24 września

1349 – Odnowiony został dokument lokacyjny miasta Działdowa, akt poprzedni wystawiono 5 lat wcześniej. W 1349 roku w. mistrz Henryk Dusmer nadał miastu dalsze 7 włók ziemi ornej i 3 włóki łąk w stronie Sarnowa i Komornik. Jednocześnie przyznał ponownie mieszczanom 2-letni okres wolnizny.
>> Dział., s. 60.

1373 – Bp warm. Henryk Sorbom w Awinionie złożył zobowiązanie dotyczące zapłaty serwicjów należnych papiestwu, po czym najprawdopodobniej jakiś czas bawił jeszcze w Awinionie, by zimą wyjechać na dwór cesarski. Awanse H. Sorboma najprawdopodobniej miały związek z cesarskim dworem, gdyż w latach 1366–1373 był on notariuszem cesarza Karola IV.
>> Achr. PBW, s. 44.

1410 – Dowodzone przez Władysława Jagiełłę wojska przeprawiają się przez Drwęcę, udając się do domów. W ślad za armią polską podążali Krzyżacy, czego dowodem jest to, że tego samego dnia zdobyli oni Działdowo.
>> Ku. BpG, s. 207; Gór. PkwP, s. 114; Jasien. Polska J., s. 120.

1416 – Komtur pokarmiński odnowił dokument lokacyjny wsi Tarławki nad Mamrami. W początkach XV wieku były tu dwa majątki ziemskie. Jeden należał do Litwina Sorwilla, drugi do Niemca Schaffstaedta. W latach późniejszych dobra te znalazły się w rękach rodziny Lehndorfów.
>> Wak. Węg., s. 158.

1455 – Papież Kalikat III rzucił klątwę na Związek Pruski, który ośmielił się buntować przeciwko Krzyżakom. Niezadługo klątwa ta została wycofana, a później /30.3.1458/ wznowiona. Historia tej ekskomuniki wykazuje, że tak Krzyżacy, jak i Królestwo Polskie posiadały znaczne wpływy w Kurii Rzymskiej.
>> KMW 1967, s. 12.

1520 – Hetman Janusz Świerczowski wysłał na Warmię 50 pieszych na wzmocnienie załogi Lidzbarka. Oddział ten stanowił zabezpieczenie stolicy biskupiej przed nagłym atakiem wojsk krzyżackich.
>> Bis. WP, s. 280.

1577 – Król Stefan Batory podpisał dekret o obłożeniu miasta Gdańska banicją za popełnioną zdradę stanu i bunt.
>> Rocz. Gd. 1932, VI, s. 87.

1582 – Biskup Marcin Kromer zawiadamia kapitułę na Warmii, że należy wprowadzić kalendarz gregoriański /do tego czasu obowiązywał kalendarz juliański, wprowadzony przez Gajusza Juliusza Cezara w roku 46 przed naszą erą/.
>> Nap. Z przesz., s. 93–95.

1621 – W zamku chocimskim zm. Jan Karol Chodkiewicz, hetman wielki litewski, sławny zwycięstwami pod Kockenhausen, Białym Kamieniem i Kircholmem.
>> WEP II, s. 479.

1692 – We Fromborku zm. Piotr Florian Krueger /Krieger/, ur. 5.2.1637 w Pieniężnie, kanonik warm. i sekretarz królewski. Ten ostatni tytuł nadany mu został przez króla Michała Korybuta Wiśniowickiego. Nadano mu szlachectwo za zasługi dla kraju.
>> Or. SBWMiP I, s. 162.

1734 – Kapituła warmińska zatwierdziła szkody, jakie poniosła od wojsk konfederackich optujących za Stanisławem Leszczyńskim. Wycenione one zostały na 92 471 guldenów. Satysfakcji miano dochodzić przed Trybunałem Koronnym.
>> KMW 1985, s. 45.

1743 – Król Fryderyk II utrzymał w mocy przychylną dla mieszczan Dąbrówna decyzję dotyczącą ograniczenia bezprawia, którego dopuszczał się von Finckenstein, będący dziedzicznym właścicielem tego miasta.
>> Rocz. Ol. 1072, X, s. 252.

1744 – Bp warm. Adam Stanisław Grabowskiwystosował pismo do regencji królewieckiej w obronie garncarza Jerzego Schoepera, który za długi popadł w poddaństwo, zbiegł na Warmię i ukrywał się w komornictwie jeziorańskim, gdzie go wytropił właściciel i zażądał wydania.
>> Sz. DW, s. 220.

1783 – Zm. Józef Benedykt Mathy, kan. warm., opat w Lun?ville, syn kupca gdańskiego i rezydenta francuskiego w tym mieście, właściciel dóbr Klutajny k. Lidzbarka Warm. Podczas wojny siedmioletniej pod jego opieką znajdowały się w Gdańsku kosztowności kapituły warm. Po przyłączeniu Warmii do Prus przeciwstawiał się uznaniu władz pruskich. Był spowiednikiem Stanisława Leszczyńskiego.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 33.

1793 – Na sejmie w Grodnie podpisano traktat rozbiorowy. Izba obradowała pod presją ambasadorów pruskiego i rosyjskiego, przy czym budynek, w którym obradowano, był otoczony przez wojska najjaśniejszej protektorki carycy Katarzyny II.
>> Kor. IK II, s. 611– p. 5; WEP IV, s. 432; WEP X, s. 431.

1813 – Ur. Friedrich Wilhelm Brachvogel /zm. 13.12.1871/, ks. ewangel., studiował w Królewcu. Posługę kapłańską pełnił w Jerutkach, Dźwierzutach i Olsztynie. 21.1.1871 mianowany superintendentem diecezji szczycieńskiej.
>> KMW 1996, s. 576.

1824 – W Młynarach k. Pasłęka ur. Augystyn Karau, zm. 01.1.1907 we Fromborku. Kanonik warm., proboszcz w Olsztynie, zarządca dekanatu olsztyńskiego. Podczas Kulturkampfu upominał się o prawa katolików i o obecność języka polskiego w nabożeństwach. Karany przez władze pruskie za to, że z łosierami pielgrzymował do miejsc odpustowych. Pełnił, po uzyskaniu godności kanonika rzeczywistego, obowiązki prefekta leprozorium we Fromborku. Odznaczony Orderem Rycerza Orła Czerwonego IV klasy.
>> Chł. Lud., s. 58.

1831 – W Kurkach k. Olsztynka ur. Herman Pełka /Pelka/, zm. 25.5.1900, ks. ewangel., kaznodzieja polsko-ewangel., pedagog. Studiował w Królewcu. Zbierał mazurskie pieśni ludowe, których część przekazał Oskarowi Kolbergowi.
>> Or. SBWMiP, s. 247.

1844 – W Buchwałdzie k. Sztumu ur. Edward Donimirski /zm. 30.7.1907/, ziemianin, powstaniec 1863 roku, ranny pod Łęczycą, działacz narodowy, gospodarczy i oświatowy na Pomorzu.
>> Or. SBWMiP, s. 90.

1856 – Maciej Chłosta z Dorotowa został przez księdza Kwaśniewskiego z Bartąga uroczyście zaprzysiężony jako stały nauczyciel. W Dorotowie uczył już 9 lat wcześniej. Władze oświatowe miały doń zastrzeżenia, gdyż zbyt często szkołę pozostawiał pod opieką żony, a sam chętnie polował z psami. Uczył po polsku; niemiecki w tym czasie był w dorotowskiej szkole wykładany tylko jako przedmiot. Wizytacje stwierdzały, że dzieci po niemiecku czytały zaledwie dostatecznie.
>> Mart. Coś, s. 154–155.

1866 – Na stację w Bartoszycach wjechał pierwszy pociąg, który kursował na linii Królewiec–Bartoszyce. Linia ta w latach następnych była przedłużona w kierunku Kętrzyna, Ełku i Prostek.
>> Hryc. Bart., s. 76–77.

1894 – Naczelny prezes Westfalii informował, że na zjeździe w Bochum utworzony został Związek Polaków w Niemczech. W skład komitetu wykonawczego tej organizacji weszli: Jan Brejski, I. Żynda i J. Pilowski.
>> KMW 1960, s. 314, 333.

1919 – Fragment ulotki przedplebiscytowej, zamieszczonej w „Gazecie Ludowej”: „Ratujcie Warmię. Przynieście nam pomoc i wolność, a nieście ją nam spiesznie, gdyż czeka nas zupełna zagłada. Nie dawajcie nam czczych przyrzeczeń, nie próbujcie słowami nas zadowolić – nam potrzeba pomocy w czynie, i to jak najspieszniejszej. My za słabi mimo sił naszych”. Jak łatwo zauważyć, apel skierowany był do rodaków w Polsce dźwigającej się z ponad wiekowego niebytu.
>> Wrzes. WiM, s. 243.

1922 – We wsi Dymer k. Biskupca w gospodzie Lendziana chłopi mazurscy i robotnicy rolni podjęli decyzję o utworzeniu organizacji „Samopomoc Mazurska”. Głównym hasłem tej inicjatywy było: „ziemia mazurska dla chłopa mazurskiego”. Prezesem wybrano Gustawa Leydinga /juniora/. Oczywiście władza niemiecka nie była zadowolona, bojąc się wzmocnienia poczucia polskości u Mazurów, obawiano się też radykalizmu społecznego nowo powstałej organizacji.
>> WiM zarys, s. 569; WEP XIII, s. 425; Or. SBWMiP, s. 272; Rp. WMiP, s. 89; Łuk. IV, s. 179.

1925 – W gazecie „Słowo Pomorskie” krytycznie pisano o zaniedbaniach władz polskich wobec Polaków zamieszkujących Prusy Wschodnie: „Na terytorium Prus Wschodnich ponieśliśmy zupełną i bolesną klęskę. Po klęsce nastąpił czas apatii i cofania się. Czas ten trwa do obecnej chwili”. Publicysta dowodził, że sprawy te są ważne dla całego narodu, dlatego polityka polska powinna być bardziej dynamiczna.
>> Wrzes. WiM, s. 268.

1938 – W Bujwidach na Wileńszczyźnie ur. Gerard Zygmunt Rymkiewicz /zm. 28.10.1980 w Olsztynie/, drukarz. W Olsztyńskie przybył w 1946 r. Naukę zecera rozpoczął w Olsztyńskich Zakładach Graficznych. Jako linotypista pracował w Zakładzie Poligraficznym Wyższej Szkoły Rolniczej. Do OZGraf wrócił w 1967 /od 1974 r. objął kierownictwo działu linotypów/.
>> KMW 1980, s. 497.

1939 – Broni się załoga Półwyspu Helskiego. Niemieckie pancerniki w dni parzyste nie ostrzeliwały polskich pozycji. Milczała także polska bateria cyplowa, gdzie prowadzono prace betoniarskie, ośmieliło to lekkie jednostki niemieckie podpływające od strony Kępy Oksywskiej. Zostały one ostrzelane przez nie wykryte dotychczas baterie z półwyspu, ustawione w połowie drogi z Helu do Jastarni. Były to działa 120 mm wymontowane ze zniszczonego ORP „Gryf”.
>> Per. Wielkie, s. 143.

1941 – Z raportu wizytacyjnego dowiadujemy się, że w obozie jenieckim Stablack /Szabławki/ pod Królewcem Polacy zgromadzili bibliotekę składającą się z 1863 tomów. Jeńcy francuscy mieli lepsze warunki. Ich biblioteka liczyła 4000 woluminów /1942/. Francuzi uruchomili nawet uniwersytet, w którym 1200 studiujących słuchało wykładów z 11 przedmiotów.
>> Lietz Obozy, s. 158.

1945 – Polski Komitet Narodowościowy w Olsztynie m.in. rozpatrywał doniesienie, że mjr WP Bernard Szczepański /syn znanego działacza polskiego z Lamkowa/ przyjął w obozie jenieckim „volkslistę”. Wspomniany oficer został aresztowany, lecz prokuratura w Gdańsku 15.11.1945 r. umorzyła dochodzenie. Mimo to B. Szczepański został w maju 1946 r. zwolniony z pracy w starostwie powiatowym w Olsztynie.
>> Bar. Warmiacy, s. 89–90.

Kalendarz Historyczny został sporządzony przez Bronisława Sałudę