8 października

1243 – Rzym potwierdza utworzenie diecezji warmińskiej.
>> Sł. Geogr. IV, s. 6.

1409 – Z inicjatywy króla czeskiego nastąpiło do 24.06.1410 r. zawieszenie broni w zmaganiach polsko-krzyżackich. Nie ma pewności, lecz istnieje możliwość, że Krzyżacy byli wspomagani przez oddziały biskupstwa warmińskiego. Natomiast w bitwie grunwaldzkiej po stronie zakonu brały udział 3 chorągwie z Warmii (po jednej wystawiły: biskup i kapituła, a trzecia chorągiew została wyekwipowana przez miasto Braniewo).
>> Ptak, Wojskowość, s. 191; WiM zarys, s. 143; Ku. Bpg, s. 39, 78, 202.

1414 – Rozejmem została zakończona „wojna głodowa”. Wszystkie sprawy sporne polsko-krzyżackie skierowano na sobór w Konstancji.
>> Gór. PkwP, s. 156: KMW 1991, s. 259.

1453 – Na zjeździe członków Związku Jaszczurczego, rzekomo (?) zapadły ważne decyzje. Wiadomo, że w tym czasie były bardzo ożywione kontakty związkowców z Polską, Krzyżacy byli bardzo pewni siebie, a kasa jaszczurkowców była pusta.
>> Gór. PkwP, s. 214.

1473 – W Krakowie zm. Jan Gruszczyński, kanclerz wielki koronny, później arcybp gnieźnieński. Początkowo był przeciwny przyłączeniu Prus do Korony. Jako arcybp uzyskał od duchowieństwa środki pieniężne na prowadzenie wojny z Krzyżakami. Znany z dużej aktywności dyplomatycznej.
>> WEP IV, s. 454.

1525 – Wojewoda pomorski Jerzy Konopacki w odpowiedzi na wezwanie króla polskiego wezwał szlachtę tczewską, starogardzką i gdańską do zbrojnego pogotowia, by móc szybko wyekspediować pomoc zbrojną przeciw zbuntowanym chłopom, będącym poddanymi księcia pruskiego Albrechta.
>> Zi. Powstanie, s. 134.

1543 – Marcin Luter wraz z Philipem Melanchtonem i Joachimem Camerariusem wystosowali list do księcia pruskiego Albrechta, w którym przekonywali, że stypendysta księcia magister Andrzej Aurifaber nie powinien wyjeżdżać do Itali na dalsze studia medyczne, gdyż w Niemczech na uniwersytetach w Lipsku i Wittenberdze są profesorowie, od których może się nauczyć tyle samo co we Włoszech.
>> KMw 1992, s. 37.

1562 – Maciejowi z Salpi nadano 6 włók sołeckich z poleceniem założenia na 60 włókach wsi, która w niemieckich dokumentach występuje pod nazwą Sobiechswolle, lub Sobiechen (obecnie Sobiechy). Osiedleńcy otrzymali 10 lat wolizny. Była to wieś królewska, której mieszkańcy świadczyli powinności na rzecz domeny państwowej przy zamku węgorzewskim.
>> Wak. Węg., s. 149.

1563 – Administrator zamku olsztyńskiego pisał do kapituły fromborskiej: „Po zakończeniu miodobrania zbiór wyniósł w tym roku ogółem 22 beczki i jeden achtel (1 beczka = około 120 kg). Miód okazał się nieszczególny, mało smaczny i ponadto od samego początku istotnie gorzkawy, powodu tej osobliwości nie potrafią ustalić nawet sami bartnicy. (…). Wraz z serkami przesyłam połeć dzika solonego, którego nie tak dawno ubito. Życzę wam panowie smacznego spożycia i wielu lat zdrowia. (…). Wielebnych Panów posłuszny współbrat Jakub Zymmermann”.
>> Nap. Z przesz, s. 54-55.

1587 – W Gdańsku uroczyście powitał przybyłego statkiem ze Szwecji króla elekta Zygmunta II Wazę. Z uroczystości tej zachował się szczegółowy przekaz.
>> Rocz. Gd. 1956/1957, XV/XVI, s. 155.

1608 – Luterańscy teolodzy królewscy wystawili opinię, w której nadburgrabia Fabian Dona I (starszy) pozbawiony został członkostwa oficjalnego Kościoła. Werdykt ten miał pozostawać w mocy do czasu gdy Dohna odetnie się zdecydowanie od nauki Kalwina. Najprawdopodobniej był to pretekst, gdyż chodziło o to, że nadburgrabia obsadzał stronniczo stanowiska państwowe w księstwie Brandenburczykami, a co więcej byli to w przeważającej większości jego krewni i powinowaci.
>> Janiszz. RpaPK, s. 148.

1615 – Bp warm. Szymon Rudnicki mianował oficjałem Wawrzyńca Kocha. Funkcja ta uprawniała do sądzenia spraw małżeńskich, przy czym nie tylko katolików, lecz i protestantów. W. Koch był uprawniony do wymienionych czynności prawnych w parafiach położonych dalej od Lidzbarka (okolice Braniewa, Fromborka, Elbląga).
>> Sz. DW, s. 368.

1656 – Hetman Wincenty Gosiewski wspomagany przez posiłkujących Rplitą Tatarów pokonał pod Prostkami wojska Pruskie. Bogusław Radziwiłł w tej bitwie dostał się do polskiej niewoli. Tatarzy pustoszą Mazury.
>> WiM zarys, ss. 815; Or. SBWMiP, 963, S. 238; Toe., s. 224.

1671 – W Wilnie zm. Jan Bruns (ur ok. 1611 w Prusach Książęcych), jezuita, matematyk, architekt. Wykładał matematykę i język hebrajski w kolegiach jezuickich w Braniewie, Nieświeżu, Pułtusku i Płocku. Pracował także w Reszlu i Wilnie.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 29.

1748 – Litewska Kamera Wojenno-Skarbowa dla starostwa ełckiego zarządziła, że obowiązującą jednostką miary przy obdarowywaniu duchownych (kolęda i petition) będzie wiartel równy 15 kwartom. Wcześniej obowiązywały zwyczaje bardziej korzystne dla duchowieństwa, stąd protesty.
>> Toe., s. 287.

1766 – W Warszawie zm. Franciszek Bieliński (ur. ok. 1683), marszałek wielki koronny, indygenat pruski, starosta malborski, tucholski, brodnicki, mirachowski, kowaleski, czerski, garwoliński, grójecki i osiecki. Piastował także wiele innych godności. Jako senator był doradcą króla i komisarzem do spraw szwedzkich, moskiewskich i pruskich. Zaufany Augusta II, za jego następcy był stronnikiem Czartoryskich.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 22.:

1794 – W okolicy Tczewa Polacy dali się zaskoczyć i ponieśli porażkę. Straty: kilkunastu jeńców, w tym 2 oficerów. Nieprzyjaciel zagarnął także 50 wozów z furażem.
>> Powstanie, s. 64.

1819 – Kupcy królewscy w piśmie do władz administracyjnych wyrazili opinię, że udziela się nadmiernych przywilejów kupcom polskim prowadzącym interesy w Królewcu, co powoduje pauperyzację miejscowych przedsiębiorców.
>> KMW 1980, s. 382-238.

1897 – W Tule ur. Joanna Lukrecja Skrzypińska, lekarka, studiowała na Wydz. Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Była jedną z pierwszych lekarek osiedlonych w Olsztynie po II wojnie światowej. (Pracowała w Wydziale zdrowia Zarządu Miejskiego już 28.04.1945).
>> Rocz. Med. 1997, s. 151.

1831 – W Sępopolu na zapalenie płuc zmarł powstaniec polski 60-cioletni major 12 pułku ułanów książę Józef Giedroyć. Koledzy zmarłego nie zgodzili się na pochowanie go na cmentarzu ewangelickim. Złożono go na Górze Wołowej za miastem. Na mogile umieszczono pomnik w kształcie kapliczki.
>> Hryc. Bart., s. 132-133.

1896 – Ks. Józef Kiszporski z Gutkowa o polskich kolędach śpiewanych na Warmii: „Nasze tak piękne kolędy, które łączą się z najbardziej wewnętrzną i radosną wiarą z lat dziecięcych, według mojego zdania, w żadnym innym języku nie mają sobie równych, chwytają za serce, są tak ufne, wzruszające”.
>> Wak. Ol., s. 292.

1898 – W Olsztynie zapadł wyrok na trzech przemyślnych złodziei, którzy siedząc w więzieniu przez pół roku wymykali się zeń niepostrzeżenie, okradali olsztyniaków i wracali niezauważeni z powrotem do swych cel. Herszt Linkiewicz otrzymał wyrok pięć lat więzienia, Strel cztery, a Paulina Stenzel pół roku. Sprawa o tyle warta uwagi, że nic nie wiadomo, by jakąkolwiek karę ponieśli nadzorcy więzienni, którzy przecież również powinni być sądzeni za brak nadzoru.
>> Wak. OL, s. 292

1919 – Pod Reichstagiem został śmiertelnie raniony, pochodzący z Olsztyna, lider SPD w Prusach Wschodnich. Miał przeciwników tak z prawa, jak i z lewa. Pisano o nim:„nie był ani radykałem, ani rewolucjonistą, lecz obrońcą biednych i pacyfistą, uosobieniem judeochrześcijańskiego humanizmu”. Był synem ubogiego szewca żydowskiego.
>> Chł. Lud., s. 44.

1920 – „Zbuntowany” generał Lucjan Żeligowski zajął Wilno. Sprawa miała szerokie międzynarodowe reperkusje. Mimo protestów Republiki Litewskiej Wileńszczyzna ostała się przy Polsce aż do 1939 roku. Niektóre źródła podają, że fakt ten miał miejsce 9.10.1920 r.
>> Rusz. II s. 96.

1921 – Podpisany został tymczasowy układ polsko-gdański, na mocy którego okręty polskiej marynarki wojennej miały prawo korzystania z portu Gdańsku. Warunkiem było, by Polska każdorazowo informowała władze gdańskie o liczbie okrętów i terminie postoju.
>> Cies. PMW, s. 131; Rocz. GD. 1956/1957, XV/XVI, s. 321.

1924 – Poseł polski z Warmii Jan Baczewski wygłosił znakomite przemówienie w sejmie pruskim, które poświęcił antypolskiej działalności policji pruskiej. Przemówienie to drukowała „Gazeta Olsztyńska” w dwóch odcinkach. Jednak by nie narazić się na oskarżenie o tendencyjność, posłużono się tekstem zamieszczonym w „Dzienniku Berlińskim”.
>> KMW 1983, s. 41.

1931 – W odpowiedzi na zaproszenie konsulatu RP w Olsztynie malarz Leon Wyczółkowski przesłał następujący list: „Chciałbym poznać Warmię i Mazury i Ziemię Malborską… muszę to odroczyć do przyszłej wiosny lub lata. Wtedy podążę do Was, aby te wszystkie cuda zobaczyć i wypróbować utrwalić coś z tego w plastyce, o ile siły moje jeszcze pozwolą”. Mistrz miał wówczas 79 lat. Trudno się więc dziwić, że obietnicy nie dotrzymał. Na usprawiedliwienie warto wiedzieć, że ważyła się wówczas jego profesura w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie od 1934 roku wykładał grafikę.
>> WiM 1988, nr 3, s. 9.

1939 – Wśród aresztowanych w Warszawie 354 księży i naukowców znalazły się 3 osoby o nazwisku Bursche (Alfred-adwokat, Teodor-architekt i Edmund-dr teologii, prof. Uniwersytetu Warszawskiego). Wszyscy oni byli braćmi bpa kościoła augsburskiego Juliusza Bursche (areszt. 3.09.1939), wielce zasłużonego sprawie polskości Mazurów w Prusach Wschodnich. Zostali oni osadzeni w obozach koncentracyjnych, z tego trzech zamordowano.
>> Or. SBWMiP, s. 69-70; Bart. 1859, s. 70.

Na mocy zarządzenia Adolfa Hitlera nowo utworzoną rejencję Zichenau (Ciechanów), w której skład weszła Działdowszczyzna, włączono do Rzeszy niemieckiej jako część prowincji Prusy Wschodnie.
>> Bar. Warmiacy, s. 8.

1943 – Alfred Rosenberg komisarz Rzeszy na obszar Wschód pisał, że dobrowolny werbunek robotników do pracy w Niemczech w republikach nadbałtyckich nie dał efektu. Uznał, że także wywózka przymusowa przyniosła jedynie wzmocnienie oddziałów partyzanckich, co spowodowało, że także przemysł lokalny( cukrownie, gorzelnie itp. ) został ogołocony z siły roboczej.
>> KMW 1987, s. 99.

1944 – W związku z ofensywą Armii Czerwonej w rejonie Gąbina powstał problem ewakuacji jeńców francuskich i belgijskich z Stalagu IA (Stabławki) oraz Stalagu IB (Olsztynek). W następnej kolejności wyekspediowano lotników angielskich z Prus Wschodnich drogą morską do Świnoujścia i koleją przez Toruń na zachód.
>> Lietz, Obozy, s. 204-205.

Kalendarz Historyczny został sporządzony przez Bronisława Sałudę