Stowarzyszenie Społeczno – Kulturalne „Pojezierze” wczoraj i dziś
Stowarzyszenie posiada status organizacji pożytku publicznego. Zostało powołane do życia 27 listopada 1956 r. przez grono działaczy kultury, dziennikarzy i literatów. Taka możliwość w mrocznych czasach PRL pojawiła się wskutek przewrotu politycznego w Polsce, związanego z upadkiem stalinizmu i dojściem do władzy Władysława Gomułki w październiku 1956 r. Najogólniej rzecz biorąc, stowarzyszenie miało zająć się „kulturalną i gospodarczą aktywizacją regionu”, miało też nieść pomoc i opiekę polskiej ludności miejscowej, czyli Warmiakom i Mazurom. Pomimo deklarowanej lojalności wobec władzy ludowej (co było rzeczą niezbędną), inicjatywa, która nie znajdowała precedensu nie tylko w kraju, ale i w całym obozie socjalistycznym, budziła nieufność władz. Dopiero kilka miesięcy później – 26 marca 1957 r. – udało się zarejestrować statut.
Nie bez trudu uzyskano zgodę na wydawanie własnego tygodnika drukowanego w barwnej technice offsetowej jak „Przekrój” w Krakowie i „Panorama” w Katowicach. Tyle tylko, że olsztyńska „Panorama Północy” w przeciwieństwie do tamtych, nie była własnością instytucji spółdzielczych, akceptowanych przez władze, lecz organem własnym stowarzyszenia, co znów nie znajdowało precedensu. Dochody jakie przynosił tygodnik stowarzyszeniu, pozwalały na tu, na co nie mogły pozwolić sobie inne stowarzyszenia w Polsce. Zagospodarowano turystycznie trzy zamki, powołano własne wydawnictwo książkowe (działało do 1992 r.), powołano do życia placówkę naukowo – badawczą (po usamodzielnieniu się działa pod nazwą Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie). Niestety, własne dochody „Pojezierza” i jego działalność gospodarcza nie pasowały do modelu socjalistycznej Polski. „Panoramę” przejęło partyjne wydawnictwo R.S.W. „Prasa”, zamki znalazły się w rękach instytucji państwowych – jedynie zamek w Reszlu jako ostatni przejęło w 1992 r. lokalne stowarzyszenie. „Pojezierze” żyło z dotacji państwowych, aż dopiero w 1990 r. znalazło się ponownie na własnym utrzymaniu.
Ważną formą działalności „Pojezierza” pozostaje do dziś patronat nad twórczością nieprofesjonalną w dziedzinie kultury, ale sprawuje też opiekę nad znanym nie tylko w Olsztynie chórem „Collegium Baccalarum” prowadzonym przez dr Agatę Wilińską (w 2018 r. chór obchodził 30-lecie istnienia). Stowarzyszenie posiada wiele autonomicznie działających oddziałów w Olsztynie i okolicach, wśród nich oddział w Dobrym Mieście z siedzibą w okazałej baszcie gotyckiej oraz oddział w Barczewie prowadzący działalność kulturalną w zabytkowej synagodze, będącej własnością stowarzyszenia. Zarząd Główny mieści się we własnej siedzibie, gdzie znajduje się także galeria sztuki im. Hieronima Skurpskiego.
Jerzy Sikorski