1261 – Papież Aleksander IV ponownie wezwał zakony dominikanów i franciszkanów do głoszenia wyprawy przeciw Prusom pod kierownictwem Zakonu Krzyżackiego.
>> KMW 1980, s. 312.
1339 – W domu wójta Warszawy Bartłomieja rozpoczął się proces przeciwko Krzyżakom o zabór Ziemi Kujawskiej i Michałowskiej. Trwał on do 15.09.1339, prowadzili go sędziowie papiescy. Wyrok był korzystny dla Polski, zakon ogłoszono za wyklęty. Krzyżacy apelowali do papieża i uzyskali dwa lata później złagodzenie wyroku.
>> Gór. PkwP, s. 101.
1410 – Cesarz Wacław, jako rozjemca, wydał wyrok, przysądzający Ziemię Dobrzyńską Polsce, a Santok i Drezdenko zakonowi. Strona polska nie mogła uznać tego wyroku. Mimo rozejmu przygotowania do wojny trwały.
>> Gór. PkwP, s. 137.
1439 – W Malborku bp warmiński Franciszek Kuhschmaltz, przeciwstawiając się zakonowi, odmówił w imieniu stanów zerwania pokoju z Polska.
>> Gór. Zw. Prus., s. XXIV.
1454 – Związek Pruski wypowiada posłuszeństwo Krzyżakom, wybuch antykrzyżackiego powstania.
>> Gór. Zw. Prus., s. 217; WiM zarys, s. 163, 811, 167; Wak. Ol., s. 50; Gór. Zw. Prus., s. 28–29; Now. Hop, s. 236.
1505 – W Żurawnie pod Haliczem ur. Mikołaj Rej /zm. w 1569 r./. Poeta, prozaik, tłumacz, działacz reformacyjny, pierwszy polski pisarz reform. Prowadził korespondencję z księciem Albrechtem, na jego dworze umieścił jednego ze swoich synów, który wychował się razem z synem księcia Albrechtem Fryderykiem. Był redaktorem i wydawcą gazet i kalendarzy polskich dla Mazurów. W pewnym sensie stanowi naturalny łącznik między ludową kulturą mazurską a ogólnonarodową kulturą polską.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 109.
1525 – W Elblągu zbuntowani mieszczanie wymogli na radzie publiczne odczytanie przywilejów, co unaoczniło ewidentne ich łamanie przez władze miasta. Zgromadzeni żądali równych praw dla ogółu obywateli.
>> Zi. Powstanie, s. 75–76.
1531 – Bp Maurycy Ferber wydał zarządzenie nakładające na kanoników fromborskich obowiązek przyjęcia święceń kapłańskich do Wielkanocy następnego roku pod karą utraty beneficjów. W tym czasie wymagane święcenia posiadał jedynie Mikołaj Kopernik.
>> KMW 1959, s. 413.
1567 – Oficjał Samson Worei, sądząc w imieniu bpa warm. Szymona Rudnickiego, skazał zrywającego narzeczeństwo na 6 dni aresztu. Wyrok wykonał burgrabia ornecki /skazany mieszkał najwidoczniej w tym mieście/; Sędzia w uzasadnieniu wyroku podał, że nikogo nie chce zmuszać do małżeństwa, karze natomiast za straty finansowe i moralne, jakie ponosi strona porzucona z powodu niestałości kawalera, który zawarł oficjalne, kościelne narzeczeństwo.
>> Sz. DW, s. 368, p. 29.
1571 – Papież Pius V wydał bullę konfirmacyjną, sumującą postanowienia i zobowiązania zawarte w trzech wcześniejszych dekretach erekcyjnych dotyczących kolegium jezuickiego i seminarium duchownego w Braniewie.
>> KMW 1969, s. 647.
1679 – Sejmik lidzbarski powierzył sołtysom zadanie organizowania obrony biskupstwa warmińskiego przed ewentualnym nowym najazdem szwedzkim i brandenburskim. Ustalono termin generalnego przeglądu służb rycerskich oraz wybrano deputowanych upoważnionych do kontroli stanu uzbrojenia i sprawności bojowej żołnierzy.
>> KMW 1986, s. 217; Sz. DW, s. 316.
1712 – W Wilnie zm. Andrzej Krueger /Krygier/, jez., teolog, prawnik /ur. w Barczewie 19.11.1646/. Kształcił się w Braniewie i Wilnie. Wykładał w Braniewie, Reszlu, Krożach /Żmudź/ i w Wilnie. Był nadwornym teologiem bpa warm. J.S. Zbąskiego.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 159–160.
1738 – Bp warm. K.A.J. Szembek potwierdził przywileje miastu Braniewo. Żadne z miast Warmii nie posiadało tak szerokich uprawnień. Należały do nich m. in.: wybór rajców, burmistrzów, ustanawianie wilkierzy, pełne sądownictwo cywilne i karne, monopol na handel zagraniczny całej Warmii, zniżka w opłatach dziesięcin, o połowę niższy czynsz od łanu ziemi uprawnej, osobna rota przysięgi składanej biskupowi, prawo używania czerwonego laku przy pieczętowaniu korespondencji /inne miasta mogły używać wyłącznie laku zielonego/.
>> Sz. DW, s. 258–259.
1803 – W Starych Szkotach pod Gdańskiem zm. Jakub Rafalski, eksjez., kan. chełm., pedagog /ur. na Warmii 12.07.1746 r./. Kształcił się w Reszlu i Wilnie. Uczył w Reszlu i Braniewie. Od 1786 r. był dyrektorem gimnazjum oraz Królewskiego Zachodniopruskiego Instytutu Szkolnego.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 196.
1807 – Cesarz Napoleon biwakował przy skrzyżowaniu dróg Jonkowo–Łupsztych. Jeszcze w końcu XIX w. był tam kamień upamiętniający ten fakt. Chwilę przebywał też na plebani w Jonkowie, wręczył tam księżej gospodyni kwit na 1000 guldenów jako rekompensatę za przedmioty zrabowane przez francuskich żołnierzy. Na równinie koło Jonkowa zanosiło się na wielką bitwę, jednak Rosjanie pod osłoną nocy odeszli, pozostawiając jedynie straż tylną.
>> Sz. Ol., s. 150; Wak. Ol., s. 150.
1831 – Z Sępopola zbiegł do powstania polskiego parobek, za którym władze rozesłały list gończy: „Wzywa się wszelkie władze aby w wypadku odnalezienia aresztowały go. /…/ Rysopis: ur. w Polsce, 21 lat, 5 stóp i 3 cale wzrostu, twarz spuchnięta z powodu bólu zębów, płaszcz z sukna, w niebieskim żakiecie, spodnie białe, kapelusz czarny”.
>> Szos. PW, s. 78–79.
1846 – W Brzeźnie został aresztowany /później skazany na karę śmierci/ Seweryn Elżanowski, działacz niepodległościowy w kraju i na emigracji, redaktor i publicysta. Na Pomorzu nawiązał kontakt z emisariuszami Towarzystwa Demokratycznego Polskiego przygotowującymi powstanie. Działał na Litwie i w Augustowskiem. W styczniu 1845 r. pod nazwiskiem Malerski udał się do Królewca, aby wspólnie ze studiującymi tu Litwinami i Mazurami utworzyć spisek narodowowyzwoleńczy. Był głównym agentem na Prusy Wschodnie i Zachodnie. Po wyjściu z więzienia brał udział w powstaniu wielkopolskim /członek Tymczasowego Komitetu Narodowego Prus Polskich/. Po upadku powstania udał się na emigrację. Wrócił do kraju po wybuchu powstania styczniowego i został komisarzem Rządu Narodowego na Galicję zachodnią. Po upadku powstania wrócił do Paryża i prowadził tam działalność polityczną, społeczną i publicystyczną. Zm. w 1874 r.
>> Or. SBWMiP, s. 98.
1880 – W Kwidzynie ur. Fryderyk Wilhelm Kanter. Jego rodzina od 150 lat drukowała wydawnictwa polskie rozprowadzane w Prusach Zachodnich. W okresie przygotowań do plebiscytu oddał duże usługi stronie polskiej drukując organ Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego „Gazetę Polską dla Powiatów Nadwiślańskich” wraz z dodatkami „Wieczory Rodzinne” i „Dla Młodzieży”. Również w 1920 roku wydał „Katechizm plebiscytowy…”. Niemcy F.W. Kantera nazywali zdrajcą. Po przegranym plebiscycie jego oficyna zaczęła się chylić do upadku i w roku 1923 przeszła w ręce konkurenta o antypolskim nastawieniu.
>> Or. SBWMiP, s. 149–150; KMW 1963, s. 521–524.
1881 – W Jedzbarku k. Olsztyna ur. Józef Krakor /zm. 6.04.1961 w Lesznie k. Olsztyna/, bibliofil. Współpracował z Towarzystwem Czytelni Ludowych na Warmii, wspierając je materialnie. Czynny w plebiscycie, w latach 30-tych propagował szkolnictwo i czytelnictwo polskie. Był mężem zaufania IV Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech oraz bibliotekarzem Wschodniopruskiego Oddziału Centralnej Biblioteki Polskiej w Niemczech. Mąż zaufania polskich komitetów wyborczych. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim OOP.
>> Or. SBWMiP, s. 170.
1882 – W Gdańsku zm. Jan Juliusz Ossowski /ur. 4.11.1856 w Starogardzie Gd./, językoznawca, etnograf, badacz piśmiennictwa mazurskiego. Kształcił się w Pelplinie, Chełmnie, Wrocławiu, Królewcu, gdzie uzyskał doktorat /rozprawa o sanskrycie, wyd. w 1880 r./. Krótko mieszkał w Ełku i w Czerwonce k. Ełku. Zatrudniał się jako nauczyciel domowy na Pomorzu i Mazurach. Po powrocie do Królewca pracował naukowo, publikując w wielu polskich czasopismach naukowych. Był m.in. współpracownikiem /jednym z głównych/ Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego…
>> Or. SBWMiP, s. 241.
1884 – Ur. Józef Wrycz, ks. katol., ppłk., partyzant, działał na Kaszubach. Zm. 4.12.1961 r.
>> Tyg. Pow. 1986, 2 luty, s. 7.
1889 – Zm. Teofil Magdziński /ur. 13.10.1818 w Szamotułach/, działacz polit., poseł do sejmu pruskiego i parlamentu Rzeszy. Studiował we Wrocławiu, gdzie należał do polskich org. patriotycznych. W 1845 r. związał się z konspiracją Towarzystwa Demokratycznego Polskiego i został wyznaczony przez L. Mierosławskiego na naczelnika powstania na Żmudzi. Jego zadaniem było skoncentrowanie oddziałów żmudzkich i wschodniopruskich w Rosieniach i zajęcie Kowna. Aresztowany w Kłajpedzie, zbiegł z więzienia w Poznaniu. Podczas pobytu we Francji nadal prowadził działalność emisariusza TDP. Od 1849 przebywał w kraju. W 1864 r. osiedlił się w Bydgoszczy. Był prezesem Koła Polskiego w parlamencie Rzeszy.
>> Or. SBWMiP, s. 204.
1919 – Do Olsztyna przybyli pruscy ministrowie Hirsch i Ernst. Bezpośrednim celem ich przybycia było powołanie niemieckich organizacji paramilitarnych Sicherheitswehr i Einwohnerwehr, które przed i w czasie plebiscytu miały terroryzować ludność polską.
>> Wak. Ol., s. 315.
1920 – Przebywająca w Warszawie delegacja Mazurów powitała oddziały wojsk brytyjskich zdążające na tereny plebiscytowe.
>> Staw. Pl., s. 508.
1922 – Z nakazu prezesa Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej, Aleksandra Meysztowicza, deportowano na Litwę 33 najaktywniejszych działaczy litewskich i białoruskich. Była to represja spowodowana skuteczną kontrakcją mniejszości narodowych podczas wyborów /głosowało tylko 52 procent uprawnionych, poza tym udowodniono Polakom nadużycia/.
>> Mak. Litwini, s. 39.
1933 – Ukazało się rozporządzenie prezydenta Rzeszy o ochronie narodu niemieckiego, które znosiło wolność prasy. W oparciu o to zarządzenie minister spraw wewnętrznych Prus Herman Goering wydał zakaz jakichkolwiek demonstracji i wszelkiej krytyki prasowej rządu. Tym samym i tak ograniczone możliwości obrony interesów ludności polskiej w „Gazecie Olsztyńskiej” i podobnych pismach zostały zredukowane prawie do zera.
>> KMW 1982, s. 340.
1938 – Władze województwa wileńskiego wydały zakaz działalności Litewskiemu Klubowi Sportowemu w Wilnie. Klub działał od 1934 r.
>> Mak. Litwini, s. 154.
1941 – W Londynie na posiedzeniu Rady Narodowej Rzeczypospolitej dyskutowano nad propozycjami polskich celów wojennych. Na pierwszym miejscu postawiono postulat włączenia Prus Wschodnich w granice powojennej Polski.
>> KMW 1992, s. 324.
1942 – W Radlinie k. Lublina zm. Leon Wojnowski /ur. 5.04.1880 w Kornatowie k. Chełmna/, ziemianin, działacz społeczno-narod. na Pomorzu i Mazurach. Właściciel majątku Koszelwy w pow. nidzickim. Był delegatem z Mazur na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu /1918 r./. Na sejmiku powiatowym w Nidzicy protestował przeciw niemieckim zakusom przyłączenia działdowszczyzny do Niemiec. W okresie przejmowania powiatu działdowskiego przez Polskę był członkiem Straży Obywatelskiej, a później członkiem Tymczasowej Rady Powiatowej i wicestarostą w Działdowie. Założył Bank Ludowy, a w Koszelwach kółko rolnicze, którego był wieloletnim prezesem. W 1935 r. sprzedał majątek i przeniósł się w Poznańskie, skąd został po 1939 r. wysiedlony wraz z rodziną do Generalnej Guberni.
>> Or. SBWMiP, s. 334.
1944 – Józef Stalin w liście do W.L.S. Churchilla pisał: „Pretendujemy do przyłączenia do Związku Radzieckiego północno-wschodniej części Prus Wschodnich, łącznie z Królewcem jako portem niezamarzającym. Jest to jedyny skrawek ziemi niemieckiej, do której pretendujemy. Bez zaspokojenia tej minimalnej pretensji Związku Radzieckiego ustępliwość ZSRR, która wyraziła się w uznaniu linii Curzona, traci wszelki sens, jak już o tym mówiłem Panu w Teheranie”.
>> Wrzes. WiM, s. 354; KMW 1996, s. 177.
1945 – Zdobyte zostały Bartoszyce, Elbląg i Malbork w dalszym ciągu w rękach niemieckich.
>> WiM zarys, s. 662; KMW 1986, s. 72–75; Sob. Om-m, s. 315; Hryc. Bart., s. 185.
– Rozpoczęło się spotkanie koalicji antyhitlerowskiej na Krymie. Wśród uchwał konferencji w Jałcie znajduje się następująca: „Polska powinna uzyskać znaczny przyrost terytorialny na północy i zachodzie”. W sformułowaniu „na północy” wskazano, że istnieje szansa przyznania Polsce także Prus Wschodnich.
>> Cieś. Pom. Wsch., s. 52; KMW 1996, s. 201.