Nawoływał w swoim przemówieniu, by po przejęciu Działdowszczyzny przez Polaków pozostali wierni niemieckiej ojczyźnie, gdyż Niemcy odchodzą tylko na „krótki urlop”.
>> Dział., s. 177.
– Sekcja zachód Oddziału II Sztabu General. WP przesłała Ministerstwu Spraw Zagranicznych memoriał, w którym informuje, że Niemcy na terenach plebiscytowych w Prusach Wschodnich organizują lokalne oddziały paramilitarne /Einwonerwehr, Jugendwehr/ i po wycofaniu regularnego wojska i tak będą dysponować siłami, które nie dopuszczą do swobodnego wypowiadania się Polaków. Dokument kończy się postulatem, by także rejony Olecka i Olsztyna zostały przejęte przez alianckie formacje wojskowe.
>> Staw. Pl., s. 78.
1923 – Delegacja Polaków z Powiśla uzyskała zgodę na audiencję u bpa warm. Augusta Bludaua, prosząc o obsadzenie Polakiem stanowiska kuratusa parafii straszewskiej. Bp zapowiedział, że na przyszłość żadnych tego rodzaju delegacji przyjmował nie będzie, członków Zw. Polaków nazwał przestępcami 4-go przykazania i zdrajcami stanu.
>> Wrzes. Rp/WMiP, s. 146.
1924 – Miasto Górowo Iławeckie otrzymało prąd elektryczny. Wcześniej od roku 1897 ulice miasta były oświetlane latarniami gazowymi.
>> Hryc. Bart., s. 113; WiM 1968, nr 10, s. 21.
1933 – Została zamknięta prywatna szkoła polska w Gietrzwałdzie.
>> WiM 1989, nr 2, s. 9; Łuk. IV, s. 189.
1939 – Oddziały kosynierów gdyńskich włączają się do obrony polskiego wybrzeża.
>> Wań. Wal., s. 178–179.
– Polskie samoloty bombardują okolice Biskupca Reszelskiego.
>> KMW 1971, s. 110.
– Polski okręt podwodny „Sęp” przebywa w rejonie wyspy Oeland, skąd przesyła na Hel meldunek o ruchu statków. Po opuszczeniu Redy polscy obrońcy wybrzeża toczą uporczywe walki w rejonie Rumii i Zagórza. Trwają boje na Helu.
>> Per. Wielkie, s. 103, 119, 138.
1941 – W więzieniu szczecińskim został wykonany wyrok śmierci przez powieszenie na działaczu harcerskim Aleksandrze Omieczyńskim. Został on aresztowany 3.6.1939. Był więziony w obozach koncentr. Sachsenhausen i Flosenburgu, oskarżony o zdradę stanu, skazany na śmierć po długotrwałym śledztwie i torturach.
>> Or. SBWMiP, s. 237.
– W głównej kwaterze pod Kętrzynem Adolf Hitler spotkał się z węgierskim przywódcą Miklosem Horthy de Nagybanya.
>> KMW 1971, s. 120.
1942 – Lotnictwo radzieckie bombarduje Królewiec, Olsztyn, Kętrzyn.
>> KMW 1971, s. 122.
1944 – Grupa wywiadowcza „Pomorze” złożona z polskich i radzieckich oficerów nawiązała kontakt z konspiratorami w miejscowości Czarny Brańsk. Spadochroniarze organizowali siatkę współpracowników na obszarze Działdowszczyzny oraz powiatów Nidzica i Brodnica. W oparciu o meldunki tej grupy już w końcu września radzieckie lotnictwo zbombardowało pod Działdowem pułk pancerny „Herman Goering”.
>> WiM, 1983, nr 18, s. 15.
1945 – W Olsztynie otwarto Państwowe Gimnazjum Kupieckie i Liceum Handlowe. Utworzona została Komenda Miejska Milicji Obywatelskiej w Olsztynie. Jej pierwszym komendantem był ppor. Stańczykowski. Olsztyńska jednostka MO liczyła 78 osób.
>> KMW 1971, s. 48; Łuk. O nową, s. 55.
– Z memoriału ks. Seniora Feliksa Gloeha do departamentu wyznań w Warszawie o sytuacji na Działdowszczyźnie: „Kościoły ewangelickie odbudowane po wojnie teraz znowu są niszczone. Na nabożeństwo o 1000 przychodzi 30 osób, przeważnie kobiety i dzieci. Reszta ewangelików siedzi zastraszona w domach. Swoje żale Mazurzy wypowiadają mi po nabożeństwie. Tłumaczyłem im, by się nie bali, żyli bez lęku i obawy”.
>> Rocz. Dział. 1999, V, s. 107.