1222 – Książę Konrad mazowiecki obdarował częścią Ziemi Chełmińskiej bpa Chrystiana. Dokument jest dowodem hojności dla Kościoła i zakonu oraz patronatu i zwierzchności nad obdarowanymi. Dopiero przyszłość miała pokazać iluzoryczność tego stwierdzenia.
>> KMW 1993, s. 502.
1410 – Wojska Jagiełły dotarły do Jeżowa. Tu otrzymał król wieść o sukcesie odniesionym przez dcę załogi polskiej w Bydgoszczy, Janusza Brzozogłowy: zwabił on w zasadzkę i zniósł oddział Krzyżaków ze Świecia. Obserwowano łuny na północy. Pożary były spowodowane przez Tatarów i lekką jazdę litewską. Wojska te idąc w straży przedniej łupiły krzyżacką wówczas Ziemię Zawkrzańską. W obozie polskim zjawili się posłowie węgierscy Mikołaj de Gara, Ścibor ze Ściborzyc i Krzysztof von Grersdorff, prosząc o podanie warunków pokoju. Po naradzie odpowiedź obiecano dać nazajutrz.
>> Ku. BpG, s. 100–101.
– Kwaterujący na zamku działdowskim Wallenrod wysłał wieczorem do w. mistrza wiadomość, że wojska polskie znajdują się w odległości 3 mil od Działdowa. W. mistrz wydał rozkaz, by komtur ostródzki wraz z wójtem Bratianu oraz komturowie brodnicki i tczewski ruszyli nad Drwęcę pod Kurzętnik.
>> Dział., s. 64.
1474 – W Wołogoszczy zm. Eryk II, książę wołogojsko-słupski. Sprzymierzony z Kazimierzem Jagiellończykiem, który oddał mu w lenno Ziemię Bytowską i Lęborską. Dopiero w 1460 przeszedł na stronę krzyżacką. Widząc upadek zakonu z powrotem stał się stronnikiem Polski. Wojował z Brandenburgią o księstwo szczecińskie.
>> WEP III, s. 469.
1510 – W Poznaniu rozpoczął się zjazd polsko-krzyżacki, którego celem było rozstrzygnięcie sporu o ziemie odzyskane przez Polskę w 1466 roku. Obok stron we wspomnianym zjeździe wziął udział legat papieski, poselstwo cesarskie i poselstwo króla węgierskiego.
>> KMW 1967, s. 47–50.
1520 – Hetman Mikołaj Firlej wycofując się z Prus Dolnych spalił zamek w Pokarminie. Wojska polskie udały się w kierunku Braniewa.
Car Wasyl III zapytuje regentów Prus Krzyżackich o termin powrotu w. mistrza Albrechta z Torunia, uzależniając od tego faktu przesyłkę pieniędzy na dalszą wojnę z Polską.
>> Bis. WP, s. 241, 255–256.
1525 – Zmarł bezpotomnie margrabia Jan, brat księcia Albrechta, uprawniony wraz z margrabią Kazimierzem do dziedziczenia lenna w Prusiech.
>> KMW 1967, s. 81.
1532 – Kapituła warm. we wsi Kieźliny pod Olsztynem przeniosła na prośbę Henryka Tregera 8 łanów z prawa chełmińskiego na magdeburskie. Sytuacja o tyle warta odnotowania, że ów Treger zrezygnował z korzystniejszych warunków, przechodząc na gorsze. Być może chodziło o odłączenie się od ogólnego przywileju obejmującego całą wieś i uzyskanie większej samodzielności.
>> Sz. DW, s. 205.
1547 – W Królewcu odbył się zjazd landratów, podczas którego radzono nad sprawami obronnymi księstwa.
>> Mał. DcP, s. 30.
1626 – Wojska szwedzkie zajęły Piławę.
>> WiM zarys, s. 814.
1628 – Klęska floty polskiej pod Latarnią w Gdańsku, spowodowana niespodziewanym nocnym napadem Szwedów od strony lądu. W potyczce wzięły udział doborowa piechota, jazda oraz 10 dział. Pocisk trafił w magazyn prochu na „Tygrysie”, zginęła cała załoga wraz z kapitanem. Szwedzi podpalili ognistymi pociskami okręt admiralski „Święty Jerzy”, poważnie uszkodzony został „Król Dawid”. Straty byłyby jeszcze większe, gdyby nie deszcz, który ułatwił gaszenie pożarów. Odtąd flota polska, zamiast pod Latarnią, stacjonowała w samym porcie gdańskim.
>> Lepszy, Dzieje, s. 246–247.
1656 – Antypolski tumult w Królewcu. Żołnierze rabowali katolików idących do kościoła. Napastnicy wdarli się także do świątyni, lecz nie udało im się opanować zakrystii, bo „kłódki dobre byli i zamek wnętrzny”. Złapanych na rozboju powieszono następnego dnia. Natychmiast wdrożono dochodzenie w regimentach i tych, co mieli rzeczy zrabowane, także gardłem pokarano. Pewne ulgi stosowano tylko wówczas, gdy okazało się, że ukradzione rzeczy znajdowano nie u żołnierzy, lecz u ich żon.
>> Vorbek Skarb, s. 271–273.
1673 – Na zamku w Reszlu spisano dokument pisany ręką kanclerza bpa warm. Jana Stefana Wydżgi, opieczętowany przez wyższego oficera wojsk polskich, w którym bp i kapituła zobowiązali się dać królowi na wojnę z Turcją 150 pieszych „trybem niemieckim wyprawionych” wraz z zapewnieniem żołdu po 30 zł miesięcznie na pół roku. Warmia udzieliła wsparcia Koronie, mimo że sejmik pruski odrzucił postanowienia w tej sprawie uchwalone na sejmie warszawskim.
>> Sz. DW, s. 320.
1701 – W Nidzicy ur. Jan Duchna /zm. 12.2.1773 w Gdańsku/, kaznodzieja pols.-ewangel. przy kościele św. Anny w Gdańsku i lektor jęz. polskiego w tamtejszym Gimnazjum Akademickim.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 49.
1782 – Na Warmii ur. Franciszek Weinreich /zm. 20.04.1829 w Chełmnie/, rektor semin. duchown. w Chełmnie, kanonik.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 204.
1771 – W Gdańsku zm. Henryk Stein /ur. w Braniewie 16.03.1689/, jezuita, polemista, pedagog. Studiował w Poznaniu. Pełnił różne funkcje gospodarcze w zakonie, był kaznodzieją w wielu miejscowościach na Pomorzu. Wydał 4 prace polemiczne w języku niemieckim.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 162.
1772 – W Petersburgu podpisano I rozbiór Polski.
>> WiM zarys, s. 818.
1794 – Wojsko pruskie cofa się znad Narwi. Ełk pozbawiony garnizonu, dopiero pod wieczór zakwaterował tu mały oddział huzarów i piechoty.
>> Toe., s. 425.
1879 – W Wymoju k. Olsztyna ur. August Popławski /zm. latem 1942 w Pluskach/, działacz warm., syn powstańca z 1863 r. W młodości pracował w Westfalii, gdzie wspólnie z Michałem Lengowskim działał w organizacjach polonijnych. Po powrocie prowadził gospodarstwo w Pluskach, a zimą dorabiał jako robotnik leśny. Aktywista plebiscyt. Współorganizator szkoły polskiej, w której uczyło się pięcioro jego dzieci, zwolniony z pracy w lesie państwowym.
>> Or. SBWMiP, s. 260–261.
1905 – W Wilnie otwarto teatr polski. Ostatnie polskie przedstawienie w tym mieście odbyło się w 1864 roku.
>> Stol. Nigdy, s. 10.
1911 – Ks. Walenty Barczewski został członkiem Polskiego Centralnego Komitetu Wyborczego. W komitecie tym ks. Barczewski jako rodowity Warmiak zajmował się problemami Warmii, a ponadto powierzono mu sprawy mazurskie.
>> Jas. Ś, s. 348.
1918 – Tę datę nosił poufny memoriał Keupa–Hindenburga, ogłoszony przez brukselski dziennik „Le Soir” z 10.09.1930 r. Była w nim mowa o wysiedleniu wszystkich Polaków zamieszkałych na wschód od linii Będzin, Herby, Kalisz, Koło, Płock, Mława, Augustów. Na obszarze o powierzchni ca 20 tys. km? mieli być osiedleni po zwycięskiej wojnie byli żołnierze Wehrmachtu w liczbie około półtora miliona osób. Plan ten nie został wówczas wykonany, lecz z pewnymi modyfikacjami wprowadzono go w życie na początku II wojny światowej, wysiedlając do Generalnej Guberni ludność polską z „Wartegau”. Tylko klęska hitleryzmu uniemożliwiła pełną realizację zamierzeń nazwanych oficjalnie „Generalplan Ost”.
>> Rocz. ZZiP 1960, s. 107.
1919 – Memoriał polskiej delegacji na konferencję pokojową skierowany do Rady Najwyższej, dotyczący Komisji Międzysojuszniczej na obszarze plebiscytowym /w języku francuskim/.
>> Staw. Pl., s. 56–58.
1920 – W Lublinie i województwie odbywały się wiece, podczas których ludność protestowała przeciw terminowi plebiscytu na Warmii i Mazurach, wyznaczonemu przez Radę Najwyższą. Protestowano przeciw fałszowaniu list wyborczych, przeciw gwałtom niemieckim.
>> Staw. Pl., s. 399.
– Władze niemieckie wydały pozwolenie na otwarcie szkoły polskiej w Raszągu k. Biskupca. Na nauczyciela w tej placówce został wyznaczony Andrzej Maćkowiak.
>> KMW 1977, s. 384.
– Pod Dąbrównem zginął od kuli niemieckiej Ignacy Pruszkowski, drukarz. Zawodu uczył się od Wiktora Kulerskiego w Grudziądzu. W początkach 1920 roku wyjechał wraz z czterema innymi do Olsztyna, gdzie w podziemiach obecnego Domu Polskiego miała być uruchomiona drukarnia /miano tu drukować ulotki, plakaty itp./. Z powodu nieustannego zagrożenia tego obiektu drukarzy postanowiono odesłać z powrotem do kraju. Pociąg, którym podróżowali drukarze, przed granicą został zatrzymany. Pruszkowski został zastrzelony podczas ucieczki. Pozostali, mimo że jeden z drukarzy był ranny, szczęśliwie przedarli się na polską stronę.
>> Or. SBWMiP, s. 265.
1923 – W Krasnołęce na Powiślu powstała polska drużyna piłki nożnej, do której należało 28 zawodników. W roku 1923 powstało pięć innych polskich amatorskich drużyn piłkarskich /opiekował się nimi ks. Józef Przeperski/, mogły one nie tylko trenować, lecz i rozgrywać między sobą mecze.
>> WiM 1988, nr 8, s. 10.
1924 – „Gazeta Olsztyńska” zamieszcza artykuł „Piłkarstwo polskie w Prusach Wschodnich”.
>> KMW 1986, s. 26.
1929 – Pod przewodnictwem Walentego Habanta wyjechała na Powszechną Wystawę Krajową do Poznania wycieczka 29 młodych Mazurów.
>> WiM 1989, nr 3, s. 9.
1938 – Konfident Bund Deutscher Osten doniósł o „przestępstwie”, jakiego dopuścił się w Klebarku k. Olsztyna nauczyciel muzyki polskiego gimnazjum w Kwidzynie Leon Kauczor: „Przyjechał motocyklem… mówił po polsku i prosił kobiety, by mu śpiewały polskie pieśni, które śpiewały w młodości. Zachęcił je przez to, że sam zaśpiewał kilka piosenek. Potem i kobiety śpiewały, a on te piosenki zapisywał”.
>> Gęb. Burz., s. 171.
– Zawarta została umowa polsko-litewska. Fakt ten rodził w Prusach Wschod. nadzieję na przywrócenie spławu towarów polskich Niemnem do Królewca.
>> KMW 1992, s. 304.
1943 – W czasie rozmowy w Foreign Office minister Sir Anthony Robert Eden mówił do polskiego ambasadora: „Sprawa granic w stosunkach polsko-radzieckich nie będzie stanowiła niepokalanej albo nawet zasadniczej przeszkody w momencie powojennych decyzji. Zapewni się Polsce Prusy Wschodnie, przesunięcie granicy polskiej na Śląsku i w innych miejscach, celem ułatwienia porozumienia”.
>> KMW 1992, s. 329–330.
1945 – Na podstawie meldunków nadchodzących z powiatów naczelnik wydziału społeczno-politycznego Urzędu Pełnomocnika Rządu na Okręg Mazurski stwierdza, że mają miejsce powroty Mazurów i Warmiaków, którzy zgłaszają się do podpisywania deklaracji o obywatelstwie polskim.
>> Bar. Warmiacy, s. 45.