1409 – Wielki mistrz podpisuje w Świeciu tajny układ ze zdrajcą litewskim, księciem Świdrygiełłą, który zobowiązuje się być sojusznikiem zakonu za cenę uzyskania tronu litewskiego przy pomocy Krzyżaków.
>> BpG, s. 38, 202.
1413 – Unia Horodelska. Postanowiono m.in. podejmować wspólne decyzje dotyczące obu nacji na ogólnych zjazdach; wprowadzono instytucje polskie na Litwę (np. wojewoda); przyjęto do herbów polskich najważniejsze rodziny litewskie.
>> WEP IV, s. 748; WEP XIII, s. 373; Szajn. Jadwiga IV, ss. 486, 490; Samson. Miejsce, s. 108-109; Jasien. Polska J., s. 124.
1520 – Wielki mistrz Albrecht zarządził pogotowie wojenne w całych Prusach Zachodnich. Była to zapowiedź nowej wyprawy, której celem była Warmia.
>> Bis. WP, s. 315.
1530 – Mimo panującej w Prusach zarazy, zebrał się sejmik Prus Królewskich w Grudziądzu. Obrady rozpoczęły się najprawdopodobniej 1-go października. W dniu następnym (2.10.) przedstawiciele wielkich miast pruskich dyskutowali m. in. sprawy monetarne.
>> Mał. Dwie, s. 121.
1534 – Na sejmiku w Nowem poseł króla polskiego Mikołaj Działyński poinformował stany Prus Królewskich o zarządzeniu pogotowia wojennego. Obawiano się zagrożenia ze wschodu (zakon inflancki), jak i z zachodu, gdyż sekularyzacja państwa zakonnego nie została uznana zarówno przez niemiecką gałąź zakonu, jak i cesarza, a obrona nowo powstałego księstwa pruskiego z mocy traktatu spoczywała na Polsce jako na państwie zwierzchnim.
>> KMW 1977, s. 349-350.
1572 – Marcin Kromer, prawnik z wykształcenia, koadiutor warmiński na sejmiku warmińskim promulgował (ogłosił) ujednolicone przepisy o pozwach sądowych i zasadach przesłuchiwania świadków w procesie.
>> Sz. Dw, s. 403.
1573 – Marcin Kromer na sejmiku lidzbarskim cofnął prawo warzenia piwa na uroczystości rodzinne. Prawo to obowiązywało na czas trwania zarazy. Sprecyzował również zasady stosowania tzw. „ostrych pytań”, czyli kiedy i jak należy torturować.
>> Sz. DW, s. 299, 405.
1603 – Stany Prus Królewskich obradujące na sejmiku generalnym w Toruniu wysłały do króla polskiego Zygmunta III Wazy pismo, w którym m. in. zwracano uwagę na niebezpieczeństwo wybuchu wojny ze Szwecją (Szwedzi zniszczyli w tym mniej więcej czasie posiadłości opata oliwskiego).
>> Janisz. RpaPK, s. 90-91.
1606 – We Fromborku zm. Jan Worein (ur. w Worytach k/Olsztyna ok. 1562), kan. warm. Studiował najprawdopodobniej w Rzymie, gdzie uzyskał doktorat praw. Był protonotariuszem apostolskim oraz audytorem nuncjusza papieskiego w Polsce. W katedrze fromborskiej znajduje się jego nagrobek.
>> or. SBWPKiZM II, ss. 214.
1620 – Elektor Jerzy Wilhelm przebywał na zamku w Rynie.
>> Toe., s. 175.
1655 – W Braniewie ur. Jan Marcin Stoessel (zm.18.5.1726 w Dobrym Mieście), kan. dobromiejski. Prepozyt kapituły dobrom., ekonom biskipstwa warmińśkiego, inicjator i nadzorca budowy odpustowego kościoła w Glotowie.
>> or. SBWPKiZM II, s. 1 65
1677 – Król Jan III Sobieski podpisał w Gdańsku tajną konwencję ze Szwecją, której celem było odzyskanie Prus Książęcych. K. Jarochowski podaje, że to było 21.08.1677.
>> Rocz. Gd. 1956/1957 XV/XVI, s. 176-177
1686 Bp warm. Michał Radziejowski w Smolajnach podczas rozprawy sądowej przywrócił dobre imię Janowi Melichowi, oskarżonemu o zabójstwo.
>> Sz. DW, s. 400
1733 – Mimo gróźb Sasów i Rosjan Gdańszczanie zgodzili się, ryzykując oblężenie, przyjąć polskiego króla Stanisława Leszczyńskiego. Właśnie tego dnia wjechał on do miasta w towarzystwie ambasadora francuskiego i swoich stronników.
>> Cieś. W obr., s. 52
1733 – Król Stanisław Leszczyński wraz z ambasadorem francuskim, grupą dostojników i nielicznymi oddziałami wojsk koronnych przybył do Gdańska. Król miał nadzieję, że jego zięć król Francji Ludwik XV przyśle do gdańskiego portu pomoc wojskową, która umożliwi utrzymanie tronu polskiego.
>> Lesz. Ou, s. XXII.
Bp warm. Krzysztof Andrzej Jan Szembek, jadąc z Warszawy, przybył do Barczewa. Bp był świadom, że Warmię nie ominą działania wojenne (wojska rosyjskie zbliżały się do Warszawy). Z Barczewa poinformował listownie kapitułę o swoim powrocie z elekcji, zapewniając, że w tym trudnym okresie pozostanie w diecezji. Nadmienił też, iż król Leszczyński przyrzekł przestrzegać warmińskich praw i obiecał poparcie w rokowaniach z elektorem brandenburskim.
>> KMW 198/5, s. 30-31.
1746 – We Fromborku zm. Michał Remigiusz Łaszewski (ur. W 1862 w Stężycy na Pomorzu), bp sufragan warm. Studiował w Poznaniu i w Rzymie. Był kan. warszawskim i włocławskim. Sprawował wiele ważnych funkcji z ramienia kapituły warm. Był osobą zaufania bpów Załuskiego, Potockiego i Szembeka. Jako oficjał generalny kilkakrotnie zarządzał diecezją warm. Posiadał dobra Pejtuny w komornictwie olsztyńskim oraz dwóch wsi w wojew. Chełmińskim. Konsekrował wiele kościołów na Warmii.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 24
1795 – W wyniku układów o III rozbiorze Polski Prusy otrzymały obszary polskie „po Niemen, dolny Bug, Wisłę i Pilicę z Warszawą”.
>> Custine Rosja I, s. 557/8
1761 – W Olsztynie zm. Jan Geese, ur. ok. 1686. Był złotnikiem, z Olsztynem związany przez 46 lat. Jego prace wyróżniały się wysokim poziomem, otrzymywał zlecenia od klasztorów i kościołów warmińskich. Wykonywał kielichy mszalne, monstrancje, relikwiarze, kadzielnice. Zinwentaryzowano 154 prace pochodzące z jego warsztatu. Znajdują się one w posiadaniu parafii południowej Warmii, w Muzeum Warmii i Mazur oraz w Muzeum Narodowym w Warszawie.
>> Chł. Lud., s. 36
1771 – W Królewcu zm. Dawid Behr (ur. 1709 w Lesznie Wkp.), ks. ewangel., tłumacz na jęz. Polski. Studiował we Frankfurcie n/Odrą. Początkowo był kaznodzieją na Pomorzu Gdańskim, a w latach 1752-1760 gminy reformowanej polskiej w Królewcu, potem także kaznodzieją gminy niemieckiej i kaznodzieją nadwornym.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 19.
1794 – Wojska polskie dowodzone przez gen. Jana Józefa Dąbrowskiego odebrały Prusakom Bydgoszcz
>> Powstanie, s. 87.
1806 – Zarząd huty żelaza w Wądołku na Mazurach (Puszcza Piska), w dwa miesiące od dnia pierwszego wytopu założył księgę gości. Istniała ona jeszcze w okresie międzywojennym. Nie wiadomo, czy ocalała z wojennej zawieruchy.
>> Mar. Coś, s. 25.
1811 – W Reszlu na wzgórzu szubienicznym stracono przez spalenie na stosie Barbarę Zdunk, oskarżoną o podpalenie miasta.
>> Zam. Resz., s. 16; WiM 1961, nr 12, s. 20.
1837 – Administrator diecezji warmińskiej Andreas Frenzel rozesłał duchowieństwu okólnik, w którym zwrócił uwagę na powszechność pędzenia alkoholu z ziemniaków. W tymże roku zaczęły powstawać na obszarze Prus Wschodnich towarzystwa trzeźwości. Jednym z pierwszych było owo olsztyńskie (6.11.1837).
>> KMW 1977, s. 357.
1847 – W Poznaniu ur. Paul von Beneckendorf-Hindenburg (zm. 2.8.1934 w Neudeck obecnie Nejdak k/Susza), niemiecki feldmarszałek i polityk. W 1914 r. zlikwidował zagrożenie Prus Wschodnich przez wojska rosyjskie, zwycięstwo pod Tannenbergiem i nad Wielkimi Jeziorami Mazurskimi. W 1932 roku ponownie wybrany prezydentem Rzeszy, umożliwił dojście do władzy Adolfowi Hitlerowi.
>> WEP IV, s. 661.
1884 – Landrat mrągowski otrzymał od prezesa rejencji gąbińskiej polecenie śledzenia tygodnika „Mazur” wydawanego w Ostródzie przez Karola Edwarda Salewskiego. Podejrzewano, że pismo szerzy nacjonalistyczno-polskie idee.
>> KMW 1965, s. 379
1890 – Od tej daty „Gazeta Olsztyńska” zaczyna ukazywać się dwa razy w tygodniu.
>> Jas. Ś, s. 302.
W Ełku ur. Oskar Maczkowski (zm.23.3.1970 w Ostródzie), działacz plebiscytowy. W 1900 r. wyjechał do zachodnich Niemiec. Powołany do Wermachtu przeszedł na stronę aliantów i wstąpił do armii gen Hallera (1918). Z ramienia Mazurskiego Komitetu Plebiscytowego działał w rejonie Mławy. Członek komisji organizacyjnej Mazurskiego Związku Ludowego w Ełku, gdzie był dotkliwie pobity przez niemiecką bojówkę. Kierował Domem Polskim w Ostródzie. Po plebiscycie przeniósł się z rodziną do Poznania. Od 1940 r. w Warszawie. Po zakończeniu II wojny światowej w Ostródzie, gdzie m.in. pracował w PGR-ach.
>> Or. SBWMiP, s. 204.
1897 – „Gazeta Olsztyńska” zaczyna wychodzić 3 razy w tygodniu.
>> Wak. Ol., s. 398.
1899 – W Westfalii ur. Paweł Prass (zm. w Olsztynie 3.2.1983), działacz plebiscytowy, członek „Sokoła”, członek Związku Polaków w Niemczech. Pracownik Sp. Rol.-Handlowej „Rolnik” w Olsztynie. W 1934 r. aresztowany przez Niemców i pod zarzutem zdrady stanu skazany na 1,5 roku więzienia. Po odbyciu wyroku wyjechał do Polski.
>> Or. SBWMiP, s. 264.
1901 – „Gazeta Ludowa” została przeniesiona z Ełku do Szczytna. Jej ostatnim redaktorem był Bernard Gabrielewicz (Gabryelewicz).
>> or. SBWMiP, s. 104.
1903 – Franciszek Pospieszyński osiedlił się w Ostródzie, gdzie kupił drukarnię wraz z księgarnią. Pospieszyński przybył na Mazury, by rozbudzić ducha religijnego poprzez wydawnictwa w języku polskim.
>> Choj. Szkice, s. 155-156.
1930 – Józef Gieburowski, konsul RP w Olsztynie, pisał w raporcie do polskiego poselstwa w Berlinie: „Przykładem terroru gospodarczego jest sprawa kupca Augusta Bikowskiego, Polaka z Biskupca. Biedni tego miasta otrzymali od magistratu bony wartości 1,5 do 3 marek na zakup towarów u miejscowych kupców. Byli to Polacy, toteż zwracali się po ten towar do swojego Bikowskiego. Magistrat odmówił wypłacenia wartości bonów, narażając go na poważne straty.
>> WiM 1989, nr 1, s. 9
1939 – W Wyrzysku zm. Jan Karnowski (ur. 16.5.1886 w Czarnowie k/Chojnic), poeta kaszubski, drugi, obok Aleksandra Majkowskiego, przywódca tzw. ruchu młodokaszubskiego.
>> WEP V, s. 478.
Kapitulacja Helu. Niemcy obsadzili zajmowane przez polskich obrońców pozycje o godzinie 11.00 przed południem. Kapitulacja była honorowa. Kontradmirał Józef Unrug oraz oficerowie zachowali prawo noszenia broni białej podczas niewoli. Poprzedniej nocy na ścigaczu dozorowym Straży Granicznej „Batory” grupa Polaków uskuteczniła udaną ucieczkę do Szwecji, gdzie statek został internowany.
>> Per. Wielkie, ss. 17, 151-156, 161-164, 509, 615.
1942 – Prof. Kern, ekspert amerykański, utrzymujący dobre stosunki z prezydentem Stanów Zjednoczonych, ostrzegał Polaków przed nadmiernym optymizmem, gdy chodzi o przyznanie Polsce Prus Wschodnich po zakończeniu II wojny światowej. Strona Polska w tym czasie możliwość inkorporacji Prus Wschód oceniła na 50-70%.
>> KMW 1992, s. 329; KaP, s. 171.
1945 – W Olsztynie odbyło się posiedzenie Okręgowego Polskiego Komitetu Narodowościowego. Jedną z głównych kwestii dyskutowanych był problem własności gospodarstw przydzielonych osadnikom, gdy z wojennej tułaczki wracał jego prawowity właściciel, będący Polakiem miejscowego pochodzenia.
>> Bar. Warmiacy, s. 87.