12 września

1230 – Papież Grzegorz IX ponownie na prośbę Krzyżaków i mazowieckiego księcia Konrada wyraził zgodę na opanowanie przez zakon pogańskiej części Prus, z wyłączeniem tych terenów, do których wcześniej wprowadzono chrześcijaństwo.
>> WiM zarys, s. 105, 806.

1382 – Jan Sorbom brat bpa warm. Henryka Sorboma, przestał pełnić funkcję wójta biskupiego, którą sprawował od. 1.5.1376 roku.
>> Achr. PBW, s. 45.

1454 – Król Kazimierz Jagiellończyk przybył do Cerekwicy /18 km od Chojnic nad rzeką Kamionką/, gdzie gromadziło się pospolite ruszenie Wielkopolski, mające zagrodzić drogę posiłkom zdążającym z Nowej Marchii na pomoc Krzyżakom.
>> Now., s. 240–241.

1458 – Rozpoczęto rozmowy rozejmowe polsko-krzyżackie w Prabutach. Jednym z gwarantów tego wydarzenia był wojewoda inowrocławski Jan Kościelecki herbu Ogończyk.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 147.

1635 – W Sztumskiej Wsi na Powiślu podpisano rozejm za Szwecją. Pogwałcił go po 20 latach /1655/ Karol Gustaw. Braniewo wróciło do Polski.
>> WiM zarys, s. 815.

1697 – W Lidzbarku Warm. rozpoczął obrady dwudniowy sejmik. Przewodniczył zgromadzeniu administrator biskupstwa Franciszek Kazimierz Żórawski. Stolec biskupi był wówczas wolny po śmierci Jana Stanisława Zbąskiego. Delegaci rad miejskich Warmii domagali się wolności wyboru do samorządów, co zapewniało prawo chełmińskie. Stanowczej uchwały w tej sprawie nie przyjęto, licząc, że przyszły biskup uszanuje uprawnienia magistratów.
>> Sz. DW, s. 283.

1721 – W Reszlu ur. Józef Pażowski, jezuita, historyk, teolog, kaznodzieja, pedagog. Studiował w Wilnie, gdzie wykładał potem retorykę i gramatykę. Nauczyciel synów księcia Radziwiłła. Zmarł po roku 1780.
>> Or. SBWMiP, II, s. 73.

1749 – Król pruski wydał zarządzenie przeciwko „prywatnym pochówkom”, co było praktykowane przede wszystkim w polskich wsiach. Dokument ten przeciwdziałał uszczuplaniu dochodów miejscowych proboszczów; zwyczaj ten ułatwiał ponadto zacieranie śladów w przypadkach podejrzeń o morderstwo, uśmiercanie nieślubnych dzieci itp.
>> Mart. Coś, s. 14–15.

1772 – Do Fromborka przybyli z Królewca przedstawiciele władz pruskich /zatrzymali się u sufragana warmińskiego von Zehmena/. Celem ich wizyty było przygotowanie do zajęcia miasta i całej Warmii, zgodnie z brzmieniem traktatów o I-szym rozbiorze Polski.
>> KMW 1972, s. 585; Or. SBWPKiZM II, s. 165.

1797 – Johann David York von Wartenburg, późniejszy bohater Prus Wschod., powołany na dowódcę batalionu stacjonującego w Piszu.
>> Toe., s. 317.

1820 – W majątku Mieleszewy k. Brodnicy ur. Ignacy Łyskowski /zm. 14.7.1886 w Poznaniu/, działacz narodowy, oświat., polit. i gospodarczy na Pomorzu. Znany także na Warmii i Mazurach.
>> Or. SBWMiP, s. 202–203.

1886 – „Gazeta Olsztyńska” donosiła o odkryciu na polach wsi Bartąg k. Olsztyna staropogańskiego cmentarzyska. Odkrycia dokonał rolnik podczas jesiennej orki.
>> Mart. Polscy, s. 126.

1872 – W Malborku na podzamczu w obecności Wilhelma I i jego syna Fryderyka wmurowano kamień węgielny pod budowę pomnika króla Fryderyka II Wielkiego.
>> KMW 1995, s. 151.

1912 – W Poznaniu ur. Edward Sebastian Lueck, lekarz pionier. Już 1 maja 1945 rozpoczął pracę w Olsztynie w 54 pułku piechoty. Po demobilizacji pracował na wielu ważnych placówkach służby zdrowia w Mrągowie i powiecie mrągowskim.
>> Rocz. med., s. 97.

1924 – Ukazało się zarządzenie wykonawcze prezydenta rejencji olsztyńskiej do ustawy z 1922 roku, dotyczącej ochronek polskich.
>> KMW 1982, s. 356.

1927 – Wg danych niemieckiego inspektora szkolnego w Sztumie na Powiślu w szkołach polskich uczyło się 474 dzieci.
>> KMW 1995, s. 373.

1930 – W Jarotach pod Olsztynem w domu Barczewskich otwarta została prywatna szkoła. Jej pierwszym nauczycielem był Lucjan Latosiński. Uczył on także w Stanclewie k. Reszla i w Głomsku na Pograniczu.
>> Fil. Wopt, s. XXIX, 88; Or. SBWMiP, s. 181; Boe., s. 108;SiK. Galop, s. 144.

– W Olsztynie powołano Einsatzkommando 3 /V/, którego celem była eksterminacja ludności polskiej na obszarach okupowanych przez Wehrmacht. Dowodził nim szef gestapo z Elbląga Walter Albath.
>> KMW 1987, s. 605.

– W ciągu dwóch kolejnych dni w Lesie Szpiegowskim pod Starogardem Gdańskim trwa masowe rozstrzeliwanie patriotów polskich.
>> Dob. Z dziejów, s. 33.

– Okręt podwodny „Wilk” mimo uszkodzeń, wielokrotnie atakowany, podjął udany rajd do Anglii. Łódź podwodna „Ryś” przed świtem zanurzyła się, kierując się ku Kalmar-Zund. Trwają walki o Kępę Oksywską.
>> Per. Wielkie, s. 16, 121, 102–103.

1943 – W „Wilczym szańcu” pod Kętrzynem Adolf Hitler konferował z gauleiterami Tyrolu i Koryntii (w związku z upadkiem faszyzmu we Włoszech, fuerer podjął decyzję o okupacji tego państwa). Tegoż dnia miało miejsce uwolnienie więzionego Benito Mussoliniego przez niemieckich spadochroniarzy, mimo to Hitler nie cofnął swoich restrykcyjnych zarządzeń.
>> Speer, Wspom., s. 371–372.

1945 – Rozpoczęła pracę Stocznia Gdańska.
>> Wań. Wal, s. 336.

Kalendarz Historyczny został sporządzony przez Bronisława Sałudę