1257 – Kazimierz, książę kujawski, za zgodą swych synów Leszka i Siemomysła nadał swoją połowę ziemi lubawskiej kapitule chełmżyńskiej w zamian za obowiązek odprawiania jednej mszy dziennie za duszę swej zmarłej żony Konstancji.
>> KMW 1979, s. 258.
1349 – Z kancelarii papieża Klemensa VI wyszły trzy bulle. Dokumenty te były odpowiedzią na doniesienia z Polski, że władca Litwy i jego bracia gotowi są przyjąć wiarę chrześcijańską. List pierwszy skierowany był do króla Kazimierza Wielkiego. Zawarto w nim prośbę o doprowadzeniu wspomnianej sprawy do szczęśliwego końca. Pismo adresowane do arcybiskupa gnieźnieńskiego zawierało polecenie, by wysłał na Litwę duchownych dla dokonania chrystianizacji w imieniu Stolicy Apostolskiej. Natomiast adresatem trzeciej bulli był sam Kiejstut. Papież zachęcał w niej Kiejstuta do wytrwania godnym pochwały i zapewniał, że w nagrodę otrzyma królewską koronę.
>> Wyro. Kaz, s. 88.
1409 – Po koncentracji w Wolborzu armia polska przez Łęczycę kieruje się na Bydgoszcz /miesiąc wcześniej Krzyżacy wkroczyli na Ziemię Dobrzyńską i do 2 września 1409 cała Ziemia Dobrzyńska i Bydgoszcz znalazły się w rękach zakonu/.
>> Kop. Grun., s. 51.
1410 – Król Władysław Jagiełło z obozu pod Malborkiem przesyła list bpowi pomezańskiemu Janowi, w którym informuje, że postanowił ufundować na polach grunwaldzkich w miejscu bitwy klasztor reguły św. Augustyna, według ustaw św. Brygidy. Do spełnienia zamiaru nie doszło. Przyczyną były zmiany w stosunkach polsko-krzyżackich. Kaplicę pobudował zakon.
>> KMW 1962, s. 737.
1430 – Książę Witold, nie zważając na opór Polaków, mając przychylność cesarza Zygmunta „sam tylko swoją wolą się rządząc, oznaczył dzień koronacji” swojej na króla Litwy. Papież tej koronacji był przeciwny. Koronacja miała się odbyć w Łucku, gdzie zjechali sproszeni goście. Pisma cesarskie oraz projekt antypolskiego traktatu przejęli Polacy. Wielkopolska porwała się do szabel. Król Władysław zaniechał dochodzenia zdrady; być może na pobłażliwe potraktowanie sprawy mógł mieć także fakt, że książę Witold wówczas już był człowiekiem leciwym /miał ponad 80 lat/.
>> Krasz. Wspom., s. 221.
1461 – Miasto Frydland poddało się Krzyżakom.
>> WiM 1969, nr 1, s. 5.
1462 – W pobliżu wsi Święcino k. Lęborka wojska polskie pod dowództwem Piotra Dunina sposobiły się do walki z Krzyżakami. Siły polskie schroniły się za taborem wozów połączonych łańcuchami, otoczonych rowem i wałem. Nieprzyjaciel zasiekami zawalił drogi odwrotu Polakom. Następnego dnia miała się rozegrać zwycięska dla Polaków bitwa.
>> Now., s. 260.
1470 – W nocy z 16 na 17 września w Braniewie doszło do rozruchów. Była to opozycja i wyraz niezgody na rządy duchowieństwa. Przewodzili rewolcie rzemieślnicy, korzystając z zatargu króla Kazimierza Jagiellończyka z biskupem warm. Mikołajem Thungenem. Opanowano bramy i mury miejskie, obalono radę i aż do początku 1471 roku cała władza znajdowała się w rękach buntowników.
>> Zi., W kręgu, s. 124–125.
1577 – Król Stefan Batory w otoczeniu dygnitarzy rezyduje na zamku w Malborku.
>> Besa, SB, s. 206.
1593 – Król polski Zygmunt III Waza odpływa z Gdańska do Wisłoujścia, by po tygodniu oczekiwania na sprzyjające wiatry udać się do Szwecji.
>> Rocz. Gd. 1956/1957, XV/XVI, s. 158.
1594 – W Gdańsku zm. Kasper Schuetz, historyk, prawnik, poeta neołaciński. Studiował w Wittemberdze i Królewcu, gdzie wykładał poezję. Jako sekretarz miejski w swych pismach publicystycznych pomyślność Gdańska wiązał ze ścisłą łącznością z Polską. Jego najpoważniejszym dziełem była napisana po niemiecku historia Prus do roku 1525. Oryginały jego prac drukowanych i rękopisy znajdują się w Toruniu, Gdańsku Berlinie, Gotha i Kórniku.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 141–142.
1631 – W Oliwie zm. Jan Preuck, kan. warm., założyciel fundacji Collegium Varmiense /Preuckianum/ w Rzymie. Studiował w Rzymie /Collegium Germanicum/. Generalny oficjał bpa Szymona Rudnickiego. Jako kanclerz kapituły wielokrotnie reprezentował ją na zjazdach stanów. Ustanowiona przez kan. Preucka fundacja umożliwiała każdego roku wyjazd na studia do Rzymu 5–6 osobom urodzonym w Prusach. Na cele wspomnianej fundacji przeznaczył cały swój majątek.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 92.
1635 – Fragment listu Janusza Radziwiła do Krzysztofa Radziwiła, hetmana wielkiego litewskiego, dotyczy spraw morskich Rzeczypospolitej za Władysława IV. Król „szańc potężny /…/ na szyjej, na której Hel leży między dwoma morzami, zbudował, tak wielki, że dobrej osady miasto w nim być może; /…/ chce, żeby tam nowa Genua była. Jakoż haf bardzo dobry, tak że wszystkie okręty z Zundu idąc o szańc ocierać i zwyczajną rewerencję czynić muszą.”
>> KMW 1995, s. 229–230.
1663 – Prawdop. w Eisenach ur. Jan Jozue Mosengel /zm. 18.1.1731 w Królewcu/, organmistrz nadworny króla pruskiego. Budował organy w Kłajpedzie, Gierdawach, Piszu. Zbudował także piękny instrument do kościoła w Świętej Lipce, który został zniszczony w 1945 r. obecnie odrestaurowany, posiada 40 głosów, 4965 piszczałek.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 45.
1699 – Objął rządy w diecezji warmińskiej bp Andrzej Chryzostom Załuski, lecz oficjalne zatwierdzenie nastąpiło dopiero w 1708 r.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 318.
1717 – W Braniewie zm. Jerzy Berent, jezuita, pisarz, pedagog, matematyk. Uczył matematyki, greki i hebrajskiego w wielu miastach ówczesnej Rzeczypospolitej. Zostawił w rękopisie pracę „Geometria et astronomia”, ukończoną w Wilnie w r. 1687.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 19–20.
1745 – We wsi Krzywe k. Mrągowa ur. Jan Jezevius /Jesovius, Jezewiusz, Jezusseck/, kantor, kaznodzieja polsko-ewangel. Studiował w Królewcu. Pracował w Toruniu jako kantor przy kościele pols. św. Jerzego, później kaznodzieja i kierownik przykościelnej szkoły polskiej, uczył też języka polskiego w gimnazjum toruńskim.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 112–113.
1758 – W Ostródzie ur. Jakub Fryderyk Hoffmann /zm. 17.10.1830 w Warszawie/, lekarz, przyrodnik, prof. Uniwers. Warszawskiego. Lekarz legionów polskich we Włoszech. Wynalazca łodzi podwodnej, jego projekt został zrealizowany we Francji.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 104–105; KMW 1961, s. 530; WEP XIII, 175; Per. Pol. pion., s. 11–12, 15–17; Kruk. S., 225.
1768 – W Lipowinie k. Braniewa zm. Albrecht Zygmunt Stanisławski /von Seegut, von Zeigut, ur. 10.8.1688/, ostatni generalny poczmistrz Prus Królewskich, minister Augusta III Sasa. Właściciel dóbr rodzinnych Mołdyty k. Reszla. Cały swój majątek zapisał na cele społeczne.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 159–160.
1771 – Bp warm. Ignacy Krasicki przebywa w Braniewie. Podróż ma związek ze staraniami o obniżenie kontrybucji w wysokości 400 tysięcy złotych, nałożonej na Warmię przez Prusaków.
>> Kor. IK I, s. XLV.
1772 – Komisarze pruscy zajmują Lidzbark Welski w imieniu króla pruskiego Fryderyka II.
>> Dział., s. 132.
1776 – Władze pruskie wprowadziły przymus szkolny dla dzieci w wieku od 5–13 roku życia. Zarządzenie natrafiło na poważny opór ludności, szczególnie wiejskiej. Do istniejących szkół polskich wprowadzono naukę języka niemieckiego, nagradzając książkami tych uczniów, którzy osiągali dobre wyniki w posługiwaniu się tym językiem.
>> Nowe M., s. 66–67.
1807 – W Reszlu wybuchł w nocy pożar, który strawił zaułek biedoty. Podejrzenie o podpalenie padło na Barbarę Zdunk, 38-letnią pasterkę, matkę czworga dzieci. Skazana została na śmierć przez spalenie na stosie. Król pruski zatwierdził wyrok. Egzekucji dokonał kat z Lidzbarka Warm., któremu wydano polecenie, by przed podpaleniem stosu ofiarę zadusił.
>> Zam. resz., s. 15–16.
1823 – Zm. dyrektor gimnazjum w Ełku Johann Friedrich Wollner.
>> Toe., s. 391.
1827 – W Giżycku został poświęcony nowo wybudowany kościół ewangelicki. Projektował go architekt K.F. Schinkel, budowa trwała dwa lata.
>> WiM 1987, nr 13, s. 4.
1855 – Tę datę nosi zaświadczenie wystawione przez wójta gminy Wielkie Cimochy: „Zaswatcza niniesem, że /…/ Pan Adam Mayzisczik syn tuteisego obiwatela Pawła Maysisczika Rodzaju szlachieczkiego w czasie pobytu swiego Bendzocz Pot Panem pruskim tu w kraju utrzymywał się przes ten czas przizwzoycze Imoralnie /…/ Czo Przy wyczisnięczu pieczenczi urzędowey poświadcza”, podpisał Buczko.
>> KMW 1960, s. 252.
1863 – W Olsztynie odbyła się rozprawa przeciwko Wojciechowi Kętrzyńskiemu i Leopoldowi Różyckiemu, zatrzymanymi w Jarotach, oskarżonymi o przemyt broni do polskiego powstania. Obaj zostali zwolnieni, gdyż za dobrą monetę przyjęto tłumaczenie, że na wozie z uzbrojeniem znaleźli się przypadkowo jako turyści. Policja pruska drogą agenturalną w późniejszym czasie dowiodła świadczenia nieprawdy. Sprawa został wznowiona i zapadł wyrok skazujący.
>> KMW 1967, s. 106; WiM zarys, s. 470; Wak. Ol., s. 396.
1891 – W Rydłowie k. Biskupca Reszels. ur. Piotr Krebs. Należał do polskiej policji plebiscytowej, ochraniał wiece i placówki plebiscytowe. Po plebiscycie osiedlił się w Tczewie i brał udział w pracach Zrzeszenia Rodaków z Mazur, Warmii i Powiśla. W czasie okupacji przebywał w hitlerowskim obozie.
>> Or. SBWMiP 1963, s. 149.
1900 – W Pierszczewie pod Kartuzami ur. Robert Gransicki /zamordowany 14.9.1939 k. Kartuz/, nauczyciel. Po zdobyciu kwalifikacji był nauczycielem w pow. kartuskim, a od 1.12.1929 do końca lipca 1937 kierował polską szkołą w Pluskach na Warmii. Szykanowany przez niemieckich szowinistów. Po zamknięciu szkoły w Pluskach był nauczycielem szkoły polskiej w Głomsku k. Złotowa. Aresztowany w sierpniu 1939, rozstrzelany w lesie pod Kartuzami.
>> Or. SBWMiP, s. 120.
1920 – Wojewoda pomorski otrzymał z Urzędu Osadniczego instrukcję, jak należy postępować z osobami, które po przegranym plebiscycie pragnęły wyemigrować z Prus Wschod. Początkowo zabroniono tym osobom nabywania ziemi w Polsce, co miało zapobiegać osłabianiu żywiołu polskiego na Warmii i Mazurach. Dopiero 25 października 1920 roku skorygowano wspomniane zarządzenie i pozwolono na swobodną wymianę i zakup ziemi w Polsce tym wszystkim, którzy zmuszeni byli emigrować, ratując się przed prześladowaniami władz i szowinistów niemieckich w zemście za opowiedzenie się za Polską podczas plebiscytu.
>> Staw. PL., s. 467–468.
1921 – Ukazały się przepisy wykonawcze do ustawy o możliwości przywrócenia polskiego brzmienia nazwiskom zniekształconym w latach germanizacji na obszarze byłej dzielnicy pruskiej, w tym i na Działdowszczyźnie. Dużą rolę w propagowaniu tego dokumentu odegrała „Gazeta Mazurska” od momentu swego powstania /1922/.
>> Rocz. Dział. 1999, V, s. 30–31.
1922 – Tę datę nosi memoriał Stanisława /Albrecht/ Jankowskiego /prawd. ta sama osoba, która administrowała majątkiem polskim podczas plebiscytu/, w którym postulował powołanie na Mazurach samodzielnej organizacji polskiej. Akcja polska na mazurach wg tego działacza winna być prowadzona bez łączenia się z organizacjami polskim w Republice Weimarskiej. Podstawą działania winny być biura porad prawnych w każdym mieście oraz gazeta.
>> Wrzes. RP/WMiP, s. 91; Or. SBWMiP, s. 138.
1924 – Filip Zawada rozpoczyna pracę konsula RP w Olsztynie. Funkcję tę pełni do 31.12.1928. odegrał ważną rolę w umacnianiu polskości na Warmii. Opracował obszerny memoriał dotyczący sytuacji politycznej i oświatowej ludności polskiej w Prusach Wschodnich.
>> Or. SBWMiP, s. 341.
1925 – Związek Obrony Kresów Zachodnich złożył na ręce ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego RP memoriał dotyczący spraw oświaty polskiej w Prusach Wschodnich. Postulowano w tym dokumencie m.in. dodatkową pomoc materialną dla tych nauczycieli, którzy podejmowali na tym terenie naukę języka polskiego. Znalazła się w tym memoriale także propozycja utworzenia w Olsztynie polskiego gimnazjum z internatem.
>> KMW 1982, s. 387.
1928 – W Gierdawach odbył się pierwszy w dziejach partii hitlerowskiej w Prusach Wschod. Gauparteitag, połączony z apelem wschodniopruskiej S.A. wydarzenie to zapoczątkowało łańcuch masówek obsługiwanych bezpośrednio przez Ericha Kocha, zatwierdzonego od niedawna /3.9.1928/ na stanowisku Gauleitera NSDAP tutejszej prowincji.
>> KMW 1985, s. 289; KMW 1987, s. 606.
1930 – W nocy w Mikołajkach na Powiślu miał miejsce napad na polską szkołę. Wydarzenia poprzedziły marsze rozwydrzonych opryszków wyśpiewujących „Wenn das Polenblut vom Messer spritzt…” /Gdy polska krew spod noża tryśnie/. Wypadki mikołajskie szerokim echem odbiły się w prasie. Odbyła się także rozprawa sądowa w Malborku. Sąd uznał jednak, że napad został urządzony przez Polaków, o czym miały świadczyć polskie nazwiska napastników.
>> Boe., s. 165.
1933 – W Sztumie otwarto nowo wybudowany Dom Polski. W uroczystości wzięli udział m.in.: Kazimierz Donimirski, Konrad Redmer /Bk Ludowy w Kwidzynie/, Juliusz Malewski /Bk Ludowy w Olsztynie/, Wacław Jankowski /Związek Młodzieży i „Gazeta Olsztyńska”/. W Domu Polskim, mieszczącym się przy obecnej ul. Jagiełły znalazły pomieszczenia polskie organizacje polityczne i gospodarcze.
>> KMW 1987, s. 88.
1939 – Obrońcy polskiego wybrzeża nie zostali jeszcze pokonani, lecz w dniu tym żadna z walczących stron nie przejawiła większej aktywności.
>> Per. Wielkie, s. 107.
1941 – W Warszawie zm. Zygmunt Mocarski /ur. w Zalesiu k. Wyłkowyska 15.9.1894/, bibliograf-bibliofil, współorganizator nauki polskiej na Pomorzu, działacz oświat. Studiował w Petersburgu. Utrzymywał kontakty z uczonymi polskimi i niemieckimi zajmującymi się Warmią i Mazurami. Szczególnie interesował się dziejami książki, drukarstwa i piśmiennictwa polskiego w Prusach Wschodnich i na Pomorzu, co widoczne jest w jego opublikowanym dorobku naukowym.
>> Or. SBWMiP, s. 218–219.
1945 – W Olsztynie odbyło się pierwsze polskie święto plonów po zakończeniu II wojny światowej. Honorowym gościem reprezentującym władze centralne był wiceprezydent Krajowej Rady Narodowej Stanisław Szwalbe.
>> KMW 1995, s. 431; Łuk. Ol., s. 21; WiM 1965, nr 6, s. 16.