12 sierpnia

1308 – Brat bpa warm. Arnold otrzymał 120 łanów ziemi w celu założenia wsi Lubomino. Rodzinnym miastem bpa Eberharda była Nysa. Należy więc przypuszczać, że właśnie ze Śląska sprowadzeni zostali osadnicy.
>> Achr., s. 24–25.

– Bp warm. Eberhard z Nysy podpisał dekret, podnosząc Lidzbark do rzędu miast na prawie chełmińskim. Najprawdopodobniej równocześnie nadał mu herb, przedstawiający na czerwonym tle srebrnego baranka w aureoli.
>> Rocz. Ol. 1959, II, s. 129–130.

1327 – Papież Jan XXII wystawił bullę prowizyjną dla bpa Jordana, co oznaczało zatwierdzenie go na bpa Warmii. Sprawa ta ciągnęła się w Rzymie kilka miesięcy. Był to bowiem fragment sporu o wpływy na Warmii miedzy zakonem krzyżackim a metropolitą ryskim.
>> Achr., s. 28.

1350 – Nowo mianowany przez papieża Klemensa VI bp warmiński Jan z Miśni przybył do swej diecezji i objął rządy.
>> Achr., s. 36.

1399 – Witold nad Workslą poniósł klęskę w walce z Tatarami. Bitwa odbyła się według klasycznych zasad wschodnich. Tatarzy najpierw pierzchli, potem otoczyli prących naprzód Litwinów. Witold z nieliczną grupą dowódczą uszedł z życiem. Tatarzy spustoszyli kraj aż po Kijów.
>> Krasz. Wspom., s. 199.

1450 – ”Rycerze i giermkowie, mali i wielcy, tak samo wolni, i pruscy i polscy, też niemieccy sołtysi z okręgu szestneńskiego, wszyscy składali hołd” nowo wybranemu w. mistrzowi Ludwigowi von Erlichshausenowi.
>> Toe., s. 152.

1457 – Papież Kalikst III zatwierdził Eneasza Sylwiusza Piccoliminiego na bpa Warmii. W tym czasie diecezję warmińską pustoszyła wojna. Kapituła była rozproszona, kanonicy przebywali w Królewcu, na Śląsku i w Gdańsku. Każda z tych grup po śmierci bpa Franciszka Kuhschmaltza wybrała własnego nominata. Do Rzymu dotarła wieść o dwóch kandydatach i z pośród nich papież dokonał wyboru.
>> Achr., s. 68.

1551 – W Kwidzynie zm. Paweł Speratus /ur. 13.12.1484 w Roetlen, Badenia-Wirtembergia/, teolog, prawnik, działacz reformacyjny, bp pomezański. Studiował we Fryburgu, Paryżu, Wiedniu i na uniwersytetach włoskich. Był kaznodzieją w Salzburgu i Wuerzburgu, gdzie przeszedł na luteranizm. Ekskomunikowany przebywał w Ołomuńcu. Sprowadzony do Królewca został nadwornym kaznodzieją księcia Albrechta i prawą ręką głośnego reformatora, bpa sambijskiego Jerzego Polenza. Odegrał ważną rolę w umacnianiu protestantyzmu w Prusach Książęcych.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 158–159.

1569 – Zapada wyrok skazujący na rajców miejskich Gdańska. Zostali uwięzieni za zbrodnie stanu do czasu ukończenia prac Komisji Karukowskiego. Więźniowie zostali osadzeni w Sandomierzu i Piotrkowie.
>> Lepszy, Dzieje, s. 101.

1620 – Elektor Jerzy Wilhelm przebywa w Wielbarku.
>> Toe., s. 175.

1687 – W Robuzach k. Braniewa ur. Michał Nachzer /Nahser/, zm. 10.1.1758 w Braniewie, jezuita, teolog, pedagog. Działał w Braniewie, Warszawie, Wilnie, Reszlu i Łomży.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 52–53.

1697 – Na sejmiku warm. w Lidzbarku dyskutowano nad reformą prawa chełmińskiego. Postulował ją stan szlachecki.
>> Sz. DW, s. 128, 355.

1729 – W Gdańsku zm. Andrzej Waszeta /Wascheta, Waschetta/, ur. w Szestnie k. Morąga 1.12.1677, kazn. polsko-ewangel., lektor jęz. polskiego w Gdańskim Gimn. Akademickim, bibliofil. Studiował w Królewcu. Pracował w Starogardzie, Rębielczu pod Gdańskiem i w Gdańsku. Wspierał pracę Jana Monety nad kancjonałem polskim.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 200.

1747 – W Królewcu ur. Bogumił Lebrecht Hartung /zm. tamże 29.11.1797/, drukarz i księgarz. Doprowadził do rozkwitu oficynę Hartungów. Specjalizował się w wydawaniu druków polskich, których ogółem wydał 114.
>> WEP XIII, s. 170.

1749 – Ukazał się edykt, zakazujący rugowania chłopów z gospodarstw. Mimo obowiązywania tego dokumentu w Prusach Wschodnich, zwłaszcza po 1807 r., liczba gospodarstw wciąż się zmniejszała.
>> Zapis. Hist. 1980, z. 1, s. 27–28.

1802 – Tę datę nosi list pisany z Królewca do Jana Śniadeckiego, a dotyczący pamiątek po wielkim astronomie Mikołaju Koperniku. Andrzej Wakar zamieszcza wyimki z tego dokumentu, pisanego przez Tadeusza Czackiego i Marcina Molskiego /pisali wspólnie? – BS/. Nie bardzo wiadomo, czy autorzy opisując „gwiazdouważnie” Mikołaja Kopernika mówią o Olsztynie czy o Fromborku.
>> Wak. Ol., s. 65–66.

1815 – We Fromborku zm. Michał Woelki /Wölki, Woelky/, ur. w Pieniężnie 1753, kanonik chełm. i warm., lektor króla Stanisława Augusta. W 1809 r. do śmierci był gener. wikariuszem i oficjałem bpa warm. Józefa Hohenzollerna, ostatnie lata życia spędził na Warmii.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 212.

1848 – W Szczytnie powstał Klub Konstytucyjny. Jego prezesem został prezes sądu powiatowego Scheinert. Współzałożycielem i sekretarzem klubu był Antoni Gąsiorowski, wydawca i właściciel drukarni.
>> Choj. Szkice, s. 117; Szos. Dzieje, s. 112.

1876 – Petycję–protest przeciw szkole symultannej podpisało w Biskupcu Reszelskim 323 ojców. Miała to być szkoła o wyższym poziomie nauczania, lecz podejrzewano, że będzie ona bezwyznaniowa i ułatwiająca germanizację. Na Warmii przeciwstawiali się jej katoliccy Polacy, lecz w opozycji byli także ortodoksyjni ewangelicy, a także Żydzi.
>> Jas. Ś., s. 234–235.

1866 – Władze Olsztyna ogłosiły, że miasto nawiedziła epidemia cholery. Do 16 października zmarło 215 osób /zachorowały 523 osoby/. W owym czasie Olsztyn liczył 4793 mieszkańców, więc cholera w ciągu dwóch miesięcy pozbawiła życia prawie 5 procent olsztyńskich obywateli.
>> Sik. Galop., s. 63.

1920 – Konferencja Ambasadorów, zgodnie z zaleceniami Komisji Międzysojuszniczej wydała decyzję o przebiegu granicy w Okręgu Olsztyńskim. W wyniku plebiscytu przyznano Polsce tylko 3 pograniczne wsie w powiecie ostródzkim: Groszki, Łabsztynek i Małe Napromki, a pozostałe 25, w których wyniki głosowania były również korzystne dla strony polskiej, ze względu na odcięcie od polskiego terytorium pasem gmin o przewadze głosów niemieckich, pozostawiono przy Prusach Wschodnich.
>> KMW 1966, s. 544.

– W Olsztynie w Schlossgarten odbyło się zebranie komunistów. Przemawiał Fabritz z Królewca. Wzywał do życzliwej neutralności względem Rosji Sowieckiej. Niezależny socjalista Schaefer /także z Królewca/ wzywał do czujności. „Godzina rewolucji światowej zbliża się – mówił mówca – niedługo przyjdzie moment, w którym zbratamy się z robotnikami całego świata i zgniłego trupa reakcji wrzucimy w grób”. Na zakończenie zebrania wzniesiono okrzyki na cześć Rosji Radzieckiej i Polski.
>> Z dziej. klasy II, s. 23; OKO, 1990, nr 32, s. 5.

1934 – Wielka własność ziemska w Prusach Wschod. wyraża zastrzeżenia wobec wprowadzenia przez nazistów instytucji majoratów do gospodarstw chłopskich, co miało jakoby mieć związek z ograniczeniami, z jakimi wielcy właściciele ziemscy spotkali się w 1914 roku na obszarze Bawarii.
>> KMW 1971, s. 99.

1937 – Rewizja w bibliotece szkoły polskiej w Nowej Kaletce k. Olsztyna.
>> Łuk. IV, s. 192.

1942 – W Hartheim k. Linzu zm. Stanisław Zuske /ur. 23.9.1903 w Pierzchnie k. Śremu/, ks. katol., prefekt Polskiego Gimnazjum w Kwidzynie. Aresztowany wraz z gronem profesorów tuż przed wybuchem II wojny światowej, więziony m.in. w Stutthofie, Sachsenhausen i w Dachau. Zamordowany w komorze gazowej.
>> Or. SBWMiP, s. 345; Fil. Wopt, s. 169.

1945 – W Olsztynie odbyła się I-sza wojewódzka konferencja Polskiej Partii Robotniczej. Sekretarzem Kom. Woj. wybrano Michała Sokołowskiego.
>> KMW 1977, s. 431; WiM zarys, s. 826.

Kalendarz Historyczny został sporządzony przez Bronisława Sałudę