28 września

1409 – Król Władysław Jagiełło rozpoczął oblężenie Bydgoszczy. Zamek bydgoski został ósmego dnia szturmem po rozbiciu murów przez artylerię.
>> Ku. BpG, s. 38, 202.

1492 – W Krakowie na koronacji króla Olbrachta bp warm. Łukasz Watzenrode w ostatniej chwili próbował do królewskiej przysięgi wprowadzić słowa o zachowaniu przywilejów stanowych. Chodziło o trzy słowa: „et terraru Prusiae”. Prymas odrzucił tę poprawkę.
>> Sz. DW, s. 47.

1537 – Mikołaj Kopernik wysłał list do bpa Jana Dantyszka, do którego załącza zredagowane przez tegoż epitafium dla bpa Łukasza Watzenrode. W piśmie tym kanonik Mikołaj tłumaczy się: „Bardzo mi przykro, że nie zostało użyte zgodnie ze swoim przeznaczeniem, ponieważ już wcześniej wyryto na grobie inne. Nie jest ono udane i niewiele ma smaku, lecz ułożono je i przygotowano za jego życia zgodnie z jego wolą /…/”.
>> WiM zarys, s. 184.

1562 – Król polski dokumentem wystawionym w Wilnie zwolnił Braniewo oraz całe biskupstwo warmińskie od obowiązku brania udziału w sejmiku pruskim. Warmię odtąd reprezentował na tym zgromadzeniu jedynie bp warm., który przewodniczył sejmikowi generalnemu Prus Królewskich.
>> Sz. DW, s. 122–123.

1576 – Król Stefan Batory powołał do życia eskadrę złożoną z kilku okrętów, która miała za zadanie przeciwdziałać zamiarom gdańszczan na morzu, oraz obronić przed Szwedami. Eskadra stacjonowała w Pucku. Jej dowódcą był Jan Kostka, a komendantem Ernest Weyher.
>> Lepszy, Zarys, s. 27–28.

1578 – W Lubominie k. Ornety miało miejsce zabójstwo. Bp Marcin Kromer w celu wyświetlenia sprawy wysłał tam dwóch zaprzysiężonych ławników z orneckiej komory.
>> Sz. DW, s. 397.

1587 – Z Kalmaru pod Hel przybyła armada okrętów przywożąc do Polski nowo obranego króla Zygmunta III Wazę. Dnia następnego na redzie w Gdańsku elekta powitały władze tego miasta. Ceremonie powitalne trwały ponad tydzień.
>> Rocz. Gd. 1956, XV, s. 154.

1596 – W Płockiem ur. Stanisław Kukliński /zm. 24.05.1679 w Krakowie/, jezuita, pisarz, pedagog i misjonarz. Działał m.in. w Toruniu, Malborku.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 253.

1678 – W Orzyszu ur. Jan Barfkowius /Barfckovius, Barfcov/, zm. 14.04.1738 w Nawiadach k. Mrągowa, ks. ewang., tłumacz, autor kancjonałów polsko-ewang. Działał na Mazurach.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 9.

1690 – Mieszkańcy Iławy wystosowali suplikę do księcia pruskiego Fryderyka III, skarżąc się na bezprawia i gwałty, jakie spotykają mieszczan ze strony dziedzicznego właściciela miasta Finckensteina.
>> Rocz. Ol. 1972, X, s. 239.

1700 – Uniwersał bpa warm. Andrzeja Chryzostoma Załuskiego świadczy o szerokim zakresie spraw, które podlegały jurysdykcji zarządcy diecezji: „… Będziemy sądzić na zamku lidzbarskim wszystkie sprawy: cywilne, świeckie, benificjalne, kryminalne i wszystkie inne toczące się między jakimikolwiek osobami, niezależnie od tego, czy wszczęty został proces czy też nie. Wszystkie je rozpatrzymy i wydamy wyroki zgodne z prawem i zwyczajami”.
>> Sz. DW, s. 399.

1740 – W Gołdapi ur. Jan Fryderyk Hartknoch /zm. 1.04.1789 w Rydze/, księgarz i nakładca. Studiował w Królewcu, gdzie m.in. był sekretarzem loży wolnomularskiej.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 242.

1763 – W Dobrym Mieście ur. Franciszek Niedermann, malarz. Pierwsze nauki pobierał w warsztacie ojca. W latach późniejszych działał w Kwidzynie i Królewcu /prawdopod./.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 58.

1772 – Zgodnie z życzeniem króla pruskiego Fryderyka II w Malborku Warmia dokonała aktu homogialnego. Bpa Ignacego Krasickiego reprezentował sufragan warm. Karol von Zehmen, a kapitułę dwóch kanoników /jednym z nich był Teodor Lutomski/.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 166; KMW 1972, s. 530; Szos. Dzieje, s. 98; Kor. IK I, s. XLV, 218 – p. 1.

– W Kwidzynie rozpoczął działalność Najwyższy Sąd Dworski i Ziemski. Otrzymał on kompetencje sądzenia wszelkich spraw świeckich i duchownych.
>> KMW 1964, s. 505.

1802 – Radca konsystorza Johann Friedrich Zoeller w swoim raporcie bardzo pozytywnie ocenił szkołę w Ełku. Z dokumentu tego wiadomo, że wówczas na naukę języka polskiego poświęcano jedynie 10 godzin tygodniowo. „… co tym bardziej jest nieproporcjonalne – konstatował radca konsystorza – że większość uczniów mówi po polsku /chociaż tylko mazurską polszczyzną/ i mają okazję, aby posługiwać się tym językiem w mieście”.
>> Toe., s. 25–26.

1810 – Na mocy zarządzenia króla pruskiego skasowana została kapituła kolegiacka w Dobrym Mieście. Wskrzeszona została dopiero w 1960 r.
>> KMW 1996, s. 89; Obł. HDW, s. 25.

1826 – W Tłokowie k. Jezioran ur. Andrzej Thiel, późniejszy bp warm. Studiował we Wrocławiu. Bpem warm. wybrany 15.08.1885. Zm. we Fromborku 17.07.1908 r.
>> Achr. PBW, s. 219–224.

1874 – W Gryżynie k. Kościana ur. Tadeusz Wacław Jaworski /zm. w 1956 r./, publicysta, działacz społ.-oświat. i polit. Studiował w Niemczech. Prowadząc działalność w zaborze pruskim, żywo interesował się Warmią i Mazurami. Miał kontakt z „Gazetą Olsztyńską”. Organizował redakcję „Gońca Mazurskiego” w Ostródzie. Od 1910 r. mieszkał w Warszawie, działając m.in. aktywnie na rzecz plebiscytu. Brał czynny udział w konspiracji antyhitlerowskiej.
>> Or. SBWMiP, s. 143.

1884 – W Żerdzinach k. Gołdapi ur. Max Worgitzki, zm. 25.11.1937 w Olsztynie. Dał się poznać jako szowinistyczny, antypolski działacz niemiecki w okresie plebiscytu, pisarz, publicysta. Studiował historię sztuki i literaturę w Rzymie. Przyczynił się do budowy w Olsztynie nowoczesnego teatralnego gmachu, który z powodzeniem do dziś służy polskiej kulturze. Uzyskał doktorat honoris causa Uniwersytetu królewieckiego /1925/.
>> Chł. Lud., s. 133.

1890 – W Lubrańcu k. Włocławka ur. Franciszek Kręcicki, zm. 06.01.1979 w Olsztynie. Nauczyciel, organizator ruchu spółdzielczego. Do Olsztyna przybył w maju 1945 r. Zorganizował szkołę podstawową nr 5 w Olsztynie i był jej pierwszym kierownikiem. W 1952 r. został kierownikiem Studium Zaocznego olsztyńskiej WSR. Organizował Spółdzielnię Spożywców „Mazur”.
>> Chł. Lud., s. 63.

1894 – W Poznaniu powstała niemiecka organizacja nacjonalistyczna Ostmarkverein potocznie zwana „Hakatą”. Założyli ją w celu germanizacji ludności polskiej w zaborze pruskim Hansemann, Kennemann i Tiedemann.
>> WEP IV, s. 533; Geb. Pod, s. 51.

1901 – Z tą datą Stanisław Paszliński przestał redagować wychodzącą w Ełku „Gazetę Ludową”.
>> Cieś. Pp, s. 99; Or. SBWMiP 1963, s. 216.

1906 – W Ratajach k. Wolsztyna ur. Franciszek Jujka /zm. Po 30.10.1943 w Żabikowie k. Poznania/, nauczyciel, działacz, poeta, folklorysta. Działał na Powiślu i Meklemburgii Autor słów do „Hymnu Rodła”. Stracony przez hitlerowców w obozie Żbikowskim pod Poznaniem.
>> Or. SBWMiP, s. 145; KMW 1964, s. 91; Fil. Wopt, s. 66.

1912 – W Dębowcu Wielkim k. Nidzicy ur. Fryderyk Późny /zm. 29.03.1981 w Mrągowie/, brat Waltera, działacz społ.-oświat. Działał na Mazurach i Westfalii. W 1939 roku uciekł do Polski i brał udział w kampanii wrześniowej. Ukrywał się na Liwie i w Generalnej Gub. Pod przybranym nazwiskiem Zbigniew Stupnicki wstąpił do BCh. W 1945 r. organizował w Olsztynie SL.
>> Or. SBWMiP, s. 263.

1920 – Zakończyła się ostatnia wielka bitwa wojny polsko-radzieckiej. Nad Niemnem po okrążeniu został rozbita 3 armia radziecka wspomagana przez wojska litewskie.
>> Kron. XX, s. 269.

– Na wniosek posła Władysława Herza sejm polski uchwalił wniosek, żądający od Ligi Narodów unieważnienia plebiscytu.
>> Or. SBWMiP, s. 131; KMW 1971, s. 462.

1939 – W nocy z 27 na 28 września d-ca broniącej się Warszawy przesłał szyfrem depeszę kontradmirałowi Józefowi Unrugowi: „Ze względu na ciężkie położenie i wyjątkową nędzę i biedę cywilnej ludności stolicy Warszawa kapituluje. Zostawiam Panu Admirałowi do uznania decyzję odnośnie do Helu, jednakże niepożądany jest zbyteczny rozlew krwi. „Komandor Włodzimierz Steyer na odprawie oświadczył, że skoro wszyscy kapitulują we wrześniu, to Hel wytrzyma do października. Kontradm. Unrug zatwierdził tę decyzję.
>> Per. Wielkie, s. 145.

1945 – W Olsztynie recitalem Eugenii Umińskiej rozpoczęło działalność Okręgowe Biuro Koncertowe.
>> Łuk. Ol., s. 21.

– W Sterławkach Wielkich k. Giżycka banda w mundurach Armii Czerwonej zamordowała broniącego mieszkańców wsi szeregowego Stanisława Ropiejkę, zastępcę komendanta tamtejszego posterunku Milicji Obywatelskiej.
>> Łuk. O nową, s. 56.

Kalendarz Historyczny został sporządzony przez Bronisława Sałudę