1409 – Posłowie polscy arcybp Mikołaj z Kurowa, wojewoda kaliski Maciej z Wąsoszy i kasztelan nakielski Wincenty z Granowa spotkali się w Malborku z w. mistrzem Ulrykiem von Jungingen i oznajmili, że jeżeli zakon uderzy na Żmudź, to król polski wyprawi się ze swym wojskiem do Prus. W. mistrz wobec tego zdecydował się uderzyć na Polskę, o czym strona polska oficjalnie dowiedziała się już tydzień później.
>> KMW 1976, s. 81–82; Ku. BpG, s. 34, 202.
1464 – Piotr Dunin rozpoczął oblężenie miasta i zamku Nowe nad Wisłą. Twierdza otoczona została linią umocnień ziemnych, obsadzonych artylerią i piechotą uzbrojoną w rusznice. Załoga Nowego poddała się dopiero 1.02.1465 r.
>> Now., s. 265.
1487 – W. mistrz krzyżacki Marcin Truchsess sformułował zmiany wykładni prawa magdeburskiego w odniesieniu do dziedziczenia dóbr. Przywilej ten najprawd. wymogły na w. mistrzu stany.
>> Sz. DW, s. 414; Mał. DcP, s. 101.
1520 – W Krakowie ur. Zygmunt August /zm. 7.07.1572 w Knyszynie/, od r. 1530 król Zygmunt II August /data koronacji/, rządy objął 1548 r., jego drugą żoną była Barbara Radziwiłłówna. Za jego rządów uchwalono unię lubelską, która kształtowała ustrój wspólnej odtąd Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Przeprowadzono wcielenie Prus Królewskich do Korony. Zygmunt II August był prekursorem powstania stałej królewskiej wojennej floty polskiej na Bałtyku.
>> WEP XII, s. 827; Cynar. ZA, s. 17.
1525 – Kasper, młynarz z Kaymen niedaleko Królewca, podjął w nocy z 1 na 2 września decyzję o rozpoczęciu powstania chłopów przeciwko szlachcie. Po krótkiej naradzie z trzema najbardziej zaufanymi osobami wysłał ich do okolicznych wsi z zawiadomieniem, by następnej nocy chłopi zgromadzili się przy krzyżu obok kościoła.
>> Zi. Powstanie, s. 103.
1540 – Jan Petreius, drukarz w Norymberdze, pisze do Joachima Retyka. W liście jest mowa o astronomicznym dziele Mikołaja Kopernika. Drukarz z Norymbergii wyraża ponadto nadzieję, że Retyk zechce udostępnić wszystkim wspomniane dzieło, korzystając z usług jego drukarni.
>> KMW 1967, s. 211.
1542 – Zachował się list Joachima Retyka pisany w Norymberdze do burmistrza Feldkirch. W dokumencie tym Retyk wspomina o wyprawie do Mikołaja Kopernika, mówi również o satysfakcji płynącej stąd, że „człowieka w wieku teraz poważnym” natchnął odwagą do ogłoszenia własnej teorii w księgach, które są właśnie „pod prasą drukarską w Norymberdze”.
>> KMW 1967, s. 224.
1546 – W nowym pałacu za Wilią odbyły się huczne imieniny Zygmunta II Augusta. Odbyła się wystawna uczta, podczas której przygrywała muzyka, były również śpiewy i tańce.
>> Kuch. Barbara, s. 106–107.
1613 – Bp warm. Szymon Rudnicki odbył naradę z przedstawicielami kapituły fromb., podczas której naczelnym zwierzchnikiem wojsk warmińskich wyznaczono wójta biskupstwa Eustachego Knobelsdorfa. D-cą piechoty został Marcin Demerski, jego zadaniem było dokonywanie przeglądów wojskowych poddanych zobowiązanych do służby, a w przypadku zagrożenia wojennego obejmował funkcję głównego dowódcy.
>> KMW 1983, s. 418; Sz. DW, s. 314.
1617 – Elektor Jan Zygmunt ogłosił zakończenie obrad sejmu księstwa i opuścił obrady. Wraz z elektorem wyjechała część obradujących posłów. Pozostali podjęli uchwałę, do której przyłączyli się komisarze króla polskiego Zygmunta III, i sejm obradował dalej.
>> Janisz. RPaPK, s. 230.
1677 – Król Jan III Sobieski uroczyście wjeżdża do Gdańska. Orszak królewski był niebywale okazały. Nie obyło się bez akcentów egzotycznych: w paradzie brały udział 2 wielbłądy, które prowadził Murzyn. U Wysokiej Bramy monarchę witała rada miasta z czterema burmistrzami na czele. Po przemówieniach powitalnych król otrzymał klucze od bram miasta Gdańska. Bezpośrednim powodem przybycia króla była skarga cechów przeciw radzie miejskiej. A faktycznie chodziło o sprawy szersze, związane z bałtycką polityką króla Jana. Realizacja tych planów stwarzała szansę włączenia do Korony Prus Książęcych.
>> Rocz. Gd. 1954, XIII, s. 114; Wój. Sobieski, s. 269–270, 281, 283, 284.
1689 – W Wilnie zm. Tomasz Ujejski, bp sufragan warm., wielki sekretarz kancel. królewskiej. Studiował w Rzymie. Sekretarzował u królów: Władysława IV i Jana Kazimierza. Podczas najazdu Szwedów przebywał na Warmii, lecz nie złożył hołdu wierności elektorowi brandenb. Uczestniczył w wielu misjach dyplomatycznych. W r. 1677 rozdał majątek na cele dobroczynne, zrezygnował ze wszystkich stanowisk, wstąpił do zakonu /był wówczas doradcą króla Jana III Sobieskiego/ i przeniósł się do Wilna.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 195–196.
1724 – Król pruski wydał edykt zabraniający chłopom chodzenia w obuwiu wykonanym z łyka /ciekawe, czy chodziło o ochronę lasów, czy też decydowały inne względy, np. chęć likwidacji zacofania cywilizacyjnego?/.
>> KMW 1980, s. 138.
1739 – W Piszu wybuchły zamieszki. Dwie córki tamtejszego szewca Fabiana Gorącego uciekły do rodziców ze służby u porucznika von Proecka z Węgorzewa. Porucznik przybył po nie do Pisza, rada kazała je wydać. Lament dziewcząt wywołał wzburzenie, zwłaszcza wśród szewców, którzy pod wodzą starszego cechu pobili służących porucznika i urzędników miejskich. Sprawców tumultu surowo ukarano. Związane siostry odstawiono do Węgorzewa.
>> Pisz, s. 86–87.
1757 – W nocy z 1-go na 2-go sierpnia wojska rosyjskie przekroczyły granicę pruską, ciągnąc szerokim frontem z Kowna w kierunku Gąbina. Ich lewe skrzydło pojawiło się w okolicach Ełku i Olecka, kierując się w rejon Wystruci.
>> Toe., s. 311.
1848 – Księża, posłowie polscy do Zgromadzenia Narodowego w Berlinie, opublikowali odezwę w języku polskim. Odezwa zwracała się do polskich księży katolickich w całym zaborze pruskim, by domagali się uniezależnienia szkolnictwa od państwa. Niebawem wszystkie parafie dekanatu olsztyńskiego oraz parafie w Barczewie, Barczewku, Biskupcu i Biesowie złożyły odpowiednie protestacje.
>> Jas. Ś., s. 218–219.
– Antoni Alojzy Gąsiorowski rozpoczął wydawanie dwa razy w tygodniu „Ortelsburger Anzeiger fuer Stadt und Land”. Pismo było organem szczycieńskiego klubu demokratycznego. Wychodziło w języku niemieckim do końca 1848 roku.
>> Choj. Szkice, s. 117, 203.
1859 – Ukazał się nr okazowy „Der Deutsche Waechter in Nord-Ost. Beleuchtung der slavischen Bestrebungen”, nakład 3000 egz. Pismo miało się ukazywać regularnie od 1.10.1859 jako tygodnik. Z nru okazowego można było sądzić, że będzie to gazeta antypolska. Następny nr nie ukazał się w oznaczonym terminie, lecz dopiero w marcu 1860 r. i pod nieco innym tytułem.
>> Choj. Szkice, s. 131.
1863 – Nastąpiła zmiana na stanowisku wschodniopruskiego komisarza powstania polskiego na Prusy Wschodnie. Dotychczasowemu Kazimierzowi Szulcowi deptała po piętach policja pruska. Zastąpił go Piotr Drzewiecki. Rozwijał on dalej zaopatrzenie w broń Żmudzi, Augustowskiego, Płockiego i Kurpiowszczyzny przez Tylżę i powiaty mazurskie.
>> Szos. PW, s. 241–242, 246.
– „Koenigsberger Hartungsche Zeitung” doniosła, że w Biskupcu zatrzymano wielką przesyłkę broni /150 karabinów z bagnetami i 50 szabli/. Natomiast 2 wozy z prochem, które nie zatrzymały się w Biskupcu, szczęśliwie dotarły do granicy.
>> Jas. Ś., s. 211.
1899 – Najniżej położona część miasta Olsztyna otrzymała kanalizację. Fakt ten miał związek z oddaną do użytku rok wcześniej wieżą ciśnień, którą zlokalizowano przy dzisiejszej ulicy Żołnierskiej /Wzgórze Św. Andrzeja/.
>> Sik. Stary, s. 59; Sik. Galop., s. 104.
1904 – W Starej Wsi /Rzeszowszczyzna/ ur. Dominik Wanic /zm. 6.04.1971 w Olsztynie/, prof. zwyczajny WSR. Studiował w Krakowie, był współorganizatorem olsztyńskiej Wyższej Szkoły Rolniczej, pełniąc w niej ważne funkcje naukowe i administracyjne. Popularyzator wiedzy ogrodniczej i pszczelarskiej.
>> Or. Twórcy, s. 186–187; Chł. Lud., s. 130.
1914 – Państwowa Szkoła Rolnicza i Gospodarstwa Domowego w Ornecie przekształcona w lazaret.
>> KMW 1996, s. 546.
– Trwa mobilizacja w związku z wybuchem I-szej wojny światowej. Głos dzwonów wiejskich kapliczek był zwiastunem strasznej nowiny. Ludzie zajęci żniwami porzucali pracę. Wozy załadowane do połowy zbożem lub całkiem puste wracały do wsi. Mężczyźni jeszcze tego samego dnia musieli się stawić w wyznaczonych punktach, skąd po krótkim przeszkoleniu wiezieni byli na front.
>> Zien. Ślad., s. 116; Boe., s. 42–45.
1915 – Niemcy zajęły Mitawę.
>> Rusz. I, s. 286.
– W Zwoleniu ur. Klemens Oleksik, poeta, prozaik. Autor „Cmentarza w lesie”. Zm. 28.08.1992 w Olsztynie.
>> Chł. Lud., s. 84; Kruk Sz., s. 106
1916 – W Kilonii ur. Heinke Frevert, pisarka niemiecka, która w latach międzywojennych mieszkała w Prusach Wschod. na skraju Puszczy Romnickiej, a po wyjściu za mąż w Samoninach k. Gołdapi. Od 1944 roku mieszkała w Berlinie, a potem w Gernbach. Twórczość ma związek z krajem lat młodzieńczych.
>> Chł. Pr. Wsch., s. 34.
1918 – W Zwoleniu k. Radomia ur. Klemens Oleksik, poeta prozaik o imponującym dorobku twórczym. Był partyzantem w Kieleckiem. Studiował w Poznaniu. Od 1954 r. mieszkał na Mazurach i Warmii. Debiutował w 1945. Laureat nagrody PWRN /1960/. Zm. w Olsztynie 28.8.1992.
>> Or. Twórcy, s. 126–127; OBL, s. 67–69; GWiM. 28.8.01, s. 2.
1920 – W gmachu rejencji olsztyńskiej odbyło się uroczyste przekazanie przez Komisję Aliancką terenu plebiscytowego władzom wschodniopruskim.
>> Wak. Ol., s. 323, 399; Gęb. Pod, s. 100.
1923 – Uchwałą Rady Ministrów zaprzestała działalności Agencja Konsularna RP w Elblągu. Jej agendy przejął konsulat w Królewcu.
>> KMW 1993, s. 114.
1925 – Ukazał się pierwszy numer „Małego Polaka w Niemczech”; pismo było wydawane jako samodzielny dodatek do miesięcznika „Polak w Niemczech”.
>> Łuk. IV, s. 183.
1926 – W Poroninie zm. poeta Jan Kasprowicz. Do ostatnich lat swego życia żywo zainteresowany losem Polaków na Śląsku i w Prusach Wschod. Wspólnie ze Stefanem Żeromskim i Władysławem Kozickim uczestniczył w akcji plebiscytowej, wygłaszając odczyty na Warmii i Powiślu.
>> Or. SBWMiP, s. 151.
1927 – Generał Juliusz Rómmel przedłożył Józefowi Piłsudskiemu uzupełnienie do studium armii „Mława” autorstwa gen. Gustawa Konstantego Orlicz-Dreszera. W dokumencie tym sporo miejsca poświęcono sprawie strategicznego i operacyjnego znaczenia Prus Wschodnich.
>> KMW 1981, s. 393–394.
1932 – W trakcie nocy próbnej „długich noży” ciężko zraniony został Otto Wyrgatsch, redaktor i popularny przywódca robotników Królewca.
>> KMW 1982, s. 253.
1933 – Prezes rejencji olsztyńskiej w piśmie do podległych mu urzędów informuje, że „wprowadzenie obowiązku pracy /…/ podyktowane jest nie względami gospodarczymi, lecz wychowawczymi”. Służba pracy objęła także studentów. W Gryźlinach pod Olsztynem trwa budowa Obozu Pracy.
>> KMW 1971, s. 96.
1934 – Trzy tysiące Polaków z Niemiec uczestniczyło w II Zjeździe Polaków Zagranicy. Zjazd trwał do 13 sierpnia.
>> Łuk. IV, s. 189.
1935 – Pastor Kurt Skowronnek z Trelkowa objął redakcję „Mazurskiego Przyjaciela Ludu”, zmieniając tytuł pisma na niemiecki „Masurischer Volksfreund” ze znamiennym podtytułem „Detsch und treu” /niemiecki i wierny/. Ponadto redagował pismo niesłychanie skażonym językiem, jakąś dziwną mieszaniną niemiecko-polską. „Gadzinówka” ta przestała wychodzić wraz z wybuchem wojny.
>> Choj. Szkice, s. 212.
1936 – Marian Cybiński rozpoczął pracę jako instruktor oraz kierownik wychowania fizycznego i sportu Związku Polaków w Niemczech na Powiślu. Sprawował swą funkcję do lipca 1938 roku. Obok kultury fizycznej propagował także tańce narodowe.
>> Or. SBWMiP, s. 78.
– Prezydent rejencji kwidzyńskiej pozbawił Franciszka Jujkę prawa nauczania w polskiej szkole w Starym Targu. Musiał opuścić Powiśle. Związek Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech przeniósł go do Maklemburgii, gdzie organizował kursy języka polskiego dla robotników sezonowych.
>> Fil, Wopt, s. 66–69.
1941 – Obszar Prus Wschodnich został powiększony o okręg białostocki.
>> Cietz Obozy, s. 42.
1944 – Armia Czerwona /dywizje 3 Frontu Białoruskiego/ zajęła pozycje w odległości 8–10 km od granicy Prus Wschod. Ofensywa wyszła z linii Niemna między Grodnem a Olitą.
>> Rocz. Ol. 1963, V, s. 173.
1945 – W Olsztynie ukazał się 1-szy nr dziennika „Wiadomości Mazurskie”. Od maja wychodził tu również tygodnik „Głos Ziemi” wydawany przez spółdzielnię wydawniczą „Zagon”. Redaktorem „Głosu Ziemi” był Feliks Murawa. W Olsztynie mieszkało wówczas ponad 11 tysięcy ludzi. Inne źródła podają, że fakt ten miał miejsce 11.08.1945.
>> Szos. Dzieje, s. 168; Szkice Ol., s. 315–316; WiM 1961, nr 2, s. 7.