10 października

1410 – Zwycięstwo wojsk polskich nad dwukrotnie silniejszą armią krzyżacką pod Koronowem. Do niewoli dostał się dowódca zakonny wójt nowej Marchii Michał Kuechmeister von Sternberg.
>> Ku. BpG, s. 185, 207; WiM zarys, s. 148; Jasien. Polska J., s. 116.

1458 – Nastąpiło zawieszenie działań między Krzyżakami a obrońcami Pasymia. Miasto było oblegane przez kilka lat. Przerwa w oblężeniu trwała do 13. 7. 1459. Po tej dacie walki zostały wznowione i trwały aż do pokoju toruńskiego w 1466 roku.
>> Szczyt. S. 196.

1520 – Do Królewca wrócił w. mistrz Albrecht, który w Pokarminie doglądał gotowości zgromadzonych tam wojsk, które miały wyruszyć na Lidzbark Warmiński.
>> Bis. WP, s. 316.

1527 – Mikołaj Kopernik we Fromborku obserwuje pozycję Saturna. Obserwacja ta umożliwiła ostateczne obliczenie apogeum tej planety.
>> KMW 1966, s. 591.

1530 – Książę Albrecht przebywa w Piszu (w Królewcu zaraza). Właśnie tego dnia wysłał pismo do Królewca, pytając czy morowe powietrze jeszcze tam trwa.
>> Toe., s. 422.

1537 – Frombork. Mikołaj Kopernik obserwuje planety Wenus i Saturn.
>> KMW 1966, s. 617.

1564 – Władze księstwa Pruskiego postawiły kupcowi Antoine Maillet zarzut, że podczas podróży do Francji, gdzie był wysyłany w celu zawarcia umowy na eksport pruskiego potażu, zawyżył rzekomo poniesione koszty. W odpowiedzi ów kupiec złożył sprawozdanie, dzięki któremu zachowały się do naszych czasów szczegóły projektowanej transakcji.
>> KMW 1995, s. 417.

1606 – Ludwik Stanisławski starosta braniewski doniósł bpowi warm. Szymonowi Rudnickiemu, że w Gdańsku zakupił 71 wielkich muszkietów, 60 mniejszych, 3 cetnary prochu i tyleż ołowiu. Równocześnie u kupców gdańskich złożył zamówienie na dostawę półhaków wozowych i halabard. Broń ta miała być złożona w zamkach: Braniewo, Orneta, Pieniężno i Jeziorany i służyć miała do zabezpieczenia Warmii wobec konfederacji żołnierskich.
>> KMW 1983, s. 412.

1608 – W senacie polskim odczytane zostało pismo elektora Jana Zygmunta o przyznanie mu kurateli i sukcesji w Prusiech. Król i senatorowie postanowili, że w powyższej sprawie uczynią „co będzie można najlepszego”.
>> Janisz. RpaPK, s. 155.

1611 – Posłowie oraz przedstawiciel stanów i szlachty księstwa pruskiego uzyskali posłuchanie w senacie polskim. Złożyli ono zapieczętowane pisma dla króla i stanów polskich i pogratulowali polskiemu królowi zwycięstwa nad Moskwą. Debaty nad nadaniem lenna trwały do 7 listopada 1611 r.
>> Janisz. RpaPK, s. 186-188.

1618 – W Lidzbarku Warmińskim na sejmiku debatowano nad ciężarami jakie powinni ponosić wolni, którzy posiadali dobra szlacheckie. Zgromadzeni nie podjęli w tym względzie jednoznacznej decyzji.
>> Sz. DW, s. 217.

1646 – Kapituła warmińska delegatom wystawiła instrukcję, w której czytamy: „… kapituła pragnie, aby według zwyczaju, jaki panował przed wojną szwedzką, powołać żołnierza dziesiętnego i przeprowadzić z nim ćwiczenia wojskowe, a także zadbać, aby sołtysi, odłożywszy na bok mniejszą broń palną zwaną pistoletami, wzięli muszkiety i służyli jako wojsko wypadowe”.
>> Sz. Dw, s. 308.

1656 – Poprzedniego dnia Tatarzy posiłkujący wojska polskie opanowali Ostrykół i Liszewo w starostwie ełckim i wsie w starostwie piskim i zbliżyli się do miasta Pisz.
>> KMW 1995, s. 241.

1733 – W odpowiedzi na elekcję Augusta III prymas Teodor Potocki wydał w Gdańsku manifest potępiający podwójną elekcję (drugim królem polskim wcześniej wybranym był Stanisław Leszczyński).
>> KMW 1985, s. 30-31

1787 – W Płockiem Ur. Ludwik Oborski (zm. 25. 11. 1873 w Londynie), działacz demokratyczny. Służył w armii Księstwa Warszawskiego i wojsku Królestwa Kongresowego. Po klęsce ostrołęckiej walczył na Litwie i wraz z korpusem Antoniego Giełguda przeszedł granicę Prus. Na emigracji we Francji związał się z ruchem karbonarskim. Po wyjeździe do Londynu wszedł w skład Ligi Demokratycznej Przyjaciół Wszystkich Narodów. Kontaktował się z Karolem Marksem i Fryderykiem Engelsem.
>> WEP VIII, s. 87.

1812 – Pruskie Ministerstwo Finansów wydało decyzję o zwolnieniu od kasacji klasztoru Jezuitów w Świętej Lipce. Klasztor został uratowany, gdyż prowadzona tu była szkoła, która kształciła organistów dla całej diecezji warmińskiej.
>> KMW 1960, s. 356.

1832  – W Sępopolu odbył się pogrzeb powstańca polskiego, majora 12 pułku ułanów Józefa Giedroycia z internowanych w Prusach Wschodnich korpusów Antoniego Giełuda, Rolanda i Dezyderego Adama Chłapowskiego. Został pochowany nad Łyną, na Górze Wałowej, która jest pozostałością po grodzisku staropruskim. Pomnik grobowy wzniesiony w postaci kapliczki. Bez konserwacji, po latach uległ zniszczeniu.
>> Hryc. Bart., s. 132-133.

1866 – Z protokołu szkoły w Węgoju (południowa Warmia) wiadomo, że z sąsiedniej miejscowości Łobuchy rodzice niemieccy przesyłali swoje dzieci do wspomnianej szkoły w Węgoju, „aby tam szybciej opanowały język polski”. Widać więc, że ludności niemieckiej, zamieszkującej wówczas ten obszar, znajomość języka polskiego musiała być niezbędna w codziennym życiu.
>> Jas. Ś, s. 157.

1880 – W Bytomiu ur. Maksymilian Kaller (zm. 7.07.1947 we Frankfurcie nad Menem), Sługa Boży, bp warm. Objął diecezję 18.11.1930. Gorliwy duszpasterz, znał język polski. W lutym 1945 został przez gestapo wywieziony na zachód. W sierpniu 1945 wrócił na Warmię i zamieszkał w Olsztynie i po porozumieniu się z Augustem kardynałem Hloncem zrzekł się wykonywania władzy biskupiej w należącej do Polski południowej części diecezji warmińskiej. Stanisław Achramczyk podaje inną datę urodzenia: (16.10.1881).
>> Kmw 1996, s. 81; achr. PBW, s. 231.

1885 – W piśmie oznaczonym tą datą Jan Liszewski twierdził, że jest niesłusznie zadenuncjowany jako główny organizator wieców protestacyjnych przeciw rogowaniu języka polskiego ze szkolnictwa ludowego. Była to swego rodzaju zasłona dymna, w celu uniknięcia restrykcji ze strony władz pruskich
>> KMW 1987, s. 199.

1885 – W Cierzni k/Wejherowa ur. Leon Heyke (zm. 16.10.1939 k/Starogardu Gdańskiego), ks, pisarz, działacz kaszubski, zamordowany przez hitlerowców.
>> WEP IV, s. 648.

1889 – Redaktor „Gazety Ludowej”, działacz mazurski Paweł Neuhaus odwiedził w Królewcu Jana Karola Sembrzyckiego, który potraktował go grubiańsko, nie chciał w ogóle z nim rozmawiać po polsku, gdyż przypuszczał, że to niemiecki prowokator.
>> Kas. Sembrz., s. 90.

1907 – W Żytomierzu (Wołyń) ur. Erazmina Emilia Gressel, lekarz dentysta. Studiowała w Państwowym Instytucie Dentystycznym w Warszawie. Od 1945 w Olsztynie. Działaczka społeczna.
>> Rocz. Med. 1997, s. 209.

1919 – W Wilnie rozpoczęły się uroczystości otwarcia uniwersytetu. Uczelni nadano imię króla Stefana Batorego, który w roku 1578 wystawił przywilej zrównujący jezuickie kolegium z Uniwersytetem Krakowskim.
>> Rusz. II, s. 7, 43, 610.

1920 – Polski minister spraw zagranicznych Eustachy Sapieha w instrukcji dla przedstawicielstw dyplomatycznych RP pisał: „Będziemy konsekwentnie realizować naszą politykę bałtycką, dążącą do oskrzydlenia Prus Wsch. i Litwy i wywalczenia sobie mocniejszego stanowiska nad Bałtykiem”.
>> Wrzes. WiM, s. 257.

1924 – Kazimierz Jaroszyk w „Gazecie Olsztyńskiej” postulował uchwalenie w Polsce specjalnego podatku „na cele obrony przed nawałą niemiecką”.
>> Wak. GO, s. 376-347.

1929 – „Gazeta Olsztyńska” pisała: „Domagamy się polityki samorządowej, która odpowiada naszym interesom”. Nie pachołkami lecz panami na swojej ziemi chcemy być”.
>> Wak. GO, s. 408-409.

– Do poselstwa polskiego w Berlinie wpłynął raport, którego autor starał się uzmysłowić, że ruch polski w Niemczech nadmiernie stawia na katolickość i tym samym zawęża możliwość oddziaływania. Jako baczny obserwator widział, że np. w stowarzyszeniach i organizacjach młodzieżowych mających w nazwie określenie„katolickie” nie chodzi księżom, „czy dana organizacja jest w stu, czy tylko w 90 procentach katolicka, ale o to, że jest polska”.
>> KMW 1983, s. 75.

– Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie obchodzi 350-lecie swego istnienia. W uroczystościach wzięli udział: prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki oraz premier Kazimierz Świtalski.
>> Rusz. II, s. 495. ilustr. 98-100.

1938 – W nocy z 9 na 10 października hitlerowcy w ramach tzw. „Nocy kryształowej” urządzili antyżydowskie pogromy w szeregu miast Prus Wschodnich. Między innymi miało to miejsce w Nidzicy, Królewcu, Giżycku.
>> Kruk Sz, s. 337; GO 13-14 luty 1999 (Mag. s. 8).

1939 – Aresztowano znanego nauczyciela szkól polskich w Niemczech Adama Kołodzieja (m.in. pracował w Brąswałdzie na Warmii 1934-1935). Więziono go w obozie koncentracyjnym Stutthoff i Sachsenhausen-Oranienburg. Po wojnie pracował w oświacie (kierownik szkoły w Piasecznie k. Sępolna).
>> Lietz obozy, s. 90

– Podczas posiedzenia rządu polskiego na uchodźctwie oraz w instrukcji dla szefów polskich placówek dyplomatycznych premier rządu RP zwracał uwagę, że jego dążeniem jest nie tylko odzyskanie niepodległości, ale i zarazem zlikwidowanie problemu wschodniopruskiego.
>> KMW 1996, s. 164-165.

1944 – Po złamaniu oporu Niemców oddziały Armii Czerwonej dotarły do Bałtyku w rejonie Kłajpedy. Tym samym niemiecka Grupa Armii „Północ”, licząca 30 dywizji, została odcięta w Kurlandii i skazana na zaopatrzenie wyłącznie drogą morską. Wraz z tymi siłami odcięta została przeważająca część jednostek pancernych z Grupy Armii „Środek”. Siły te zostały następnie drogą morską przerzucone do Prus Wschodnich.
>> Rocz. Ol. 1963, V, s. 175; WiM 1972, nr 1, s. 4.

1945 – W Olsztynie powołano do życia Warmińsko- Mazurskie Komendy Chorągwi harcerek i harcerzy. W skład tych instytucji weszli między innymi: Maria Osipow, Krystyna Garwolińska oraz Konrad Zembrzuski i Jan Bojarski.
>> WiM Pl, s. 134; Łuk. OL., s. 21

Kalendarz Historyczny został sporządzony przez Bronisława Sałudę