6 września

1406 – Urlich von Jungingen, wówczas marszałek zakonu, później w. mistrz krzyżacki, wystawił dokument lokacyjny dla wsi Węgielsztyn k. Węgorzewa. Ludność wsi stanowili Prusowie. Wieś leży na półwyspie i jest oddzielona od lądowego zaplecza pasmem wzgórz. Być może położenie miało wpływ na uchronienie wsi od klęski dżumy w latach 1709–1711.
>> Wak. Węg., s. 159.

1552 – Biskup warmiński Stanisław Hozjusz jako prezes stanów pruskich wita w Toruniu króla polskiego Zygmunta Augusta, który zatrzymał się w tym mieście w drodze do Wilna. Biskup Hozjusz towarzyszył monarsze przez cały czas pobytu w Prusach Królewskich i na Warmii.
>> Sz. DW, s. 335.

1685 – W Łowiczu zm. Jan Stefan Wydżga, pochowany w Gnieźnie, bp warm., arcybp gnieźnieński, kanclerz w. koronny. Studiował w Lowanium i Rzymie. Pełnił wiele misji dyplomatycznych, posiadał wiele prebend kościelnych. Dzięki jego staraniom Braniewo i Frombork zostały odzyskane z rąk brandenburczyków. Rzecznik wzmocnienia zwierzchnictwa Polski nad Prusami Książęcymi. Rzadko przebywał na Warmii, lecz jego rządy były dla diecezji korzystne. Był człowiekiem dowcipnym i wybitnym mówcą.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 216–217.

1726 – W Wilniw zm. Jan Schroetter, sekretarz król., generalny poczmistrz lit. Brał udział w wyprawie wiedeńskiej. Król Jan III Sobieski nadał mu szlachectwo. Posiadał dobra w Prusach Książęcych, dom w Królewcu, pałac na Litwie, spichlerz w Wilnie.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 138.

1749 – W Sępopolu uczeń aptekarski nieostrożnie przysunął światło zbyt blisko słoja ze spirytusem. Powstały pożar w ciągu paru godzin obrócił w popiół dwie trzecie miasta, od rynku do bramy młyńskiej. Spłonęło 120 budynków, w tym 54 kamienice mieszczańskie i ratusz. Od żaru w paru miejscach rozpadły się mury obronne.
>> Hryc. Bart., s. 130.

1760 – Na posiedzeniu kapituły warm. dyskutowano m.in. sprawę wysyłania kanoników jako asystę dla biskupa na sejm koronny.
>> Sz. DW, s. 124.

1813 – W Bytomiu ur. Józef Kachel, harcmistrz, działacz Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech. zasłużony dla rozwoju tej organizacji na Warmii i Powiślu. Więziony w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie. Po wojnie skończył inż. studia górnicze i pracował w Bytomiu.
>> Or. SBWMiP, s. 146.

1831 – Do Sępopola przybyli żołnierze polscy internowani w Prusach Wschodnich. Były to oddziały dowodzone przez gen. Giełguda, Rolanda i Chłapowskiego. Przebywało tu 38 oficerów i 48 szeregowych i cywilów. Polacy przebywali w Sępopolu do dnia 2.2.1832.
>> WiM 1969, nr 2, s. 10; Hryc. Bart, s. 132.

– Lokalne władze pruskie wystąpiły do swych władz zwierzchnich o odznaczenie powstańca polskiego Karola Marcinkowskiego, który zasłużył się w leczeniu chorych na cholerę w Kłajpedzie. Prośba nie zyskała aprobaty, lecz magistrat i rada miejska wręczyły Marcinkowskiemu adres dziękczynny i przekazały mu stosowny dar.
>> Szos. PW, s. 59.

1835 – Gustaw Gizewiusz został wprowadzony na stanowisko pastora ewangelickiej gminy polskiej w Ostródzie i jej filii wiejskiej w miejscowości Ornowo /6 km od Ostródy/. Do jego obowiązków należało odprawianie nabożeństw, nauka religii i wizytowanie szkół polskich na wsiach. Pracę wykonywał sumiennie, zyskując uznanie parafian.
>> WiM zarys, s. 379–380.

1858 – W Pleszewie ur. Tomasz Drobnik /zm. 22.05.1901 w Poznaniu/, lekarz, działacz społ., publicysta. Praktykę chirurgiczną odbywał w Królewcu.
>> Or. SBWMiP, s. 95.

1873 – W Morągu zm. Karol Ludwik Rautenberg /ur. 2.05.1803 w Liebstadt /Miłomłyn?//, drukarz i księgarz. Prowadził księgarnię i drukarnię w Morągu w l. 1828–1873. Wydawał druki tak dla katolickiej Warmii jak i dla ewangel. Mazurów. Niektóre wydawnictwa osiągały pokaźne nakłady do 6 tys. egz.
>> Or. SBWMiP, s. 267–268.

1895 – W Brodowie k. Działdowa ur. Adolf Edward Szymański /zm. 21.11.1966 w Buehl, Szwajcaria/, ekonomista, prawnik, publicysta, działacz społ.-narod. Studiował we Wrocławiu i Królewcu, gdzie w 1921 r. otrzymał tytuł doktora za rozprawę o położeniu ekonomicznym Mazurów. Od 1923 r. był wice starostą w Działdowie. W 1926 r. osiadł we własnym majątku w Wierzbowie k. Działdowa. Stały współpracownik „Gazety Mazurskiej” i Kalendarza dla Mazurów, oraz „Mazurskiego Przyjaciela Ludu”. Współpracował z berlińskim „Cechem”. Więziony w obozie konc. Mauthausen–Gusen. Współpracował z konspiracyjnym Związkiem Mazurów. Po 1945 pracował na kierowniczych stanowiskach w administr. rolnej. Po 1952 r. odsunął się, opuścił Olsztyn /1958/ i zamieszkał u syna w Szwajcarii.
>> Or. SBWMiP, s. 309–310.

1914 – Rozpoczęła się zwycięska dla Niemców bitwa nad jeziorami mazurskimi.
>> Cieś. Pom. Wsch., s. 35.

1919 – Ksiądz Rudolf Nowowiejski /brat Feliksa/ odprawił w Warszawie uroczyste nabożeństwo w intencji wygrania plebiscytu na Warmii. Ponadto przemawiał w hotelu Bristol podczas zorganizowanego tam wiecu i zebrał pokaźną kwotę na rzecz Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego.
>> Or. SBWMiP, s. 233.

1920 – Biskup warmiński Augustyn Bludau dokonał uroczystej konsekracji olsztyńskiego kościoła pod wezwaniem Św. Józefa przy ulicy Jagiellońskiej. Budowla ma kształt trzynawowej bazyliki, dł. 47 m, szer. 18,5 m, wysokość nawy głównej 11,5 m.
>> Wak. Ol., s. 265.

– W Polskiej Krajowej Kasie Pożyczkowej w Warszawie otwarto rachunek pod nazwą Rządowa Komisja Likwidacyjna do Spraw Plebiscytowych, na który przekazywano wszelkie kwoty związane z plebiscytami, jak również spóźnione ofiary przeznaczane na powyższy cel. Rządowymi komisarzami likwidacyjnymi zostali: na Warmię i Powiśle – konsul Gustaw Olechowski, na Mazury – inż. Karol Rykała oraz Wiktor Dobrowolny, inspektor Krajowej Kasy Pożyczkowej.
>> Wak. Ol., s. 167.

1923 – Zgodnie z ustaleniami władz naczelnych Związku Polaków w Niemczech Jan Baczewski wystosował do Enzysa Jagomasta, właściciela drukarni w Tylży, czołowego przywódcy litewskiego w Prusach Wschod., pismo zapraszające Litwinów do wspólnego działania z wszystkimi innymi mniejszościami narodowymi działającymi w państwie niemieckim.
>> Wrzes. Rp/WMiP, s. 128–129; Łuk. IV, s. 181.

1932 – Odbyły się wybory do sejmu Rzeszy. Na listę polską w Prusach Wschodnich padło 2743 głosów. Głosy polskie pochodziły głównie z rejencji olsztyńskiej /1585/ i kwidzyńskiej /1096/.
>> Wrzes. Rp/WMiP, s. 265.

1939 – Niemcy sforsowali Narew w rejonie Różana i Pułtuska. Trwają walki o Grajewo. Samoloty polskie bombardują stację kolejową w Nidzicy i Wielbarku. Niemcy /formacja Selbstschutz/ rozstrzeliwują 4 mieszkańców wsi Mroczno k. Lubawy. Funkcjonuje już Stalag IB k. Olsztynka, przetrzymywani tam są jeńcy polscy. Broni się załoga polska na Westerplatte. Niemcy puszczają w obieg kolejne kłamstwo o zatopieniu 3-go z kolei polskiego okrętu podwodnego. Polskie kontrtorpedowce, które tuż przed wybuchem wojny skierowane zostały do Anglii, wyruszyły w swój pierwszy bojowy patrol Rosyth–Aberdeen – naokoło północnych brzegów Szkocji do Plymouth.
>> KMW 1985, s. 330; KMW 1977, s. 547; KMW 1980, s. 558; Pawl. Polskie, s. 172, 173; KMW 1972, s. 323; KMW 1971, s. 109; WiM 1989, nr 17, s. 11; Wań. Wal., s. 150; Per. Wielkie, s. 84, s. 508.

1944 – Armia Radziecka zajęła Ostrołękę. W rękach niemieckich znajduje się jeszcze przedmoście na południe od Łomży i Nowogrodu.
>> Sob. Om-m, s. 72.

1944 – W okolicach Lidzbarka Welskiego Ludowe Wojsko Polskie dokonało zrzutu oddziału zwiadowczo-dywersyjnego „Pomorze”. Liczył on kilkanaście osób. Dowódcą był Józef Lipiński. W skład oddziału wchodziło 3 oficerów radzieckich /jeden z nich był radiotelegrafistą, drugi lekarzem/.
>> WiM 1983, nr 18, s. 14.

Kalendarz Historyczny został sporządzony przez Bronisława Sałudę