1520 – Dowódcy polscy, hetman Mikołaj Firlej i Jan Zaręba wojewoda kaliski, na prośbę wielkiego mistrza Albrechta wystawili glejt na wolny przejazd dla jego posła prokuratora nidzickiego Henryka von Miltiza, udającego się do bpa warm. Fabiana Lucjańskiego, a potem do króla polskiego w Toruniu.
>> Bis.WP, s. 177.
1521 – W dzień Zielonych Świąt Mikołaj Kopernik jako administrator komornictwa olsztyńskiego dokonał następującego zapisu w miejscowości Klebark Wielki: „Sołtys Piotr, skarżąc się, że ma za mało łanów z racji sołectwa, prosił o przydzielenie mu jednego i pół łana, uznanych za wolne skutkiem zbiegostwa Tomasza Polaka, z których będzie świadczył to samo, co inni chłopi. Otrzymał je warunkowo, o ile tamten nie powróci”.
>> Kop. Lok., s. 57.
1528 – Mikołaj Kopernik publikuje traktat pt. „Rozprawa o biciu monety”, w której to pracy formułuje tzw. prawo złego pieniądza, głosząc, że dobra moneta jest wypierana w obrocie przez złą.
>> WiM zarys, s. 813.
1539 (ok.) – Do Fromborka przybył prof. uniwersytetu w Wittemberdze Jerzy Joachim Retyk. Celem wizyty było poznanie nauki Mikołaja Kopernika. Wielki astronom w owym czasie był jeszcze w niezłym zdrowiu, skoro ze swym gościem wybrał się do Lubawy, gdzie od końca czerwca do połowy września byli podejmowani przez bpa chełmińskiego Tidemana Giesego.
>> KMW 1967, s. 204.
1564 – Książe pruski Albrecht utworzył jedyna na Mazurach starostwo dziedziczne i zapisał je baronowi Wolfowi von Heideckowi. Obejmowało ono rozległe dobra w rejonie Rynu i Stradun. Rodzina von Heidecków zasłużyła się Albrechtowi, współdziałając w dziele sekularyzacji i luteranizacji Prus.
>> Toe., s. 191.
1566 – Bp warm. Stanisław Hozjusz odnowił spalony dokument sołecki wsi Krzykały w komorze orneckiej. Dokument został sporządzony w Lidzbarku Warm., spisany na pergaminie z pieczęcią bpa odciśniętą w czerwonym wosku, przywieszoną na paskach pergaminy w miseczce woskowej. Na odwrocie cztery własnoręczne podpisy kanoników, którzy dokonali rewizji tego dokumentu.
>> Sz.DW, s. 449.
1716 – W Królewcu ur. Friedrich Samuel Bock (zm. tamże we wrześniu 1786), ornitolog niemiecki. Studiował filozofię i teologię ewanel. Wykładał filozofię i grekę, przez pewien czas był pastorem. W 1778 r. zrezygnował ze stanowisk i zajął się badaniami ornitologicznymi. niezależnie od publikacji z tej dziedziny w czasopismach wydał obszerną monografię przyrodniczą Prus Wsch. i Zach. (1784).
>> KMW 1987, s. 56.
1734 – Bp warm. Krzysztof Andrzej Jan Szembek powołał komisję, której zadaniem było ściągnięcie podatków na pokrycie kontrybucji nałożonych przez Rosjan na Warmię. W skłąd tej komisji weszli przedstawiciele biskupa (4 os.) oraz przedstawiciele kapituły (2 os.).
>> KMW 1985, s. 43.
1749 – W Węgorzewie zmarła w wieku 103 lat kobieta nazwiskiem Iwarowsche.
>> Stud. Anger,. 1999, IV, s. 30.
1751 – W Królewcu zm. Karol Fryderyk Mueller, nauczyciel jęz. polskiego, autor podręcznika gramatyki polskiej. Studiował w Królewcu i tu był królewskim urzędowym tłumaczem w sądach, redagował gazetę polską „Publiczna Relacya o tym, co się temi czasy na świecie działo” (ukazał się tylko jeden nr tego pisma). Gramatyka języka polskiego wydana w Królewcu (1750) miała objętość 500 stron.
>> Or.SBWPKiZM II, s. 48-49; KMW 1980, s. 144.
1776 – W Opawie (Czechy) ur. Józef Hohenzollern (zm. w Oliwie 26.9.1836), bp warm., kanonik warm., opat oliwski.
>> Or.SBWPKiZM II, s. 106; Achr., s. 197-203.
1798 – W czasie uroczystości Wniebowstąpienia Krzysztof Celestyn Mrongowiusz został wprowadzony na urząd kaznodziei kościoła św. Anny w Gdańsku. Tegoż dnia w auli Gimnazjum Akademickiego w obecności wszystkich profesorów wygłosił wykład o trwałych wartościach i znaczeniu języka polskiego.
>> Bień.KCM, s. 39-40; Dob. Z dziejów, s. 228.
1829 – W Lidzbarku Welskim ur. Juliusz Kraziewicz (zm. w Murzynowie Leśnym (Wielkopolska), rolnik założyciel pierwszego w Polsce kółka rolniczego, działacz społ.-oświat. na Pomorzu.
>> Or.SBWMiP, s. 172.
1831 – W nocy powstańcy polscy zaatakowali rosyjską komendę wojskową w Wincencie przy granicy pruskiej pod Dłutowem. Załoga została rozbita i wzieta do niewoli. Pruska straż graniczna była przekonana, że Polacy przejdą granicę i zagarną rosyjski magazyn żywnościowy, który znajdował się na terenie Prus Wschodnich. Powstańcy granicy nie naruszyli, Prusacy jednak polecili stronie rosyjskiej, by wspomniany magazyn przenieśli do Łomży.
>> Szos. PW, s. 26.
1832 – W Pelplinie zm. Ignacy Stanisław Mathy (ur. w Kobierzynie k. Tczewa 5.04.1765), bp chełm., wikariusz general. warm. Studiował w Rzymie. Przebywał na dworze bpa warm. Ignacego Krasickiego. Znał język polski, niemiecki, włoski, łaciński i grecki. Mecenasował nauce i kulturze. Z Pelplina, gdzie przeniósł z Łomży stolicę biskupią, uczynił ważny ośrodek naukowy.
>> Or.SBWPKiZM II, s. 32-33.
1839 – Do portu w Kłajpedzie wpłynął angielski statek „Atlas”. Na jego pokładzie znajdował się przebrany za marynarza emisariusz księcia Adama Czartoryskiego, major Józef Urbanowicz. Miał on belgijski paszport, rozmaite buntownicze pisma i większą sumę pieniędzy. Wiadomo o tym wszystkim z prasy, która w czerwcu tego roku zawiadomiła o aresztowaniu mjra Urbanowicza.
>> KMW 1981, s. 254.
1857 – Na Pomorzu Gdańskim ur. Jan Łangowski (zm. 23.06.1926 w Sztumie), adwokat i notariusz. Był cenionym obrońcą prawnym Polaków.
>> Or.SBWMiP, s. 198.
1861 – Z konfidencjonalnych informacji wiadomo, że Rosjanie uzyskali od strony pruskiej pewne informacje, iż w Kłajpedzie rozpowszechniana jest gazeta „Kołokoł” i inne zakazane w Rosji wydawnictwa. Z tegoż źródła wiadomo, że kolportażem zajmował się zegarmistrz kłajpedzki Leon Rujkowicz i kupiec Schultz.
>> Szos. PW, s. 204.
1864 – Tę datę nosi list Ignacego Czyńskiego, dowiadujemy się zeń, że zima na Warmii przebywał oddział powstańczy liczący około 200 ludzi. Został tutaj uzbrojony. Broń przesłana została z Królewca na adres H. Herrnberga w Olsztynie i kupca Geuera w Barczewie. Dla tego oddziału przeznaczona była również amunicja, którą przejęli Prusacy w Czerwonce.
>> Jas. Ś., s. 211.
1875 – W Ciechanowie ur. Stanisław Osiecki, działacz ruchu ludowego. Zm. w Warszawie 12.05.1967. Współpracował z Aleksandrem Świętochowskim, był współpracownikiem „Zarania”. W latach 1919-1926 piastował trzykrotnie tekę ministerialną. Czynny poseł na sejm z okręgu Bydgoszcz.
>> Przywódcy, s. 231-241.
1919 – Tę datę nosi memoriał znanego działacza niepodległościowego Stanisława Zielińskiego, przeznaczony prawdopodobnie dla Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, a dotyczący zasad organizacji polskiej akcji plebiscytowej na Mazowszu Pruskim i Warmii. M.in. zgłaszał postulat przesunięcia terminu głosowania na okres możliwie najpóźniejszy.
>> KMW 1980, s. 415-419.
1920 – Z inicjatywy działaczy plebiscytowych w Warszawie i przy poparciu rządu polskiego na teren plebiscytowy przybyli Stefan Żeromski, Jan Kasprowicz i Władysław Kozicki. Granicę przekroczyli w miejscowości Gardeja, skąd udali się do Kwidzyna.
>> Or.SBWMiP, s. 345.
1926 – W Berlinie Gustaw Sawitzki i Kurt Obitz utworzyli centralę Związku Mazurów. Początkowo kierowali tą instytucją sami inicjatorzy, później kierował nią student weterynarii Kurt Obitz. Związek działał przede wszystkim wśród wychodźctwa mazurskiego w centralnych i zachodnich prowincjach Niemiec, lecz pomału zaczęto także oddziaływać na obszar Prus Wschod.
>> Wrzes.RP/WMiP, s. 179; Łuk. IV, s. 184.
1928 – Odbyły się wybory do sejmu Rzeszy i sejmu Prus. Polacy stracili oba mandaty do sejmu pruskiego i nie uzyskali mandatu do parlamentu Rzeszy. Na listy polskie wchodzące w skład bloku mniejszości narodowych w Niemczech oddano w Prusach Wschodnich: do sejmu Rzeszy 4769 głosów, a do sejmu Prus 5043 głosy. W porównaniu z wyborami do sejmu Rzeszy straty polskie były znaczne, co tłumaczono tym, że opowiadanie się za polskością (w tym i przynależność do Z. Polaków) nie dawało ludności żadnych korzyści, natomiast narażało na liczne przykrości. Było to oczywiste, jeśli zważyć, że przygotowania do wyborów odbywały się w atmosferze antypolskiej nagonki.
>> Wrzes.Rp/WMiP, s. 193; WiM Zarys, s. 558; WiM 1987, nr 19, s. 7; Łuk. IV, s. 185.
1931 – Z terenu Rzeszy niemieckiej wydalony został nauczyciel szkoły polskiej w Waplewie na Powiślu – Kazimierz Mańczyński. Być może przyczyna restrykcji tkwiła w tym, że nie ograniczał się do pracy z dziećmi, lecz zajmował się młodzieżą starszą i dorosłymi.
>> Or.SBWMiP, s. 209; Fil. Wopt, s. 97-98.
1936 – Seweryn Pieniężny, po odebraniu Wacławowi Jankowskiemu prawa wykonywania zawodu dziennikarskiego w Niemczech, ponownie stał się redaktorem odpowiedzialnym „Gazety Olsztyńskiej”.
>> Czł. SP, s. 83.
– Działacz Bund Deutscher Osten Teodor Oberlaender m.in. powiedział: „Polska nie może i nigdy nie zechce wyrzec się Prus Wschodnich. Polska chce rozwiązać na swój sposób zagadnienie „korytarza”, tzn. kraj aż po Odrę musi się stać polski. Polska nie uznała plebiscytu”. Trudno przecenić, ile w tym przemówieniu było szowinizmu i prowokacji, a ile proroczej intuicji.
>> KMW 1961, s. 596.
1939 – W Kołodowie na pograniczu polsko-gdańskim miała miejsce prowokacyjna napaść na posterunek celny. Po podpaleniu baraku, w którym mieściły się biura, i przepędzeniu Polaków, którzy schronili sie na stacji PKP, drogą z Prus Wsch. do Gdańska, bez kontroli przejechały ciężarówki (najprawdopodobniej z bronią). Stało się to po godz. 19-te. Gdy po północy polscy urzędnicy przyjechali, by wyjaśnić sytuację, ich samochód z oczekującym kierowcą napadnięto, szofer strzelił w obronie własnej i śmiertelnie zranił jednego z napastników. Sprawa nabrała rozgłosu i była żywo komentowana w prasie po obu stronach granicy.
>> KPPK 1965, nr 35, s. 3.
1940 – W obozie koncentracyjnym w Stutthofie zm. Bolesław Osiński (ur. w Sztumie 25.12.1872), rolnik, działacz ruchu polskiego na Powiślu. Działał na rzecz utrzymania polskości od 1910 r. Był jednym z inicjatorów założenia gimnazjum polskiego w Kwidzynie. W sierpniu 1939 roku wraz z rodziną wywłaszczony z gospodarstwa, schronił się w Malborku, gdzie po 2 dniach został aresztowany i umieszczony w obozie Hohenbruch, a następnie w Stuttofie, gdzie zmarł „po ciężkiej katordze”.
>> Or. SBWMiP, s. 239-240.
1945 – W Olsztynie spod prasy drukarskiej wyszedł 1-szy nr lokalnego pisma „Głos Ziemi”. Również w Olsztynie otwarte zostało przedszkole. W Giżycku polska administracja przejęła władzę od komendanta wojennego armii radzieckiej. Na teren powiatu Węgorzewo przybył pierwszy polski rybak.
>> Sys. Okruchy, s. 183; Łuk. Ol., s. 14; KMW 1974, s. 303; Wak. Węg., s. 220.