6 października

1250 – Papież Innocenty IV aprobował decyzje kardynała Piotra z Albano, dotyczące konsekracji i nominacji duchownego Krzyżackiego Anzelma na biskupa Warmii.
>> Achr. PBW, s. 13.

1347 – Litwini niszczą Welawę, którą zdobyli bez oporu. Spalono całe miasteczko wraz z kościołem. Zniszczona została także ziemia gierdawska.
>> kron. Wig., s. 83 .

1398 – W dokumentach kapituły warmińskiej po raz ostatni pojawiło się nazwisko kanonika Jana Sorboma. Był on bratem bpa warm. Henryka. Studiował na uniwersytecie Karola w Pradze.
>> Achr. PBW, s. 48.

1409 – Po rozbiciu murów ogniem z dział szturmem zdobywają Polacy Bydgoszcz.
>> Ku. BpG, s. 202; Jasien., Polska J., s. 108.

1412 – W dwa lata po bitwie grunwaldzkiej papież Jan XXIII zwany później antypapieżem przesłał w. Mistrzowi zakonu krzyżackiego bullę. Oto jej fragment:„Wielki Mistrz (. . . ) w jednej z okolic Prus z powodu niezwykłej i straszliwej wojny, którą niewierni z chrześcijanami z podjudzenia wroga ludzkości prowadzili (. . . ), ustawił i polecił wybudować kaplicę”. Dalej wymieniono łaski, jakich doświadczą pątnicy, odwiedzający kaplicę na sławnym pobojowisku. Ciekawe, kogo miał na myśli Ojciec Święty, pisząc o „niewiernych” i „wrogu ludzkości”? Czyżby epitety te dotyczyły króla Jagiełły i Polaków?
>> KMW 1962, s. 739; Rocz. OL. 1961/1962, IV, s. 249.

1414 – Król Władysław Jagiełło podjął decyzję o odstąpieniu oblężenia Brodnicy i opuścił Prusy. Stało się to w wyniku poszanowania Niemców ze strony stolicy apostolskiej, dlatego, że wojsko cierpiało głód, grasowały choroby, a nadchodziły chłody, co doświadczony dowódca
>> Wap. I, s. 355.

1493 – Na zamku w Barcianach miała miejsce bójka między nauczycielem a miejscowym kapelanem. Sprawa nabrała rozgłosu, gdyż bp warm. Łukasz Watzenrode wykorzystał ten fakt w sporze z Krzyżakami. Watzenrode prezentował przekonanie, że biskupi warmińscy mają uprawnienia sądownicze wobec braci krzyżackich. Sprawa oparła się o Rzym. A w pewnym momencie zatarg zaostrzył się tak dalece, że znów powrócił projekt przeniesienia zakonu krzyżackiego na Podole, gdzie mogliby oni realizować swoje cele: walkę z poganami.
>> KMW 1969, s. 423.

1511 – Mikołaj Kopernik obserwował w Lidzbarku Warm. Lub we Fromborku zaćmienie Księżyca.
>> Pag. obser., s. 60, 80; KMW 1966, s. 327.

1520 – Chrystian II Oldenburski, król Danii, przysłał w. Mistrzowi Albrechtowi morzem 400 pieszych niderlandzkich, którzy mieli wziąć udział w wyprawie wojennej pod Lidzbarkiem Warm.
>> Bis. WP, S. 316.

1530 – Wobec braku zgody przedstawicieli Prus Książęcych zjazd w Elblągu nie podjął decyzji dotyczących ujednolicenia monety w obu częściach Prus i uczestnicy rozjechali się do domów.
>> Mał. DcP, s. 124.

1530 – Mikołaj Kopernik bez przyrządów obserwuje całkowite zaćmienie księżyca. Obserwacja ma miejsce we Fromborku. Koniec zjawiska godzina 14.04.
>> KMW 1966, s. 601; Pag. Obser, s. 82.

1536 – Mimo starań radców księcia Albrechta i napomnienia króla polskiego, by zgromadzone w Elblągu stany Prus Królewskich i Książęcych uchwaliły podatek na obronę Prus przed zakonem niemieckim, nie podjęto stosownej uchwały. Sprzeciwiły się jej bowiem stany niższe, uzależniające pozytywną decyzję w tej sprawie od rozpatrzenia przez króla skarg szlachty i małych miast.
>> Mał. DcP, s. 59; KMW 1977, s. 355.

1573 – Marcin Kromer, wówczas kantor kapituły warmińskiej sprawujący urząd koadiutora diecezji, napisał list do bpa kujawskiego Stanisława Karnkowskiego. Do listu tego dołączył rękopis po łacinie napisanego dzieła „Polonia…” i prosił, by Karnkowski wręczył księgę, będącą kompendium wiedzy o królestwie polskim, królowi Henrykowi Walezemu, gdy znajdzie się w granicach Polski. Rękopis ten dotrwał naszych czasów i dobrze zachowany jest przechowywany w zbiorach Bibliotheque Nationale w Paryżu.
>> KMW 1994, s. 196.

1629 – Zm. Samuel Żaliński (ur. ok. 1565) wojewoda pomorski i malborski. Studiował w Ingolstadt. W kościele farnym w Lubawie istnieje epitafium poświęcone jemu i jego żonie Zofii z Mortęskich.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 228.

1651 – W Królewcu zm. Heinrich Albert(Alberti), ur. 8.07.1604 w Lobenstein na pograniczu Turyngii i Saksonii, niemiecki poeta, kompozytor, organista. Studiował w Niemczech i w Królewcu. Jego twórczości nieobce były wątki polskie.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 2.

1716 – Biskup warmiński Teodor Potocki powołał komisję, której zadaniem było dokonanie pomiaru i oceny jakości gruntów na Warmii. Komisji przewodniczył dziekan Bernard Teodor baron Schenck.
>> KMW 1994, s. 53, 415; Sz. DW, s 53.

1723 – Bp Teodor Potocki w porozumieniu z kapitułą warm. wydał zakaz migracji ludności z Warmii.
>> SZ. DW, s. 109.

1794 – Wojska polskie zajęły Świecie. Zwolniono ze służby urzędników pruskich, powołano polską komisję porządkową, przeprowadzono rekrutację żołnierzy spośród Polaków, pozyskując 60 żołnierzy z miasta oraz 200 z okolicy.
>> Powstanie, s. 65.

1831 – W Iławie grasuje cholera. W dniach od 6-24 listopada zmarło 205 osób. Zaraza nawiedzała to miasto także w latach 1848, 1853, 1855.
>> IŁ., s. 195.

1836 – W Olecku pod przewodnictwem superintendenta Augusta Czygana odbył się synod. Zebrani stwierdzili, że chłopi mazurscy, mający nawet najniższe wykształcenie mówią po polsku poprawnie, bez błędów gramatycznych, czego nie można powiedzieć o Niemcach nawet należących do sfer wyższych, gdy chodzi o posługiwanie się językiem niemieckim. Pastorzy uchwalili wniosek, aby w szkołach o przewadze dzieci polskich język niemiecki był tylko przedmiotem, a zajęcia prowadzone były w języku polskim.
>> Choj. WiM, s. XlVII-XLVIII; Kas. Sembrz., s. 19.

1837 – W Olsztynie, jako pierwsze na Warmii, powstało Towarzystwo Wstrzemięźliwości. Zastanawiające, że powstało ono z inicjatywy szynkarzy i właścicieli gospód.
>> KMW 1977, s. 357-358.

1856 – Król Pruski reskryptem udzielił pozwolenia na budowę na koszt państwa drogi z Węgorzewa do Gierdaw. Tym samym znacznie poprawiły się komunikacyjne warunki miasta Węgorzewo.
>> Toe., s. 376.

1863 – W Biechówku k/Świecia aresztowano Wojciecha Kętrzyńskiego. Zatrzymanie nastąpiło przypadkowo, gdyż żandarmom wydało się nieprawdopodobne, by paszport, którym Kętrzyński się posługiwał, był podpisany przez samego Murawiewa. Dopiero potem okazało się, że jest on poszukiwany listem gończym, bo prokurator olsztyński odwołał się od wyroku sądu, który uwolnił od winy wszystkie osoby aresztowane z transportem broni w Jarotach pod Olsztynem. Proces odbył się w Berlinie, Kętrzyński został skazany na 1 rok pozbawienia wolności.
>> Kętrz. Z księgi, s. XXIV-XXVI.

1869 – W Niedźwiedziu k. Wąbrzeźna ur. Franciszek Majka (zm. 10.06.1943 w Lubawie), ks. katol., zasłużony w walce o polskość na Lubawszczyźnie. Był organizatorem i działaczem kólek rolniczych. Szykanowany za poparcie strajku szkolnego w Sampławie i sprzeciwianie się nauce religii w języku niemieckim. W okresie plebiscytu przyczynił się do przejścia Ziemi Lubawskiej do Polski.
>> WiM 1989, nr 18, s. 2.

1876 – W Ostaszynie w Nowogródzkiem ur. Jan Bułhak (zm. 4.02.1950 w Giżycku), fotografik, kierownik Zakładu Fotografiki Artystycznej uniwersytetu wileńskiego. Założyciel i prezes Fotoklubu Polski, Związku Polskich Artystów Fotografików. Specjalizował się w fotografice krajobrazowej. Cały jego dorobek artystyczny spłonął w 1944 r. w Wilnie. Po 1945 r. wykonał on ok. tysiąca zdjęć dotyczących zniszczeń i odbudowy Warszawy i ok. tys. Fotografii Ziem Odzyskanych.
>> WEP II, s. 225,

1885 – W Dobrzeniu Wielkim k/Opola ur. Franciszek Gabriel (zm. w 1944 podczas ewakuacji obozu koncentracyjnego w Majdanku), lekarz. Studiował we Wrocławiu, Berlinie, Wiedniu i Królewcu. Członek polskich organizacji studenckich. Dlatego żaden szpital na obszarze Rzeszy nie chciał go zatrudnić, tym bardziej, że odmówił wstąpienia do niemieckiego związku lekarzy. Był lekarzem szkolnym w gimnazjum polskim w Kwidzynie. Aresztowany wraz z gronem pedagogicznym tej szkoły był więziony m. in. w Stutthofie i Sachsenhausen.
>> Or. SBWMiP, s. 104.

1898 – W Godurowie k/Gostynia ur. Stanisław Pilarczyk, redaktor, działacz społeczno-gospodarczy. Studiował w Berlinie, Monachium i Lipsku. Kierował Warmińskim Komitetem Plebiscytowym w Warszawie, a następnie w Kwidzynie. Redaktor nacz. „Gazety Polskiej dla powiatów nadwiślańskich”. Współzałożyciel Zw. Polaków w Prusach Wschodnich. Kierował Agencją Prasową z siedzibą w Malborku do końca list. 1921. Po wojnie zajmował się handlem węglem, reprezentując interesy polskie. Mieszkał w Londynie.
>> Or. SBWMiP, s. 255.

1905 – W Bydgoszczy ur. Franciszek Piotrowski, nauczyciel, od 1930 r. pracował w szkołach polskich w Niemczech (Powiśle, Warmia). Aresztowany 29.08.1939, był więziony w Hohenbruch i Sachsenhausen. Po wojnie pracował w spółdzielczości rolniczej, w tym i w Olsztynie. Od 1977 na emeryturze.
>> Or. SBWMiP, s. 256.

1908 – W Płotowie Małym k/Bytowa ur. Władysława Knosała z domu Styp-Rekowska (zm. 19.08.1997 w Bytowie, pochowana w Olsztynie), nauczycielka, działaczka. Od listopada 1935 r. pracowała w Olsztynie. Więziona i szykanowana przez hitlerowców. Po wojnie wróciła do Olsztyna, pracując jako lektor języka niemieckiego w olsztyńskich szkołach średnich i wyższych, udzielając się równocześnie w różnorodnych pracach społecznych(radna WRN, Stowarzyszenie „Pax”, redaktor „Słowa na WiM”. Od 1967 r. na emeryturze.
>> OR. SBWMiP, s. 161; Chł. Nauczycielka, s. 121, 128.

1910 – Pismo „Mazur” wychodzące w Szczytnie wydrukowało postulaty czytelników, dotyczące zorganizowania nowej na tym terenie polskiej placówki w postaci Banku Mazurskiego. Instytucja ta wzorowana była na doświadczeniach dra Teofila Rzepnikowskiego. Labawski Bank Ludowy był zresztą nie tylko wzorem, stamtąd otrzymano środki finansowe, które ułatwiły początkową działalność.
>> Rocz. OL. 1959, II s. 33.

1920 – W Rydze podpisano zawieszenie broni między Polską a radziecką Rosją. Był to wstęp do traktatu pokojowego, który został zawarty także w Rydze 18. 3. 1921 r.
>> Kron. XX, s. 269, 276.

1924 – Poseł Jan Baczewski, Warmiak z pochodzenia, wygłosił w sejmie pruskim płomienne przemówienie w obronie mniejszości polskiej, przeciwko państwowym subsydiom dla polakożerczego „Heimatdienstu”. Przemówienie to spopularyzowała „Gazeta Olsztyńska” oraz opozycyjna prasa niemiecka.
>> KMW 1983, s. 41.

1930 – W Łodygowie k/Pisza ur. Gerard Skok, ps. „Jerzy Jantar” (zm. 3.12.1987 w Olsztynie), działacz społeczno-polityczny, poseł na sejm, dziennikarz i pisarz. Pracę zawodową rozpoczął w 1945 r., jako robotnik leśny i rolny. Debiutował w 1957 r. opowiadaniem „Stary człowiek pod lipą” w „Głosie Olsztyńskim”.
>> Or. Twórcy, s. 152-153; OBL, s. 34-35; Chł. Lud., s. 106.

1931 – Prezydent Rzeszy wydał trzecie w owym roku rozporządzenie ograniczające wolność prasy. Wszystkie one miały na celu obronę republikańskiego ustroju. Można powątpiewać, czy rzeczywiście spełniły takie zadanie.
>> KMW 1982, s. 337-338.

1939 – W Pączewie k/Starogardu Gd. Aresztowano Antoniego Łangowskiego. Zamordowano go w lesie Drewniaczki k/Skórcza. Łangowski był lekarzem i działaczem społecznym. narodowym. Studiował we Wrocławiu, Królewcu i Berlinie. Podczas przygotowań do plebiscytu pod przybranym nazwiskiem kierował w Olsztynie wydziałem polityczno-prasowym „Straży Mazurskiej”. W 1920 roku został uwięziony, zwolniony na skutek interwencji władz polskich. Po przegranym plebiscycie pracował jako lekarz w polskich agendach na obszarze Gdańska. Podczas kampanii wrześniowej był lekarzem w szpitalu ujazdowskim w Warszawie.
>> Or. SBWMiP, s. 52-53; KMw 1961, s. 258.

W tym samym dniu gestapo aresztowało Jana Bauera, nauczyciela szkół polskich w Niemczech i działacza społeczno-politycznego. Urodził się w Uniszewie na Warmii. Bestialsko zamordowany w obozie koncentracyjnym Sachsenhusen.
>> Or. SBWMiP, ss. 52-53; KMW 1961, s. 258

1942 – Wieczorem do celi śmierci w więzieniu Brandenburg doręczono papier i ołówek Alfonsowi Żurawskiemu z Kajn k/Olsztyna. Został on skazany na ścięcie toporem za współpracę z wywiadem polskim. W nocy napisał pożegnalny list do najbliższych. Treść tego wstrząsającego dokumentu dochowała się naszych czasów. Kaźń nastąpiła o świcie.
>> Or. ASBWMiP, s. 347; Boe. Wyroki, s. 169; Chł. Był., s. 59.

Kalendarz Historyczny został sporządzony przez Bronisława Sałudę