1323 – W Awinionie zm. lub następnego dnia biskup włocławski Gerward. Rządy w diecezji objął(1300) w okresie najgorętszych walk o zjednoczenie państwa polskiego i o utrzymanie w jego granicach Pomorza Gdańskiego. Wierny stronnik Władysława Łokietka. Posłował do stolicy papieskiej starając się o zgodę na koronację księcia. W Inowrocławiu brał udział w procesie Przeciw Krzyżakom ( Był najbardziej oskarżającym Zakon świadkiem). Do Awinionu wyprawił się ponownie w celu zatwierdzenia przez papieża antykrzyżackiego wyroku.
>> WEP IV, s. 207.
1342 – Wielki mistrz Ludolf Koenig potwierdził cystersom w Oliwie ich posiadłości i przywileje. W tym samym dniu podobny dokument afirmacyjny tenże wielki mistrz wystawił klasztorowi cystersek w Żarnowcu. Obydwa dokumenty zachowały się.
>> KMW 1980, s. 9, 12-14.
1353 – Kapituła warmińska wydała dokument lokacyjny dla miasta Olsztyna. Prace nad lokalizacją miasta trwały kilka lat. Początkowo miasto miało powstać w pobliżu Bartąga (obecna osada Stary Olsztyn). Zalety obronne sprawiły, że lokalizacja ta nie ostała się. Dokument lokacyjny stwierdza, że miasto Olsztyn otrzymało 178 włók. Z tego 100 włók to lasy i pastwiska do wspólnego użytku przez mieszczan. Obszar ten był wolny od czynszu i danin. 8 włók przeznaczono dla sołtysa, 6 dla proboszcza, a pozostały obszar przeznaczono na parcele miejskie (pod budowle i ogrody). Dla siebie kapituła zostawiła tereny południowe. Tu stanąć miał zamek, młyn, cegielnie i kuźnia. Dalej majątek zamkowy i majątki Stary Dwór i Pozorty. Zasadźcą Jan z Łajs.
>> Wak. Ol., s. 29-32; Sik.Galop., s. 12; Chł. Lud., s. 55.
1382 – Król Władysław Jagiełło zawarł nad rzeką Dubissą układ z Krzyżakami. Układ sankcjonował posiadanie Żmudzi przez Krzyżaków, co było dla zakonu sprawą niebywale ważną, gdyż pragnęli utrzymać terytorialną łączność ze swoimi inflanckimi posiadłościami.
>> Ku. BpG, s. 33.
1418 – Król Władysław Jagiełło z Wilna przesłał margrabiemu brandenburskiemu Frderykowi pismo, w którym piętnuje niegodne postępki Krzyżaków wobec Królestwa i jego poddanych. Jagiełło podobne listy wysłał po całej Europie.
>> Wap. I, s. 405.
1494 – Odbyło się uroczyste powitanie króla polskiego Jana Olbrachta na granicy, gdy wjeżdżał na obszar Prus zwanych Królewskimi. Ceremonia odbyła się na brzegu Wisły pod miejscowością Dybowo.
>> Pap. Jan, s. 77.
1520 – Król Zygmunt I stary wystosował pismo do biskupa war,. Fabiana Luzjańskiego. W tym czasie Lidzbark Warm. był oblegany przez krzyżaków. Król wzywał biskupa, by wytrwał ataki wroga i zapewnił, że hetman Janusz Świerczowski pośpiesznie dośle pomoc i że wielka armia szlachecka już zebrana i pojutrze wyruszy z Węgrowca do walki.
>> Bis. WP, s. 336.
1531 – W Malborku rozpoczął obrady sejmik pruski. Zabrakło na nim bpa Warmii Maurycego Ferbera (choroba), bpa chełm. Jana Dantyszka (poselstwo poza granice kraju).Kierował zjazdem Jan Luzjański wojewoda chełmiński. Przedstawiciele króla polskiego przedłożyli zebranym instrukcję królewską, która prawie w całości dotyczyła spraw monetarnych.
>> Mał. DcP, s. 132.
1537 – Mikołaj Kopernik we Fromborku obserwuje planetę Wenus.
>> KMW 1966, s. 617.
1540 – Książę Prus Albrecht wydał przywilej, na mocy którego dobra szlacheckie na prawie magdeburskim zostały zrównane ze stanowionymi na prawie chełmińskim. Znacznie rozszerzono też prawo dziedziczenia, rozciągając je na mężczyzn i kobiety z linii bocznej, wywodzącej się jednak z pierwszego posiadania lenna. Przywilej nie objął jednak drobniejszych posiadaczy na prawie magdeburskim.
>> Sz.DW, s. 186; KMW 1961, s. 498; KMw 1988, s. 245.
1599 – Jan Obłąk podaje, że tego dnia zginął podczas walk o sukcesję w ojczystym Siedmiogrodzie bp warm. kardynał Andrzej Batory. Posiadał tylko święcenia subdiakońskie. Tenże autor podaje, że „zwłoki jego spoczywają w Białogrodzie Siedmiogrodzkim”. Zgodnie z wyrażoną w testamencie wolą pochowany chciał być w Barczewie gdzie w kościele Franciszkańskim zbudował nawet nagrobek. Tadeusz Oracki podaje inną datę śmierci: 3.11.1599.
>> Obł. HDW, s. 110; Or. SBWPKiZM I, s. 12.
1635 – Zm. Jan von Truchses Wetzhausen, nadradca i burgrabia pruski, przywódca szlachty opozycyjnej nastawionej do elektora. Utrzymywał kontakty z biskupem warm. Szymonem Rudnickim. W 1609 r. był członkiem delegacji szlachty pruskiej na sejm polski. Z ramienia elektora posłował na sejm do Warszawy w 1613 r. Współpracował z komisją królewską przybyłą do Prus Książęcych w r. 1621; brał udział w sejmie elekcyjnym (1632), mimo że miał wówczas ponad 70 lat.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 188.
1652 – Do dóbr sztynorckich (starostwo węgorzewskie) przybyło wojsko gen. Wachmistrza Georga Döerflinga, którego zadaniem było zabezpieczyć tę część Prus przed najazdem Tatarów, którzy wspomagali Polskę w wojnie ze Szwedami. Wojsko to przebywało w tej okolicy do 17 listopada. Na wyżywienie zabito 30 wołów, uprowadzono wszystkie konie powozowe i pociągowe. Zdewastowano miejscowe pasieki. Żołnierze, by odłowić ryby, spuścili staw. Ogółem w ciągu swego pobytu przybyłe Prusakom z pomocą oddziały spowodowały szkody na ogólną sumę 12 tysięcy 685 talarów pruskich.
>> Toe., s. 223.
1741 – W Węgorzewie wybuchł pożar. Istniało podejrzenie, że było to podpalenie, gdyż w tymże roku czerwony kur w grodzie nad Węgorapą gościł jeszcze trzykrotnie (6, 8 i 14 listopada). Na szczęście każdorazowo„za sprawą łaskawej opatrzności Boga zapobieżono dalszemu nieszczęściu”.
>> Stud. Anger. 1999, IV, s. 30.
1761 – Zm. Friedrich Rabe (ur. 15.05.1695, profesor nadzwyczajny prawa na uniwersytecie w Królewcu, radca kosystorza i prezes urzędu skarbowego. Gdy drukarz Dorn wystąpił do króla pruskiego o pozwolenie na drukowanie polskiej gazety „Publiczna Relacya” – F. Rabe postulował, że powinna być ona cenzurowana, powołał się przy tym na przywilej z roku 1718.
>> Choj. Szkice, s. 104, 110.
1783 – Andrzej von Hatten późniejszy bp warmiński zapisał się w Rzymie do Collegium Gemanicum, gdzie w kwietniu 1786 r. otrzymał tytuł doktora teologii.
>> Achr. PBW, s. 204.
1898 – W Elblągu ur. Max Reimann, działacz niemieckiego ruchu robotniczego. Od 1916 r. członek Związku Spartakusa, od 1919 Komunistycznej Partii Niemiec. W latach 1920-1928 pracował jako górnik w Zagłębiu Ruhry, 1928-1932 sekretarz organizacji partyjnej w Hamm. W okresie republiki weimarskiej kilkakrotnie więziony. Po 1933 prowadził działalność konspiracyjną- więziony w Sachnenhausen. Po 1945 r. działał w Niemczech Zachodnich(1956 – I sekretarz KC KPD, po delegalizacji partii działał w konspiracji).
>> WEP IX, s. 754-755.
1903 – W Olsztynie odbywają się uroczystości związane z 550 rocznicą założenia miasta.
>> Piech. Ol., s. 53.
1905 – W Wiedniu zm. Józef Glinkiewicz (pseud. i krypt.: Józef Hilary, Józef Gl…kiewicz, Hilarion Gleba, J. Gl…), dziennikarz, red. Od 1868 współpracownik „Gazety Toruńskiej”. W latach 1869-1871 kształcił się w Liceum Hozjanum, gdzie wśród kolegów Warmiaków prowadził działalność patriotyczno- uświadamiającą. W tym czasie pod kryptonimem przesyłał korespondencję do „Dziennika Poznańskiego” i „Tygodnika” (Drezno). Współpracował także z „Tygodnikiem Wielkopolskim”. W 1871 porzucił Liceum Hozjanum i zaczął pracować w prasie pomorskiej. Korespondował z J.I. Kraszewskim. Szykanowany przez władze pruskie za obronę polskości. W obawie przed aresztowaniem udał się do Krakowa, gdzie został uwięziony. Pod zmienionym nazwiskiem (Józef Hilary) osiedlił się w Wiedniu, skąd przesyłał artykuły do gazet lwowskich i krakowskich.
>> Or. SBWMiP, s. 114.
1906 – Komisarz policji olsztyńskiej przekazał meldunek o zebraniu polskim w Olsztynie, na którym przemawiał Wiktor Kulerski. Na zgromadzeniu tym mówiono przede wszystkim o ucisku dzieci polskich na Warmii, strajku szkolnym w zaborze pruskim. Prelegent zachęcał do energicznych protestów. W zebraniu wzięło udział ok. 200 osób.
>> Jas. Ś. s. 361.
1908 – Odszedł w stan spoczynku nadburmistrz Olsztyna Oskar Belian. Urząd ten sprawował przez 31 lat. Gdy rozpoczynał swą karierę, miasto liczyło niewiele ponad 6 tysięcy mieszkańców, w momencie odejścia Olsztyn miał prawie 31 tysięcy mieszkańców, stał się w tym czasie trzecim co do wielkości miastem Prus Wschodnich, ważnym węzłem komunikacyjnym, siedzibą rejencji. Przykład O. Beliana może egzemplifikować skuteczność stabilizacji kadr w administracji.
>> KMW 1992, s. 151-152
1912 – Ukoronowaniem rozbudowy rozwijającego się Olsztyna miał być nowy gmach ratusza. Kamień węgielny pod obiekt położono 31.10.1912 roku. Nowy ratusz zlokalizowany został na obszarze dawnego katolickiego cmentarza na Górnym Przedmieściu. Na tym miejscu ongiś znajdował się kościół Świętego Krzyża. Projekt według wzorów budowli barokowych opracowali miejscy architekci Bold i Zeroch. Budową kierowali miejscowi przedsiębiorcy Albert Dylewski i Franciszek Macpołowski. Budowla została oddana do użytku w końcu 1915 roku.
>> Wak. Ol., s. 212-213; Śl. Spacer, s. 41; Sik. Galop., s. 125.
1918 – W Poznaniu zm. Paweł Antoni Jedzink (ur. 13.6.1851w Braniewie), bp sufragan poznański. Studiował w Monasterze. Jako misjonarz pracował w Finlandii oraz na Mazurach : Ełdyty Wielkie, Malbork, Miłakowo. W latach 1883-1888 był proboszczem w Olsztynku, gdzie wybudował plebanię, kościół i szkołę. Wykładał religię w tamtejszym gimnazjum, domagał się nauki tego przedmiotu w języku polskim. Po przeniesieniu do Poznania pełnił tam szereg odpowiedzialnych funkcji kościelnych. Uważał się za Niemca. Jednak nie popierał germanizacji i wykazywał duże zrozumienie dla ruchu polskiego.
>> Or. SBWMiP, s. 143-144.
1919 – Pruski minister nauki, sztuki i oświaty rozesłał do prezydentów rejencji w Gdańsku, Bydgoszczy, Kwidzynie i Olsztynie (m.in.) informacje o rokowaniach polsko- niemieckich w sprawie szkolnictwa dla mniejszości narodowych. W dokumencie tym zreferowano niemieckie propozycje w tym względzie, zaznaczając, że strona polska uzależnia akceptację od zgody strony niemieckiej na analogiczne traktowanie mniejszości polskiej w Republice Weimarskiej (zasada wzajemności).
>> KMW 1991, s. 267.
1920 – Nastąpiło przejęcie z rąk niemieckich trzech wsi, które Polska uzyskała w wyniku plebiscytu. Były to: Groszki, Lubsztynek i Małe Napromki. Wszystkie trzy wsie leżały w powiecie ostródzkim, tuż przy granicy. Przekazanie Polsce tych miejscowości miało się początkowo odbyć 16 sierpnia 1920 roku. Przedstawiciel rządu polskiego nie mógł się w tym dniu stawić na wyznaczone miejsce, gdyż na Działdowszczyźnie i Pomorzu trwały działania wojenne.
>> KMW 1970, s. 240; Rocz. Ol. IX, s. 166.
1921 – W Działdowie otwarto Seminarium Nauczycielskie. Tego samego dnia, dzięki staraniom ks. Edwalda Lowicha, powstało Polsko-Mazurskie Towarzystwo Ewangelickie. Karol Małłek na zebraniu założycielskim został wybrany Skarbnikiem.
>> Chł. Pierwszy, s. 183.
W Wiedniu zm. Albert Adamkiewicz (ur. 11.08.1850 w Żerkowie k/ Jarocina. Prof. Patologii ogólnej i doświadczalnej w Królewcu, Berlinie i Krakowie. Studiował w Królewcu, Wrocławiu i Wuerzburgu. W 1893 r. został ordynatorem szpitala żydowskiego w Wiedniu. Jego rozprawy pisane w języku niemieckim, francuskim, polskim i po łacinie przyniosły mu światową sławę.
>> Or. SBWMiP, S. 41.
1922 – W wieku 72 lat zm. Adalbert Bezzenberger, archeolog, językoznawca, historyk i etnograf. Urodzony w Kassel 14.04.1851. W roku 1880 zamieszkał w Królewcu. Od 1891 przewodniczący Towarzystwa Starożytności „Prussia” w Królewcu, którym kierował przez 25 lat. Kierując tą instytucją, prowadził badania m.in. w rejonie Braniewa, nad jeziorem Mamry, koło Morąga oraz Olsztyna. Łącznie dzięki jego inwencji w latach 1895-1904 prowadzono w Prusach Wschodnich badania wykopaliskowe na ok. 140 stanowiskach. Przeciętnie Bezzenberger spędził w terenie około 50-ciu dni w roku. W drugiej dekadzie XX w. w ograniczył się prawie wyłącznie do działalności uniwersyteckiej(Dwukrotnie piastował godność rektora Albertyny).
>> Bor. 1992,nr 1, s. 97-101.
1925 – W „Gazecie Olsztyńskiej” ukazał się artykuł Kazimierza Jaroszyka, w którym czytamy: „Państwo tolerujące u siebie system wynaradawiania nie może być uważane za państwo kulturalne, państwo takie szkodzi również mniejszościom niemieckim za granicą, gdyż te mniejszości nie mogą się powoływać na szlachetne i wielkoduszne traktowanie mniejszości narodowych w Niemczech”.
>> Wań. Go, s. 334.
Państwo polskie otrzymało w użytkowanie na terenie portu w Gdańsku obszar wyspy Westerplatte.
>> Wań. Wal., s. 334.
1926 – W organie Heimatdienstu „Unsere Heimat” pisał znany wschodniopruski polakożerca Max Worgitzki: „Duch niemieckiego wschodu jest jak dzwon ogromny, dźwięczący, oznajmiający burzę, pożar ,biedę i walkę. Ten duch jest właściwy człowiekowi niemieckiego wschodu”. Lakonicznie skomentował po latach tę enuncjację Jan Boenig: „Worgitzki niczego nowego nie odkrył, duch krzyżactwa i duch junkrów pruskich niczym się nie różnią. Z krzyżackich zamków przeszedł do wielkich majątków, a potem przeciekł do pomniejszych służalców”.
>> Boe. s. 133.
1932 – Na łamach „Echo des Ostens” ukazało się oświadczenie Komitetu Okręgowego Komunistycznej Partii Niemiec, będące komentarzem do wystąpienia Ernesta Thaelmanna w Paryżu na spotkaniu komunistów francuskich i niemieckich. W wychodzącym w Królewcu organie komunistycznym pisano, że głos Thaelmanna jest odpowiedzią na nacjonalistyczną postawę burżuazji, dążącej do wywołania nowej wojny imperialistycznej. Artykuł kończył hasłem o wspólnocie walki pracujących Niemiec, Polski, Litwy i Francji
>> Z dziejów, s. 11.
1937 – Pruskie Ministerstwo Oświaty udzieliło zezwolenia na otwarcie drugiego w Niemczech, a pierwszego w Prusach Wschodnich gimnazjum polskiego. Niemcy prośbom polskim opierali się ponad 3 lata.
>> KMW 1995, s. 379; Gęb. Kwidzyniacy, s. 9.
Feliks Nowakowski otrzymał prawo nauczania w szkolnictwie polskim w Niemczech. Zezwolenia udzielił prezydent rejencji kwidzyńskiej. F. Nowakowski był kandydatem na nauczyciela w polskim gimnazjum, którego otwarcie właśnie przygotowywano. Prawie natychmiast po otrzymaniu zawiadomienia przyjechał z Berlina i zgłosił się do pracy i pomagał dyr. Władysławowi Gębikowi w końcowym etapie budowy. W gimnazjum kwidzyńskim był nauczycielem wychowania fizycznego. Tegoż dnia odmowną odpowiedź otrzymał inny kandydat na pedagoga w polskim gimnazjum: ks. Józef Styp-Rekowski.
>> Fil. Wopt, s. 106.
1939 – W Dolinie Śmierci pod Fordonem hitlerowcy rozstrzelali nauczyciela szkoły polskiej w Worytach na Warmii Wiktora Binę. Szykanowany, pozbawiony prawa nauczania w. Bina zmuszony do wyjazdu w 1933 do Polski, osiadł w Bydgoszczy i pracował w szkolnictwie. W tym samym dniu i w tym samym miejscu zamordowano innego wyróżniającego się w pracy nauczyciela szkoły polskiej w Uniszewie-Bolesława Jeziołowicza. On również był prześladowany i został zmuszony do wyjazdu z Prus Wschodnich. Zwłoki obu pedagogów rozpoznano po wojnie i uroczyście pochowano na Cmentarzu Bohaterów w Bydgoszczy.
>> Fil. Wopt. s. 6-8, 64-66.
1944 – Rząd polski na emigracji na podstawie rozmów w Moskwie, zwrócił się do rządu brytyjskiego o formalne i wiążące stanowisko Anglii dotyczące granic Polski i przesiedleń z tym związanych. Celem tej inicjatywy było sprawdzenie, na ile rząd angielski gotów jest działać samodzielnie, niezależnie od USA i ZSRR. Wystąpienie to było tym bardziej wskazane, że istniały podstawy, by sądzić, że prezydent Franklin Delano Roosvelt nie był przekonany, że także podział Prus Wschodnich został ostatecznie przesądzony.
>> KMW 1992, s. 336.
1945 – Upłynął termin, w którym na mocy okólnika Pełnomocnika Rządu na Okręg Mazurski miały zostać zakończone „w nieprzekraczalnym terminie” planowane„dobrowolne wyjazdy” Niemców. Był to termin obligatoryjny dla starostów. W ciągu października wyjechało z Olsztyna 1050 Niemców, a z powiatu olsztyńskiego 3344.
>> Bar. Warmiacy, s. 97;Łuk.Ol., s. 23.
– W Piszu powołano do życia Polski Komitet Narodowościowy.” Ponieważ wśród Mazurów nie było odpowiednich osób mogących samodzielnie pokierować pracami, stworzono Komitet z Mazurów i spośród ludności napływowej, składał się on z 8 osób( w tym 4 osoby to Mazurzy).
>> Bar. Warmiacy, s. 99-100.
– Urząd Bezpieczeństwa, Milicja Obywatelska przy pomocy żołnierzy Armii Czerwonej zlikwidowały terrorystyczno-rabunkową bandę Karela Brauna, byłego oficera Wehrmachtu, który na terenie powiatu lidzbarskiego dokonywał napadów rabunkowych na osadników polskich.
>> Łuk. O nową, s. 60.