1433 – Zakon krzyżacki musiał zawrzeć zawieszenie broni po najeździe na Pomorze zaciągniętych przez Polskę husytów czeskich, którzy, pustosząc kraj, doszli aż do morza w okolicach Pucka i Rozewia.
>> Gór. ZkwP, s. 166–167.
1437 – Wieś Radzieje nad Jez. Dobskim otrzymała dokument lokacyjny. Pierwsi osadnicy mieszkali tu już w 1417 r. Włóki sołecki otrzymał Mikołaj ze wsi Błoskinia na Warmii. Dla kościoła wydzielono 4 włóki. W r. 1540 mieszkało w Radziejach 28 rodzin, w większości pochodzenia staropruskiego, sołtys gospodarował na 7 włókach.
>> Wak. Węg., s. 144.
1468 – Król polski Kazimierz Jagiellończyk odjeżdża z Gdańska, udając się do Malborka, by spotkać się tam z w. mistrzem krzyżackim Henrykiem Reuss von Plauen.
>> Rocz. Gd. 1956/1957, XV/XVI, s. 143.
1520 – Oddziały pospolitego ruszenia z województw Prus Królewskich dotarły do Tolkmicka, spiesząc pod oblegane Braniewo.
>> Bis. WP, s. 278.
1525 – W obozie zbuntowanych chłopów sambijskich odbyło się spotkanie z przedstawicielami mieszczaństwa królewieckiego. Wieczorem delegaci władz miejskich wrócili do miasta i natychmiast udali się na zamek, gdzie odbyły się narady nad zminimalizowaniem skutków chłopskiego powstania. W tym samym dniu z Królewca został wyekspediowany list do przebywającego poza stolicą księcia Albrechta. W piśmie tym sekretarz Gattenhofer z sarkazmem pisał, że do powstania poszli „prawie wszyscy czeladnicy, mieszczanie i próżniacy”.
>> Zi. Powstanie, s. 113, 115, 118, 123, 125.
1552 – Jadąc do Wilna król polski Zygmunt August w towarzystwie bpa warm. Stanisława Hozjusza jako prezesa stanów pruskich, przebywał w Malborku, gdzie przez 2 dni uczestniczył w sejmiku. Na zgromadzeniu tym brakowało delegatów wojew. pomorskiego. Nie uchwalono więc podatków.
>> Sz. DW, s. 335–336.
1574 – Bp warm. Marcin Kromer zażądał od kapituły sprawozdania w jaki sposób rozchodowano dochody z prebendy św. Andrzeja. Prebendy tej nigdy nie obsadzono, a dochody przeznaczano na nagłe, nieprzewidziane cele. Np. w roku 1534 kapituła za zgodą bpa zużyła przychody z tej prebendy na zakup amunicji. Ogółem dochody z prebendy pobierane z komory Pieniężno wynosiły 60 grzywien dobrej monety.
>> Sz. DW, s. 42.
1628 – Elektor Jerzy Wilhelm przyrzekł na piśmie, że mieszczanie Pisza otrzymają odpowiedniej powierzchni łąkę jako odszkodowanie za straty, jakie ponieśli podczas budowy fortyfikacji we wzmiankowanym mieście.
>> Toe., s. 183–184.
1685 – Zm. w Łowiczu, pochowany w Gnieźnie Jan Stefan Wydżga, prymas polski, wcześniej bp warm. /1658–1678/. Rzadko przebywał na Warmii ze względu na piastowanie ważnych funkcji państwowych, lecz w okresie sprawowania rządów w diecezji warm. dał się poznać jako dobry administrator i budowniczy /restauracja pałacu we Fromborku, budowa pałacu w Lidzbarku, klasztor bernardynów w Stoczku Warm. itp./. /ZOB. 6 WRZEŚNIA Z TĄ SAMĄ DATĄ/
>> Obł. HDW, s. 115–116; Or. SBWPKiZM II, s. 216–217.
1751 – Kapituła warmińska debatuje nad sprawą remontu więzienia w Olsztynie. Obiekt ten służył obu domenom: kapitulnej i biskupiej. Postanowiono, że za przetrzymywanie w więzieniu osób spoza biskupstwa będzie pobierana opłata roczna w wysokości 30 zł.
>> Sz. DW, s. 406.
1767 – W Malborku sejmik generalny pruski. Biskup warmiński z urzędu przewodniczył temu zgromadzeniu. Mimo zalecenia króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Ignacy Krasicki nie pojechał do Malborka.
>> Kor. IK I, s. XLII.
1772 – Warmia dostaje się pod panowanie pruskie.
>> Wak. Ol., s. 395.
1843 – We Fromborku ur. Justyn Borkowski, artysta malarz. Był synem nauczyciela. Wykonał wiele obrazów religijnych dla kościołów w Elblągu, Fromborku, Gdańsku, Sątopach i in. miejscowościach.
>> Or. SBWMiP, s. 1963, s. 30.
1848 – „Koenigsberger Freimuetige” donosiła, że w całych Prusach Wschodnich panuje tak wielki ferment, że w każdej chwili można obawiać się powszechnej rewolucji. Jak twierdził przedstawiciel klubów demokratycznych Brausewetter na kongresie w Berlinie, ludność w promieniu 19 mil od Królewca czeka tylko na sygnał, aby ruszyć na miasto i obalić istniejące tam władze.
>> KMW 1960, s. 530.
1880 – W Zembcowie k. Ostrowa Wlkp. ur. Michał Becker /zm. 30.03.1932 w Lesznie Wlkp./, aptekarz, działacz plebiscytowy na Mazurach. Studiował we Wrocławiu i Geifswaldzie. Od 1911 r. był właścicielem apteki w Wielbarku k. Szczytna. Współpracował z Mazurską Partią Ludową. W 1919 r. został członkiem Mazurskiej Rady Ludowej i Komitetu Mazurskiego, z którego ramienia odbywał niebezpieczne podróże do Warszawy jako tajny kurier. Dwukrotnie dotkliwie pobity przez niemieckie bojówki. W imieniu ludności mazurskiej razem z innymi działaczami z Prus Wsch. w lutym 1920 witał w Działdowie gen. Józefa Hallera. Apteka Beckera była punktem kontaktowym dla łączników i działaczy plebiscytowych, przybywających przez zieloną granicę do Szczytna i Olsztyna. Natychmiast po plebiscycie Beckerowie zostali wysiedleni, zamieszkali w Lesznie Wielkopolskim, gdzie także otwarli aptekę.
>> Or. SBWMiP, s. 54–55.
1887 – W Piszu ur. Fryderyk Rzadki, zm. 16.10.1972 r. w Mettman /Niemcy/. Ks. ewangel., superintendent w Olsztynie. Wystąpił w 1933 r. przeciw antychrześcijańskiej publikacji Marchii Wschodniej, za co został osadzony na kilka miesięcy w obozie koncentracyjnym. Od września 1940 przebywał w Olsztynie, opiekując się parafiami w Biskupcu i Nowej Wsi. Po wkroczeniu do Olsztyna wojsk rosyjskich opiekował się miejscową ludnością. Sytuację ludności niemieckiej skoszarowanej na Kolonii Mazurskiej opisał w niepublikowanych wspomnieniach. Wyjechał do Niemiec 19.10.1945.
>> Chł. Lud., s. 100.
1901 – Seweryn Pieniężny stanął przed sądem. Został oskarżony o obrazę niemieckiego nauczyciela, który nazwał chłopców mówiących w domu po polsku „polską bandą”. „Gazeta Olsztyńska” wystąpiła w obronie uczniów.
>> Wach. Placówka, s. 107.
1907 – Kongres Pangermański zażądał ustawy wywłaszczeniowej, dla uregulowania stanu posiadania polskiej i innych mniejszości narodowych.
>> Kron. XX, s. 88.
1930 – Na festyn szkolnictwa polskiego w Osławie, na który przybyły szkoły z Ugoszcza i Rabacina, uderza 300 „hakenkreuzlerów” /swastyka już pojawiła się na opaskach/, biją zgromadzone dzieci, znieważają starszych, udaremniają uroczystość.
>> Wań. Wal., s. 107.
1935 – Do władz niemieckich wpłynął wniosek o udzielenie drowi Władysławowi Gębikowi koncesji na otwarcie polskiego gimnazjum w Kwidzynie. Niemcy uzależniali wydanie zgody od spełnienia dezyderatów mniejszości niemieckiej w Polsce /chodziło m.in. o uruchomienie niemieckich gimnazjów w Bydgoszczy i w Grudziądzu/.
>> KMW 1995, s. 378.
1939 – Kapituluje załoga polska na Westerplatte. Polski kontrtorpedowiec „Błyskawica” podczas patrolu na wodach angielskich atakuje niemiecką łódź podwodną. Ubot został ostrzelany z działek 40 mm i obrzucony bombami głębinowymi.
>> Kron. XX, s. 542; Per. Wielkie, s. 56, 508; Wań. Wal., s. 153, 335; Dobrz. Z dziejów, s. 142.
– W ciągu trzech kolejnych dni wykrywano ładunki wybuchowe w wagonach kolejowych na dworcu w Szczytnie.
>> WiM 1987, nr 19, s. 9.
– Niemcy rozwiązali wszystkie polskie organizacje działające w III Rzeszy, w tym ZHP w Niemczech.
>> WiM 1986, nr 5, s. 9; Pol. w Rep. Weim., s. 68.
– WP opuszcza Grajewo, odwrót znad Narwi na linię Bugu. Lotnicy polscy bombardują przeprawy Wehrmachtu w rejonie Różana.
>> KMW 1980, s. 558; KMW 1985, s. 330; Pawl. Polskie, s. 121, 140, 145.
– Aresztowano Seweryna Pieniężnego.
>> Or. SBWMiP, s. 252; Choj. Szkice, s. 183.
– Centrala Związku Polaków i Związku Polskich Towarzystw Szkolnych zostały oficjalnie powiadomione przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Rzeszy o zakazie działalności polskich organizacji, wszystkich instytucji kulturalnych oraz o likwidacji wszystkich polskich wydawnictw.
>> Łuk. IV, s. 196.
1940 – Polscy robotnicy przymusowi uciekają z Prus Wschodnich. Z zachodu na teren wschodniopruskiej prowincji przekwaterowywane są coraz nowe transporty Wehrmachtu. Np. powiat reszelski nie ma już pomieszczeń, które można by przeznaczyć na kwatery dla wojska.
>> KMW 1971, s. 115.
1943 – Anthony Robert Eden, minister spraw zagranicznych W. Brytanii, postawił Stanisławowi Mikołajczykowi ważne pytanie: „Czy w razie gdybyście w rezultacie wojny otrzymali Prusy Wschodnie, cenne obszary na Śląsku, a poza tym na wschodzie terytoria po linię Curzona, rozszerzone przez przyłączenie Lwowa – z Wilnem sprawa gorsza – czy takie rozwiązanie uważalibyście za dopuszczalne?” Mikołajczyk nie wyrażał zgody na takie postulaty, powołując się na traktat ryski.
>> KMW 1992, s. 330.