Przedstawiamy fragmenty przygotowywanego do druku Kalendarza historycznego Polski Północnej ze szczególnym uwzględnieniem Warmii i Mazur od początków polskiej państwowości z rokiem 1945 włącznie.

1251 – Eberhard von Sayn, krajowy mistrz zakonu krzyżackiego, wydał drugą redakcję przywileju dla miasta Chełmna. Oryginał pierwszej wersji zaginął, najprawdopodobniej podczas pożaru w 1244. Na Warmii jako wzorzec miała zastosowanie ta druga redakcja. Była ona bardziej przystosowana do organizacji miejskiej, podczas gdy pierwsza traktowała głównie
o ziemi.

1331 – Król czeski Jan Luksemburski, dążąc na spotkanie z Krzyżakami (celem było wzięcie
w kleszcze i zdobycie Wielkopolski), dotarł do Głogowa. W międzyczasie w wyniku bitwy pod Płowcami Krzyżacy zmuszeni zostali do wycofania się. Zamiar wrogów króla Władysława Łokietka spalił na panewce.

1390 – Krzyżacy zrezygnowali z zamiaru zdobycia Wilna. Wycofując się, wbijali na pal mieszkańców Wilna.

1412 – W budzie nad Dunajem król rzymski Zygmunt Luksemburski, superarbiter w sporze polsko-krzyżackim wydał wyrok, w którym uchylił się od rozstrzygnięcia sporów granicznych między Krzyżakami a księstwem mazowieckim. Polubowny proces w tej sprawie ciągnął się przez następne ćwierć wieku.

1520 – Oddziały polskie pod wodzą hetmana Janusza Świerczewskiego odmaszerowały spod obleganego Braniewa.

1525 – Król polski Zygmunt I Stary na wieść o buncie chłopskim w Księstwie Pruskim wysłał uniwersał do wojewodów i starostów Prus Królewskich, w którym zalecił, by na każde zawołanie księcia Albrechta spieszyli mu z pomocą. Obawiano się, że zamieszki, wzorem buntów
w Niemczech, mogłyby się rozszerzyć na sąsiednie prowincje. Właśnie dlatego z wojskową pomocą ofiarował się także biskup warmiński.

1555 – Na sejmiku jesiennym w Grudziądzu (przewodniczył bp warmiński) m.in. dyskutowana była sprawa rewizji prawa chełmińskiego. Zebrani uznali, że projekt w części dotyczącej prawa miejskiego jest dobry, natomiast sprawy dziedziczenia dóbr ziemskich budziły kontrowersje.

1573 – W Lidzbarku obradował sejmik warmiński. Przygotowania tego zgromadzenia jak i jego odprawienia absorbowało uwagę i czas Marcina Kromera, co opóźniało ostateczną redakcję dzieła „Polonia sive de situ, populis, magistratibus et Republica regni Polonici libri duo”. Marcin Kromer pod nieobecność bpa Stanisława Hozjusza był koadiutorem i zarządcą diecezji.

1626 – Miała miejsce bitwa ze Szwedami pod Gronowem niedaleko Gniewa. Zakończyła się ona porażką Polaków. Działaniami kierował bezpośrednio król Zygmunt III Waza.

1708 – Raport pisarza miejskiego Weissa z Olsztynka o zarazie, która nawiedziła miasto: „Lament i nędza są nie do opisania. W ciągu 3 tygodni zmarło ponad 90 osób i coraz więcej osób choruje. W dniu 30 września pochowano 9 osób”. Weiss pisał ponadto, że nie ma nocy, by ktoś nie umarł. Po śmierci rodziców wiele niemowląt i nieletnich dzieci, pozostawiono bez żadnej opieki, musiało ginąć z głodu.

1829 – Począwszy od tej daty aż po dzień 1.8.1832 r. Filiponi załatwiali formalności związane
z kupieniem poszczególnych parcel w Puszczy Piskiej. W okresie najbliższych lat powstały tu wsie Onufriewo, Piaski, Ładne Pole, Osiniak- Piotrowo, Piotrowo, Wojnowo, Zameczek, Gałkowo- Mościska, Gałkowo i Kadzidłowo.

1832 – Krzysztof Celestyn Mrongowiusz w liście do Wacława Aleksandra Maciejewskiego skarży się na zanik potrzeby uczenia się języka polskiego w Gdańsku. Przyczynę tego stanu wyjaśnia Julian Ursyn Niemcewicz, któremu w 1817 roku jeden z kupców gdańskich powiedział: „Uczyliśmy się go, póki był nam potrzebny, dziś dlaczego byśmy mieli tę pracę zadawać sobie… szlachta, nie mówi, jak po francusku… Żydzi nie mówią, jak po niemiecku, a z chłopami nie mamy nic do czynienia”.

1833 – W Tuławkach k/Olsztyna ur. Karol Józef Schneider (zm.30.1.1903 w Gietrzwałdzie), ks. katolicki. Był wikariuszem w Postolinie na Powiślu, proboszczem misyjnym w Olecku na Mazurach, kaznodzieją polskim w Świętej Lipce. Jawnie przyznawał się do polskości, władze nie pozwalały mu nauczyć religii w szkołach.

1837 – Władze szkolne zwolniły z funkcji nauczyciela we wsi Parwółki k/Dąbrówna Fryderyka Wilhelma Dreyfeldta, który przez proboszcza z Wigwałdu został oskarżony o zaniedbanie obowiązków i niemoralności (służąca zaszła w ciążę). Dreyfeldt odwoływał się, podając, że jest kawalerem Krzyża Żelaznego II klasy, lecz decyzja nie uległa zmianie.

1848 – W Grudziądzu zm. Franciszek Dietrich (ur. 21.4.1775 w Reszlu), ks. katolicki, kanonik chełm., pedagog. Nim otrzymał święcenia kapłańskie, nauczał języka polskiego w Starych Szkotach pod Gdańskiem. Opracował projekt założenia w Grudziądzu polsko- katolickiego seminarium nauczycielskiego, którego został dyrektorem (1816-1846). Autor „Elementarz albo nauka początkowego czytania…” (kilka wydań) oraz „Mały uczeń czytania i myślenia, polsko- niemiecki dla szkół narodowych” (15 wydań).

1850 – W Chełmie zaczął wychodzić „Nadwiślanin”, początkowo tygodnik, od 1852 r. dwutygodnik, w latach 1860-1866 pismo wychodziło 3 razy w tygodniu. Do powstania tego polskiego czasopisma w najpoważniejszym stopniu przyczynił się Ignacy Łyskowski.

1855 – Od tej daty miał się ukazywać „Polsko- Ewangelicki Poseł Kościelny”. Nr okazowy ukazał się 23.9.1855. Jak podał Władysław Chojnacki wybitny znawca przedmiotu, brak dowodu, że wydano następny numer tego tygodnika. Niepowodzenia tego przedsięwzięcia nie ma co żałować, gdyż miało to być pismo o raczej germanizatorskim nachyleniu. Inicjatorem był superintendent Gotfried Schultz z Pisza.

1860 – Powstała w Sztumie niemiecka Powiatowa Kasa Oszczędnościowa. Liczyła 5284 członków oraz 4293 tysiące wkładów.

1865 – W Królewcu ur. Paweł Gustaw Waldemar Neuhaus (Neuhaus-Nowodworski), dziennikarz, związany z kulturą polską, bardzo dobrze władał językiem polskim. Pracował
w „Dzienniku Poznańskim”, w krakowskiej „Nowej Reformie’ i w „Gazecie Ludowej” w Ełku. Współpracował także z prasą warszawską. Ogłosił drukiem kilka opracowań dotyczących spraw mazurskich.

1870 – W Poleniszu k/Kostrzynia ur. Stefania Sempołowska (zm. 31.1.1944 w Warszawie), działaczka społeczno-oświatowa, publicystka. W Królestwie Polskim organizowała tajny ruch oświatowy, walcząc o powszechność nauczania. W 1913 roku odbyła podróż po Warmii
i Mazurach, co zaowocowało cyklem reportaży i książką, która znalazła się na rynku w okresie przygotowań do plebiscytu.

1875 – Z tą datą miała rozpocząć w Biskupcu Reszelskim szkoła symultanna, w której naukę miały pobierać dzieci bez względu na wyznanie. Na Warmii rodzice podejrzewali (umacniało ich w tym duchowieństwo katolickie, a ortodoksyjni ewangelicy i Żydzi też byli niechętni organizacji tego rodzaju szkół), że to pierwszy krok do bezwyznaniowości i wzrostu wpływów germanizacyjnych. Petycję protestacyjną podpisało 323 katolickich ojców rodzin, a w roku 1876-285 głów rodzin. Rodzice byli inspirowani przez miejscowego proboszcza ks. Edwarda Hermanna. Ostatecznie Biskupiec obronił się przed „symultanką”.

1877 – Siostry Katarzynki odwołane zostały ze szkoły dla dziewcząt w Tolkmicku, w której kształciło się 300 uczennic. W Braniewie ze szkoły miejskiej wydalonych zostało 8 sióstr nauczycielek. Postulantki tegoż zgromadzenia przestały także pracować w sierocińcu braniewskim, który został zamknięty.

1880 – Utworzony w roku 1877 w Olsztynie sąd okręgowy wprowadził się do nowo wybudowanego gmachu. A. Śliwa w „Spacerki po Olsztynie” twierdzi, że ten fakt miał miejsce 27.9.1880 r.

1884 – Tę datę wyznaczono jako termin rozpoczęcia przedsięwzięcia, w ramach którego (księgarnia, handel papierem, drukarnia) Jan Liszewski dzięki wsparciu finansowym Komitetu Niesienia Pomocy Mazurom miał zająć się także wydawaniem gazety polskiej. Termin ten został dotrzymany. Powodem była najprawdopodobniej choroba Liszewskiego (tyfus, niedomaganie sercowe).

1886 – Redakcja „Gazety Olsztyńskiej” z ulicy Prostej 76 przeniosła się na rynek do domu nr 11 „Pod Sieniami” (dzisiejsze „Delikatesy”).

1887 – Do użytku został oddany budynek poczty głównej w Olsztynie.

– W Poznańskim i na Pomorzu całkiem usunięto język polski ze szkół. „Gazeta Olsztyńska” nawoływała, by w wiecach protestacyjnych o przywrócenie języka polskiego w Poznaniu
i Toruniu brali także udział przedstawiciele ludności warmińskiej.

1888 – Eugeniusz Buchholz przeniósł księgarnię sprzed kościoła w Barczewie w pobliże hotelu Offa. Księgarnia owa prowadziła sprzedaż książek polskich, materiałów piśmiennych
i dewocjonaliów. Niezależnie czynna tu była najprawdopodobniej płatna wypożyczalnia książek

1888 – Oddany został odcinek kolei żelaznej, łączący Olsztyn z Działdowem (przez Nidzicę).

1889 – W Dywitach pod Olsztynem ur. Edward Wilkowski (zm.14.5.1941). Działał w Radzie Nadzorczej olsztyńskiego Banku Ludowego oraz w Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Rolnik”.
W okresie II wojny światowej wspólnie z żoną opiekował się polskimi robotnikami przymusowymi. Działacz Zw. Polaków w Niemczech.

1890 – „Gazeta Olsztyńska” zaczyna wychodzić dwa razy w tygodniu. „Ermlandische Zeitung” staje się dziennikiem.

– W Olsztynie ukazuje się pierwszy numer „Nowin Warmińskich”. Nowe pismo zostało życzliwie powitane przez nieoficjalny organ warm. kurii biskupiej, co rodzi przypuszczenie, że było ono wspomagane przez władzę kościelną (może swego rodzaju opozycja wobec „Gazety Olsztyńskiej”). Wydawcą pisma i jego redaktorem był Eugeniusz Buchholz.

1892 – W Brodnicy ur. Henryk Zygmunt Chudziński (zm. 5.11.1959 w Sopocie), prawnik, działacz społeczny i narodowy publicysta. Studiował w Monachium, Berlinie i Królewcu, gdzie był członkiem polskich organizacji studenckich. Jako komisarz graniczny (1918) organizował na Pomorzu oddziały zbrojne. Był syndykiem konsulatu polskiego w Olsztynie w okresie plebiscytu. Pracował w sądownictwie w Tczewie, Brodnicy i Gdyni.

1893 – Zaczyna wychodzić „Allensteiner Zeitung”. W początkowym okresie jej redaktorem był Eugeniusz Buchholz.

– Redakcja „Gazety Olsztyńskiej” z Rynku 11 (obecne „Delikatesy”) przeniosła się na ul. Dolnokościelną 12 (naprzeciwko głównego wejścia do kościoła św. Jakuba) – dziś ul. Staszica.

– W Rawie Ruskiej ur. Marian Roganowicz, nauczyciel, działacz plebiscytowy na terenie Kwidzyna. Po 1945 roku pracował w oświacie (dyrektor szkoły zawodowej w Krakowie do 1958 r.).

1898 – Załoga wojskowa miasta Olsztyna liczy 3522 żołnierzy. W tym samym czasie garnizon Królewca liczył 11 231 żołnierzy, Gdańska 7 951, Torunia 7 664.

– Feliks Nowowiejski obejmuje w Olsztynie przy kościele św. Jakuba stanowisko organisty. Przestał tę funkcję sprawować 1.10.1900 r.

1900 – Feliks Nowowiejski przestaje być organistą przy kościele św. Jakuba w Olsztynie.

1910 – W Olsztynie osiedla się Frieda Strohmberg, córka żydowskiego bankiera z Wuerzburga. Właśnie z wyróżnieniem ukończyła sztuki piękne w Monachium i Brukseli i objęła posadę nauczycielki rysunku w olsztyńskim gimnazjum żeńskim (czerwony gmach przy ulicy Wyzwolenia).

1912 – Utworzony został w Prusach Wschodnich nowy okręg wojskowy z siedzibą w Olsztynie. Garnizon olsztyński w roku 1883 liczył zaledwie 560 żołnierzy, a w 1914 – 16 000 żołnierzy.

1922 – Zygmunt Merdinger rozpoczął w Królewcu pracę jako konsul generalny RP. Kontynuował politykę swego poprzednika Stanisława Srokowskiego, która polegała na blokadzie gospodarczej Prus Wschodnich, za co był atakowany przez prasę niemiecką.

Bronisław SAŁUDA