22 października

1478 – Stany Prus Krzyżackich wspólnie ze stanami Prus Królewskich odbyły zjazd w Elblągu. Debatowano głównie nad sprawą zachowania pokoju w Prusach. Chodziło o uniknięcie wojny z Polską, do której parł wielki mistrz krzyżacki.
>> KMw 1988, s. 238.

1518 – Mikołaj Kopernik dokonał następującego zapisu w Radziejowie (woj. elbląskie):”Michel Hun objął 3 łany, na których przed 2 laty zmarł Ryman. Otrzymał 3 konie, 2 krowy,3 woły i inny sprzęt rolniczy. Będzie zwolniony od trzyletniego czynszu, a po raz pierwszy zapłaci w 1531 roku”. Kopernik mieszkał w tym czasie na zamku w Pieniężnie.
>> Sz. DW, s. 405.

– Mikołaj Kopernik w liście datowanym w Pieniężnie, a skierowanym do kapituły, wspomina że za wiedzą księcia Albrechta wójt warmiński Fabian von Lehndorf pojmał na terenie Prus przestępcę, balwierza Kacpra Paipaua i oddał go pod sąd w Bładze.
>> Sz. DW, s. 405.

1535 – Na sejmiku w Elblągu w obecności posłów Prus Książęcych w odpowiedzi na instrukcję, w której król polski Zygmunt Stary nakazywał przedyskutowanie sprawy wspólnej obrony Prus w Przypadku obcego ataku, radcy pruscy Oświadczyli posłowi króla, że w sprawie podatku na obronę muszą się porozumieć z mocodawcami. Polecono im odpowiedź dostarczyć do Malborka na sejmik, który miał się odbyć na św. Stanisława 1536 roku.
>> KMW 1977, s. 353.

1544 – W Królewcu odbył się sejm Prus Książęcych, trwał do 25 października. Brak dokładnych informacji, jakimi sprawami zajmowano się.
>> Mał. DcP, s. 29.

1566 – Trzy miasta Królewca uzyskały reces, na podstawie którego zmniejszone zostały możliwości księcia pruskiego do mieszania się w wewnętrzne sprawy samorządu miejskiego. Sukces ten uzyskano podczas pobytu w mieście komisarzy króla polskiego. Można więc sądzić, że Królewiec wykorzystał pobyt komisji królewskiej dla własnych celów, obniżając tym samym autorytet władcy.
>> KMW 1992, s. 250.

1628 – Po symbolicznej próbie oporu w ręce szwedzkie wpadła Ostróda.
>> Mart. Nk, s. 27.

1639 – W postaci uroczystego dokumentu erygowana została przez bpa Mikołaja Szyszkowskiego Fundacja Rorate. Dokument ten (zachowany do naszych czasów) dotyczył beneficjum dla katedry fromborskiej poświęcone Świętej Lipce. Fundatorem był Stefan Sadorski. Wartość darowizny wynosiła 3400 grzywien. Z tej kwoty 300 grzywien kapituła ulokowała na czynsz w Elblągu i tę część donacji zagarnęli Szwedzi. W dalszych latach kapituła odbudowała kapitał fundacji z dochodów napływających z dóbr ziemskich, które S. Sadorski zapisał fromborskim kanonikom.
>> KMw 1995, s. 33-34.

1656 – Pod Filipowem k/Olecka miała miejsce bitwa wojsk polskich z armią szwedzko-brandenburską. W bitwie tej z rąk polskich odbity został Bogusław Radziwiłł, który rok później mianowany był przez elektora na gubernatora Prus Książęcych.
>> WiM zarys, s. 815; Or. SBWPKiZM II, s.104.

1660 – Justyna, córka burmistrza Pieniężna Jana Schau, wyszła za szlachcica pruskiego Henryka von Dieren z Królewca.
>> Sz. DW, s. 384.

1663 – Zbigniew z Raciborska Morsztyn, arianin, poeta wygnany z Polski, otrzymał reskryptem Fryderyka Wilhelma w dożywocie 20 włók pustych w Rudówce, 7 km na wschód od Rynu. Niedługo po tym fakcie z. Morsztyn wydzierżawił w pobliżu majątek Małe Jagodne i osiadł tam wraz z rodziną. 6 lat później Morsztynowie pobudowali młyn i karczmę. W ich domu znajdowali gościnę wygnańcy i tułacze z Polski.
>> Szos. Dzieje, s. 60; Or. SBWMPKiZm II, s. 43.

1671 – Burmistrz miasta Iławy doniósł księciu Fryderykowi Wilhelmowi, że gdy mieszczanie chcieli złożyć należne homagium poddańcze elektorowi, właściciel miasta v. Kreytzen nie wyraził zgody. Ponadto innym razem, skarży się rada, „ kiedy na polecenie Waszej Książęcej Mości zostaliśmy wezwani do homagium, to przez woźnego kazał nam dziedzic powiedzieć, że jeżeli udamy się do Królewca, aby złożyć WKMości przysięgę, to każe nam od najstarszego do najmłodszego wygarbować publicznie tyłki na rynku”.
>> Rocz. Ol., 1972, X, s. 238.

1711 – W Stralsundzie na radzie generalicji szwedzkiej król polski Stanisław Leszczyński złożył oświadczenie o gotowości zrzeczenia się korony polskiej. Rada entuzjastycznie przyjęła decyzję Leszczyńskiego. Aby abdykacja uzyskała moc obowiązującą, musiała być ona zatwierdzona przez króla Szwecji, który przebywał wówczas w Turcji. Król Stanisław w przebraniu dotarł do szwedzkiego monarchy, ten jednak odrzucił jego propozycję.
>> Feld., s. 81-82.

1770 – W Szynowie k/Olsztyna ur. Kajetan Łączyński (zm. 1.05.1837 w Lidzbarku Warmińskim), ks. katol. Pedagog, matematyk i fizyk. Studiował w Warszawie. Po przyjęciu święceń został proboszczem na zamku w Lidzbarku. W 1820 roku zaczął wykłady w braniewskim Liceum Hozjanum. Jest autorem kilku podręczników w języku niemieckim. Jego prace były tłumaczone na język francuski i angielski.
>> OR. SBWMiP, s. 198.

1819 – W dziewiczy rejs po sól do Rynu wypłynęła kryta łódź o nośności 12-14 łasztów. Jednostaka była przystosowana do pływania po jeziorze Śniardwy w każdą pogodę. Jej właścicielem był kupiec Meyer z Pisza, nazywała się „Rudolph”. Odbywano z jej pomocą rzekami m. in. do Elbląga i Gdańska.
>> Toe., s. 367.

1822 – W Olsztynie późnym wieczorem pożar strawił 30 zabudowań gospodarczych poza miejskimi murami. Niewiele brakowało, by ogień przeniósł się na budynki mieszkalne, ale i tak straty były znaczne i wielu olsztynian straciło dorobek całego życia.
>> Sik. Galop., s.43.

1867 – Kapituła warmińska wybrała Krementza na swego bpa. Jego kandydaturę popierał król pruski Wilhelm I i królowa Augustyna, których poznał w Nadrenii.
>> Achr. PBW. s. 213.

1876 – W Malborku odbyło się poświęcenie nowego budynku Seminarium Nauczycielskiego (obecnie Ośrodek Szkoleniowo-Wychowawczy). Obiekt stanął w dość dużej odległości od śródmieścia, przy ul. Brzozowej, pośród 10-cio morgowego parku, otrzymanego na własność od magistratu. Seminarium miało tu także internat. Gmach był założony na rzucie prostokąta, dwupiętrowy o ceglanym licu.
>> KMW 1996, s. 403.

1884 – Pismo „Mazur” zamieściło ulotkę przedwyborczą, w której m.in. czytamy: „Co zaś postępowcy dla rolników zrobili? Nic. Czy już raz pokazali, że „za lud stoją? Nie. Więc mówię jeszcze raz: Konserwatywnych wybierać trzeba! Konserwatywni są przyjaciółmi ludu”.
>> Kas. Sembrz., s. 299.

1885 – W Rudzie k/Ropczyc ur. Stanisław Kot (zm. 26.12.1975 w Londynie), działacz polityczny, dyplomata, historyk. Nie zgadzał się z sanacją i dlatego pozbawiono go profesury na Uniwersytecie Jagiellońskim. Już przed 1914 r. publikował na tematy pruskie. Kilkakrotnie przebywał w Prusach Wschodnich. Podczas swej ostatniej podróży (1937) odnalazł w Królewcu liczne polonica z XVI i XVII w. Interesował się losem ludności mazurskiej, zajmował się historią reformacji. Przed losem ludności mazurskiej, zajmował się historią reformacji. Przed plebiscytem pod pseudonimem „student Mazur-Ewangelik” wydał „Polska a Mazowsze ewangelickie. Okazanie prawdy historycznej” (Szczytno 1920), co było kamuflażem, gdyż praca została wydana w Krakowie. W czasie II wojny światowej był ambasadorem emigracyjnego rządu w ZSRR i ministrem stanu na Bliskim Wschodzie. W 1945 r. wrócił do kraju i był ambasadorem PRL w Rzymie. Od 1947 ponownie na emigracji. Uniwersytety w Oksfordzie i Bazylei przyznały mu doktoraty Honoris Causa.
>> Or. SBWMiP, s. 168.

1892 – W Wołominie ur. Jan Homko, po 1945 roku pełnił funkcję wójta gminy Pietrzwałd k/Ostródy. Uprowadzony podczas napadu na urząd gminy i zamordowany (1946) w lesie koło Grodziczna w pow. Nowe Miasto Lubawskie. Akcja przeprowadzona przez grupę „Albina” (ROAK).
>> Luk. O nową, s. 200.

1893 – W Nieciszewie zm. Zofia Donimirska (ur. 2.11.1812), ziemianka, działaczka oświatowa na Powiślu. Założyła i wspierała materialnie Towarzystwo Pomocy Naukowej dla dziewcząt polskich. Korespondowała m.in. z J. I. Kraszewskim.
>> Or. SBWMiP, s. 88-89.

1909 – W Amsterdamie odbyła się premiera ostatecznej wersji oratorium Feliksa Nowowiejskiego„Quo vadis”. Sukces był ogromny. Słuchacze zgotowali obecnemu na koncercie kompozytorowi niezwykłą owację. Także głosy prasy utrzymane były w tonie najwyższego podziwu.
>> Boehm FN, s. 42-43.

1918 – W „Gazecie Narodowej” ukazał się artykuł „O polskość Poznańskiego, Prus Wschodnich, Górnego Śląska, Warmii”. Autor tej pracy podaje, że Polacy na Warmii to zaledwie siódma część ludności polskiej w Prusach Książęcych. Stwierdza on, że polskość ludu mazurskiego jest niestety przede wszystkim językowa. Gorzej z uświadomieniem.
>> Staw. Pl., s. 3-4.

1919 – W Belwederze została przyjęta delegacja Łotwy. Polska popierała na drodze dyplomatycznej walczących o umocnienie niepodległości Łotyszy. Naczelnik Józef Piłsudski Oświadczył łotewskim delegatom : „O ile byście uzyskali zgodę Litwinów na wolne przejścia przez terytorium Litwy, byłbym mógł wam posłać pomoc także w formie oddziałów wojskowych”. Premier Ignacy Paderewski przekazał tego samego dnia łotewskim delegatom notę popierającą Łotewską Radę Narodową.
>> Kron. XX, s. 254.

1922 – W Sztumie odbył się zjazd polskich kół śpiewanych z Warmii i Powiśla.
>> Łuk.IV, s. 179.

1924 – W Tylży ur. Annemarie in der Au (nazwisko panieńskie: Westphal). Literatka niemiecka. Uciekła przed Rosjanami w 1945 r. i zamieszkała w Lubece. Egzamin aktorski zdawała w Hamburgu. Choroba nie pozwoliła jej uprawiać zawodu aktora. Pisze wiersze i opowiadania. Od 1950 roku mieszka w Krefeld. Debiutowała w 1962 r. W jej twórczości są wciąż obecne echa wschodniopruskiego dzieciństwa.
>> Chł. Pr. Wsch., s. 15.

1932 – Landrat olsztyński zawiadomił Związek Polskich Towarzystw szkolnych na Warmię o ustanowieniu niemieckich kuratorów nad polskimi placówkami oświatowymi. Mieli oni prawo kontroli, mimo że najczęściej nie byli pedagogami ani urzędnikami państwowymi, natomiast osoby te znane były ze swego antypolskiego nastawienia.
>> KMW 1980, s. 99; KMW 1982, s. 356; KMW 1995, s. 258

1939 – Nocą w inowrocławskim więzieniu dwaj pijani hitlerowcy bez sądu rozstrzelali 56 Polaków. Obydwaj mordercy ukończyli studia wyższe i ochotniczo zgłosili się do organizacji Selbstschutz. Jeden z tych Uebermenschów przez jakiś czas był olsztyńskim landratem (Otton Kristaian Hirschfeld).Sprawa była głośna w całej Europie, gdyż nazistowski sąd skazał go na 15 lat więzienia.
>> KMW 1967, s. 401-404.

1944 – Wojska radzieckie mimo rozpaczliwego oporu Niemców zdobyły Gołdap i włamały się niemiecką obronę na południe i północ od tego miasta.
>> Dol. eWalki, s. 96; WiM 1972, nr 1, s. 4; WiM 1974, nr 11, s. 6, 7.

– Zlikwidowane zostały ostatnie przyczółki niemieckie na prawym brzegu Niemna. Rosjanie wtargnęli do Gąbina.
>> Rocz. Ol., 1963, V, s. 176; Thorw. Wielka, s. 11.

– W Warszawie został aresztowany Karol Pentowski działacz mazurski, który ukrywał się w ruinach już po zakończeniu powstania. W lutym 1945 r. wrócił wraz z rodziną do Olsztyna i był wójtem w Butrynach od listopada 1944 do marca 1945, a po jakimś czasie otrzymał posadę inkasenta w Ubezpieczalni Społecznej.
>> Or. SBWMiP, 1963, s. 217; Pent. Pamięt., s. 7, 45-48.

1945 – Płk. Jakub Prawin, pełnomocnik rządu na Okręg Mazurski wydał okólnik dotyczący wysiedlenia ludności niemieckiej z obszaru podlegającego jego jurysdykcji. W tymże dniu odjeżdżały ostatnie transporty Niemców z Olsztyna, gdzie akcja wyjazdów tego dnia miała być zakończona. Wiadomo jednak, że ostatni transport, który miał odejść 22 października (powiększony o dodatkowe 2000 osób, odszedł dopiero 25 października 1945).
>> Bar. Warmiacy, s. 92-93.

Kalendarz Historyczny został sporządzony przez Bronisława Sałudę