1350 – Biskup warmiński Jan z Miśni wydał pierwszy dokument jako ordynariusz diecezji.
>> Achr. PBW, s. 36.
1447 – W Toruniu ur. Łukasz Watzenrode /zm. 29.03.1512 w Toruniu, pochowany we Fromborku/, bp warm., polityk i dyplomata, mecenas sztuki i nauki. Kształcił się w Krakowie, Kolonii i Bolonii. Przebywał stale przy boku prymasa Zbigniewa Oleśnickiego. Był wujem Mikołaja Kopernika. Bp warm. Mikołaj Tungen uczynił go swym koadiutorem z prawem następstwa. W kilka dni po śmierci Tungena kapituła wybrała Ł. Watzenrode na biskupa warm., wbrew woli króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka, który zamierzał osadzić na Warmii swego syna Fryderyka. Elekt był w tym czasie w Rzymie, gdzie uzyskał bullę papieską zatwierdzającą wybór. Na Warmię przybył w przebraniu księgarza. Interwencja króla nie doszła do skutku z powodu śmierci Kazimierza Jagiellończyka. Łukasza Watzenrode popierał zakon krzyżacki, jednak jako biskup potrafił uniezależnić się i popierał polską rację stanu. /Niektórzy historycy twierdzą, że Ł. Watzenrode ur. 30.10.1447/.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 200–203; KMW 1990, s. 11; Achr. PBW, s. 81–85.
1461 – Niepowodzeniem skończyła się próba odebrania Krzyżakom Braniewa. W szturmie brały udział oddziały z Fromborka, Ornety, Pasłęka i Elbląga. Działania podjęto w nocy, lecz mimo to nie uzyskano sukcesu. Sprzyjający Polsce związkowcy ponieśli znaczne straty. W walce poniósł śmierć dowódca zaciężnych z Ornety – Piotr Nosal.
>> Ptak, Wojskowość, s. 215.
1508 – Papież Juliusz II skierował do Mikołaja Kopernika breve, które było najprawdopodobniej skutkiem zabiegów wuja Łukasza Watzenrode. Z treści tego pisma wynika, że przed Kopernikiem otwierała się możliwość kariery kościelnej. Dokument ten został odkryty ostatnio /1943/ i wyjaśnia on „ucieczkę” Mikołaja Kopernika z dworu biskupiego po kilkuletnim tam pobycie. Mikołaj odszedł od swego dobroczyńcy, opuścił schorowanego starca, pozbawiając go równocześnie opieki lekarskiej /był przecież sławnym lekarzem/. Przywołany tu dokument pozwala na wyrażenie opinii, że doktor Mikołaj doszedł najprawdopodobniej do wniosku, iż nie kościelny awans, lecz praca naukowa jest jego powołaniem.
>> KMW 1993, s. 134.
1523 – W Wittenberdze spotkał się w. mistrz zakonu krzyżackiego Albrecht z Marcinem Lutrem i Philipem Melanchtonem. Omawiana była m.in. sprawa przejścia Albrechta na stronę reformacji. Rozmowy te miały się okazać brzemienne dla sprawy reformacji w Prusach, jak i dla stosunków polsko-pruskich i dla historii północno-wschodniej Europy.
>> Mał. DcP, s. 172.
1527 – Książę Albrecht pisze własnoręcznie do króla polskiego Zygmunta I Starego, list jest datowany w Szczytnie. W piśmie tym prosił swego wuja „by rad jego nie raczył na wiatr puszczać”, aby nie ufał paszkwilom skierowanym przeciw niemu, gdyż z czasem przekona się, jak szczerze jest oddany dynastii i królowi polskiemu. Książę Albrecht czuł się urażony, gdyż jego rady dotyczące stanowiska, jakie Polska powinna zająć wobec konfliktu węgierskiego, król Zygmunt skwitował jedynie zdawkowym podziękowaniem.
>> Mał. DcP, s. 47.
1702 – Do Lidzbarka Welskiego przybył oddział szwedzki w sile 400 koni, by ściągnąć kontrybucję od mieszkańców. Rajtarzy zostali zaatakowani przez Sasów pod dowództwem gen. Brandta i zmuszeni do wycofania się za rzekę Wel. Podczas bitwy miasto zostało poważnie zniszczone. Spłonął ratusz wraz z całym archiwum.
>> Dział., s. 132.
1799 – Z korespondencji pozostałej w archiwum ks. kan. dobromiejskiego Stanisława Drozyłowskiego wiemy, że 29 listopada 1799 r. ks. arcybiskup Ignacy Krasicki „był na obiedzie u ks. Sapiehy”. Wiemy także /tym razem bez podania dokładnej daty/, że w Warszawie biskupa Krasickiego okradli złodzieje.
>> Rocz. Ol. 1858, I, s. 45.
1830 – W związku z wybuchem powstania w Warszawie, władze pruskie wzmocniły posterunki graniczne od strony Królestwa Polskiego. Raczej nie chodziło o to, by chronić Prusy przed powstańcami. Na odwrót, znając sympatie ludności Prus Wschodnich, obawiano się przechodzenia Mazurów na stronę polską, by wspomagać polskie powstanie.
>> Dział., s. 125.
1831 – Gen. Karl Lebrecht Friedrich Krafft wydał rozkaz o użyciu siły, gdyby idący w internowanie powstańcy polscy sprzeciwili się zarządzeniom oficerów pruskich.
>> KMW 1988, s. 302.
– Internowany w Prusach Wschodnich działacz wolnościowy Szymon Konarski, w przebraniu rzeźnika nielegalnie przekroczył granicę w Szyrwintach, by przed wyjazdem do Francji spotkać się z matką, która mieszkała w miejscowości Buchta w powiecie Kalwaria. Do miejsca postoju powrócił również nielegalnie 10 grudnia 1831 roku.
>> KMW 1977, s. 330.
1833 – Król pruski Fryderyk Wilhelm podpisał uchwałę gabinetową o przewiezieniu 700 żołnierzy powstania polskiego do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej na koszt rządu.
>> Rocz. Gd., 1962, XXI, s. 47.
1848 – W Królewcu odbyła się wspólna konferencja delegatów klubów konstytucyjno-demokratycznych z obszaru Prus Wschodnich. W spotkaniu tym brali udział także przedstawiciele miast warmińskich. Uchwalono, by zgodnie z zaleceniem Zgromadzenia Narodowego rozpowszechniać proklamację w sprawie niepłacenia podatków. Z doniesień policyjnych wiadomo, że ulotki w tej sprawie krążyły po Warmii.
>> KMW 1960, s. 537.
1851 – „Koenigsberger Hartungsche Zeitung” pisała, że na północy Mazur zbiory ziemniaków były bardzo nędzne. Podobnie było z żytem i pszenicą. Jęczmień i owies również zawiodły. Tylko groch plonował nieźle, lecz na Mazurach siało się go bardzo mało. Gazeta przepowiadała, że: „Możemy więc, wedle wszelkich ludzkich rachub, oczekiwać dla Mazur roku wielkiej nędzy”.
>> Choj. WiM, s. 309–311.
1881 – W Lesinach k. Szczytna ur. Karolina Bębenkowa /zm. po 1960 roku/, tkaczka ludowa z Wielbarka, pielęgnująca miejscowe tradycje. Na ręcznych krosnach wykonała wiele barwnych szmaciaków, które m.in. prezentowane były na wystawie w Szczytnie /1954/. Laureatka nagrody ministra kultury.
>> Or. Twórcy, s. 30.
1899 – W Marcinkowie k. Ostródy ur. Jan Czacharowski /zm. 8.10.1974 w Jabłonowie Pomorskim/, rolnik, działacz plebiscytowy, wnuk powstańca z 1863 r. W czasie plebiscytu agitator w pow. mrągowskim. Dotkliwie pobity odbywał rekonwalescencję w szpitalu olsztyńskim. Po 1920 r. wraz z rodziną przeniósł się do Tuszewa k. Lubawy.
>> Or. SBWMiP, s. 78–79.
1902 – W Królewcu zm. w wieku 75 lat Johannes Mrowitzki /ur. w Nowej Wsi na Warmii 14.02.1827/, nauczyciel szkoły w Łajsach na pograniczu warmińsko-mazurskim, pełniąc równocześnie funkcję organisty w odległym o 15 km Jedwabnie. Pracował w Narzymiu, a potem w Jerutkach. W roku 1887 przeszedł na emeryturę. Jest autorem bardzo ciekawych wspomnień, które opublikował Grzegorz Jasiński w 1993 roku.
>> KMW 1993, s. 529–546.
1903 – W Mariampolu ur. Olgierd Straszyński /zm. 14.01.1971 w Warszawie/, dyrygent, kompozytor, pedagog. Studiował w Kijowie, Wiedniu, Paryżu, Berlinie i Warszawie. Jako dyrygent zaczął pracę w 1930 roku. Długoletni współpracownik Polskiego Radia. Zasłużony popularyzator muzyki. Autor własnych kompozycji i opracowań dzieł klasyków. W latach 1957–1960 był dyrygentem i kierownikiem artystycznym olsztyńskiej Orkiestry Symfonicznej, współpracował z olsztyńskim teatrem im. Stefana Jaracza.
>> Or. Twórcy, s. 161–162; Chł. Lud., s. 112.
1905 – Seweryn Pieniężny /sen./ ciężko zaniemógł. Był od lat chory na płuca. Choroba obłożna trwała bardzo krótko, po 4 dniach już nie żył.
>> KMW 1987, s. 191.
1917 – W Raciążu k. Sierpca ur. Zbigniew Jan Olkowski, lekarz chirurg, rentgenolog. Od czerwca 1945 roku w Olsztynie: Szpital PKP, Ubezpieczalnia Społeczna, Poliklinika WUBP. W lipcu 1975 przeszedł na emeryturę.
>> Rocz. Med. 1997, s. 116–117.
1919 – Uczestnicy polskiego kursu nauczycielskiego w Olsztynie wystawili w sali Schlossgarten obrazek dramatyczny w trzech aktach zatytułowany „Surdut i Siermięga”.
>> Chł. WGO, s. 37.
1930 – W „Allensteiner Zeitung” ukazał się artykuł otwarcie nawołujący do organizowania wystąpień przeciw polskim szkołom, nauczycielom tychże szkół i polskim robotnikom sezonowym oraz polskim gazetom.
>> Grot. W kręgu, s. 176.
1932 – W Gietrzwałdzie zm. Antoni Sikorski /ur. 5.06.1856 tamże/, działacz społ.-narodowy i oświatowy, księgarz, pisarz ludowy. Korespondent „Gazety Olsztyńskiej”, „Pielgrzyma”, „Nowin Warmińskich”, „Kuriera Poznańskiego” i „Gazety Toruńskiej”. Czołowy działacz Warmii Towarzystwa Czytelni Ludowych. Od roku 1881 do lat międzywojennych prowadził księgarnię. Był nakładcą książki do nabożeństwa „Chwała Boża”. Czynny w akcjach wyborczych. Współzałożyciel olsztyńskiego Banku Ludowego i szkoły polskiej w Gietrzwałdzie.
>> Or. SBWMiP, s. 289–290.
1939 – Władze administracyjne oraz dowództwo Wehrmachtu w Prusach Wschodnich postanowiły, że z 13 tysięcy „jeńców cywilnych”, którzy znajdowali się na terenie prowincji, zostaną zwolnieni jedynie niezdolni do pracy, pozostali natomiast przejdą pod władzę administracji, która niezgodnie z konwencją heską przekształciła ich w cywilnych robotników przemysłowych.
>> WiM zarys, s. 642.
1945 – Fragment sprawozdania I sekretarza Woj. Komitetu Robotniczego PPS w Olsztynie: „sytuacja gospodarcza groźna. Brak chleba spowodowany brakiem opału dla młynów i piekarń… ludność musi cierpieć głód. Płace urzędnicze i robotnicze – głodowe, wobec szalejącej tu drożyzny nie starczają na utrzymanie”.
Na terenie powiatu mrągowskiego Urząd Bezpieczeństwa zatrzymał 53 osoby podejrzane o udział w akcjach zbrojnych.
>> Łuk. Ol., s. 25; Łuk. O nową, s. 63.