1245 – W bulli papieża Innocentego IV po raz pierwszy wspomniano o istnieniu diecezji pruskiej. Wcześniej, przed rokiem 1243, wiadomo jedynie o próbach mianowania biskupa pruskiego o charakterze misyjnym.
>> KMW 1996, s. 29–30.
1510 – Kapituła fromborska zleca młodemu swemu konfratrowi Mikołajowi Kopernikowi pierwsze urzędowe obowiązki. Został kanclerzem i wizytatorem. Ta ostatnia funkcja wiązała się z ciągłymi podróżami, które odbywał w towarzystwie konfratra Fabiana.
>> Sik. Pż, s. 88–89.
1511 – Mikołaj Kopernik został przełożonym kasy aprowizacyjnej kapituły, pełniąc w dalszym ciągu funkcję kanclerza kapituły fromb. W tym samym dniu Kopernik został uwolniony od uciążliwego obowiązku wizytatora, który był związany z koniecznością ciągłego podróżowania.
>> KMW 1993, s. 135.
1512 – Mikołaj Kopernik po raz trzeci wybrany został kanclerzem kapituły fromborskiej. Od tego dnia mógł mieć więcej czasu dla siebie, gdyż nie obciążano już go żadną inną podwójną funkcją.
>> KMW 1993, s. 143.
1513 – Wygasła trzecia kadencja, podczas której Mikołaj Kopernik pełnił funkcję kanclerza kapituły fromborskiej.
>> KMW 1993, s. 149.
1516 – Kapituła fromborska mianowała Mikołaja Kopernika administratorem komornictwa olsztyńskiego i pieniężniańskiego. Jego stałym miejscem zamieszkania stał się zamek w Olsztynie. Mimo licznych zatrudnień o charakterze gospodarczym, wielki astronom potrafił wygospodarować czas, by obserwować niebo. Oczywistym dowodem tego są istniejące do dziś tablice astronomiczne na ścianach olsztyńskiego zamku.
>> KMW 1966, s. 429; KMW 1993, s. 150–151; Sz. Ol., s. 67; Wak. Ol., s. 58; Sik. Galop., s. 18.
1519 – W. mistrz Albrecht wydaje zarządzenie o gromadzeniu zbóż, szczególnie owsa, co ma związek z przygotowaniami do wojny z Polską.
>> Bis. WP, s. 78.
– Mikołaj Kopernik decyzją kapituły fromb. ponownie powołany na urząd administratora dóbr wspólnych kapituły.
>> KMW 1966, s. 312; KMW 1993, s. 163.
1523 – Mikołaj Kopernik po raz kolejny powołany na urząd kanclerza kapituły fromborskiej.
>> KMW 1966, s. 458.
1528 – Mikołaj Kopernik znów powołany na stanowisko kanclerza kapituły fromborskiej.
>> KMW 1966, s. 597.
1537 – Mikołaj Kopernik na zlecenie kapituły nadzoruje egzekucję testamentów oraz czuwa nad uzbrojeniem fromborskiej warowni.
>> KMW 1966, s. 618.
1581 – Według patentu wydanego w Prabutach Żydom nie było wolno handlować na terenie Prus Książęcych. Kupieckich interesów nie mógł prowadzić ze starozakonnym żaden mieszczanin pod karą 100 florenów grzywny, nie mógł też przenocować Żyda dłużej niż 2 noce. Patent ten był wielokrotnie potwierdzany.
>> KMW 1995, s. 5.
1586 – Biskup warmiński Marcin Kromer wydał okólnik, którego tytuł brzmiał: „Zarządzenie w sprawie synów chłopskich, którzy na kupie w domu leżą albo wręcz gdzieś się włóczą i nie podejmują służby”.
>> Sz. DW, s. 251.
1619 – Stefan Sadorski /fundator Świętej Lipki/ kupił od braci Krzysztofa i Leonarda Quoss /Kwas/ młyn w Sułowie /komora lidzbarska/. Transakcja została dokonana za pozwoleniem bpa warm. Szymona Rudnickiego.
>> KMW 1994, s. 412.
1630 – Fragment protokołu z posiedzenia kapituły fromborskiej: „Tegoż dnia na posiedzeniu kapituły stawił się osobiście szlachetny sekretarz królewski pan Sadorski i prosił pokornie, aby wielebna kapituła razem z najjaśniejszym księciem /biskupem/ przyjęła pod swoją ochronę i opiekę miejscowość Świętą Lipkę”.
>> KMW 1995, s. 25.
1658 – Z akt kapituły warmińskiej /protokół/ wiadomo, że przedstawiciele klas wyższych za zabicie kogoś ze stanu niższego nie odpowiadali gardłem, lecz uiszczali odpowiednio wysoką karę pieniężną.
>> Sz. DW, s. 406–407.
1672 – W Kłajpedzie po długotrwałym śledztwie, które nadzorował osobiście elektor Fryderyk Wilhelm, został ścięty Krystian Ludwik Kalkstein /Kalckstein/ Stoliński, ur. pomiędzy 1627 a 1630, pułkownik wojsk polskich, przywódca opozycji w Prusach Książęcych, rzecznik zespolenia księstwa z Polską. Został on porwany z Warszawy i mimo protestów króla polskiego i polskiej i pruskiej szlachty, poddany został torturom /prawo zabraniało torturować szlachcica/, a następnie zgładzony. Kalkstein był pierwowzorem postaci pułkownika Dowgirda, głównego bohatera serialu „Czarne chmury”.
>> Szos. Dzieje, s. 73–75; Or. SBWPKiZM I, s. 117–119; KMW 1968, s. 74–75.
1685 – We Fromborku zm. Adam Zygmunt Konarski, kan. warm., sekretarz króla polskiego. Bliski współprac. bpa warm. Jana Stefana Wydżgi. W 1679 r. wybrany przez kapitułę administratorem diec. warm. W Topolnie k. Świecia wybudował kościół oraz klasztor paulinów w diec. chełmińskiej. Znaczne kwoty poświęcił na stypendium dla kształcącej się młodzieży. W katedrze fromb. znajduje się bogate epitafium poświęcone A.Z. Konarskiemu.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 137.
1672 – Kapituła warm. wydelegowała uczonego i energicznego kanonika Tomasza Szczepańskiego, by w Lidzbarku przeprowadził rozmowę z biskupem na temat przeniesienia na prawo chełmińskie wszystkich dóbr na Warmii, aktualnie będących na prawie pruskim i magdeburskim. Brak dokładnych informacji o przebiegu tych rozmów, lecz istnieją przesłanki, by sądzić, że rozmówcy doszli do porozumienia, gdyż wdrożone zostały prace na wzmiankowany wyżej temat.
>> Sz. DW, s. 207.
1789 – Z listu bpa warm. Ignacego Krasickiego do przyjaciela: „Przesyłam Ci potwierdzony wyciąg metrykalny dotyczący niezwykłego wydarzenia w naszej diecezji. Pewna kobieta urodziła niedawno pięcioro dzieci na raz”. W liście była prośba, by adresat przekazał załączony dokument królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. I być może informacja o warmińskich pięcioraczkach była przedmiotem dysputy na którymś z czwartkowych spotkań u króla.
>> Kor. IK II, s. 440–441.
1803 – W Oliwie k. Gdańska zm. bp warm. Karol von Hohenzollern /ur. 25.07.1732 we Fryburgu/. Krewny i protegowany króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II. Służył w armii francuskiej. Służbę porzucił w końcu wojny siedmioletniej, chcąc zaciągnąć się do armii Fryderyka II. Ten jednak polecił mu zamienić mundur na sutannę. Awansował szybko, dzięki protekcji. Jako bp chełmiński zawarł umowę z I.F. Krasickim: w zamian za koadiuturę warmińską z prawem następstwa spłacił długi Krasickiego. Gdy I.F. Krasicki przeniósł się na arcybtwo gnieźnieńskie, mimo nieśmiałych zastrzeżeń kapituły, droga na stolec biskupi Hohenzollerna była już prosta. Był on pierwszym od XVI w. biskupem warm. pochodzenia niemieckiego. Nie mieszkał w Lidzbarku, ani na terenie swojej diecezji, lecz w Oliwie, gdzie żył raczej życiem świeckim. Umierając pozostawił znaczne długi. Pokryła je kapituła warm., czyli poddani.
>> Achr. PBW, s. 191–195.
1867 – Oddano do użytku odcinek kolei żelaznej z Bartoszyc do Kętrzyna. Dzięki tej inwestycji mieszkańcy Kętrzyna otrzymali stałe połączenie z Królewcem.
>> Hryc. Bart., s. 76–77.
1884 – W Skajbotach k. Olsztyna ur. Agnieszka Kensbok /zm. 23.10.1954 w Olsztynie/, żona Bernarda Barabasza, znanego działacza warmińskiego. Była dzielną towarzyszką niełatwego życia, jakie zgotowali Niemcy Bernardowi. Urodziła 7 dzieci, wszystkie, tak dziewczęta, jak i chłopcy wyrośli na ludzi, którzy pozytywnie zaznaczyli się w życiu Warmii przed i po II wojnie światowej.
>> Or. SBWMiP, s. 47.
1897 – W Ełku zwołano zebranie najaktywniejszych działaczy polskich. Wyłoniono na tym spotkaniu 30 osobowy komitet wyborczy i erygowano Mazurską Partię Ludową i uchwalono jej program. Głównymi sprawami w tym programie było zniesienie majoratów, parcelacja, reforma podatkowa i zorganizowanie szerokiego zakresu robót publicznych. Przewodniczącym Komitetu Wykonawczego MPL został Adam Dziedo, a zastępcami Jan Donder i Karol Bahrke.
>> KMW 1960, s. 78–79.
1906 – „Gazeta Olsztyńska” zamieszcza informację o strajku dzieci szkolnych w Gietrzwałdzie i o zbieraniu w innych miejscowościach podpisów pod petycją, w której rodzice domagają się nauczania w języku polskim. „Allensteiner Volksblatt” doniósł, ze na Mazurach strajkowała szkoła katolicka w Łącku Wielkim k. Nidzicy.
>> Wach. Placówka, s. 107; Jas. Ś., s. 361; KMW 1987, s. 293.
1917 – W Olsztynie ur. Tadeusz Nowakowski, pisarz, dziennikarz, ps. „Olsztyński”. Zm. 11.03.1996. Znany m.in. z felietonów wygłaszanych na antenie radia „Wolna Europa”, syn Stanisława, redaktora „Gazety Olsztyńskiej”.
>> OKO 1990, nr 14, s. 5’ Or. SBWMiP, s. 230; Chł. Lud., s. 80.
1932 – W Olsztynie odbył się proces SA-manów, którzy w czerwcu tegoż roku dokonali zamachu bombowego na sklep Żyda Abrahama. Wybuch nastąpił w nocy i dlatego nie było ofiar. Czterech SA-manów zostało skazanych na 5 lat ciężkiego więzienia, 1 na rok i trzy miesiące, 1 na 9 miesięcy. Jeszcze działały prawa republiki weimarskiej. Hitlerowcy jeszcze nie mogli czuć się bezkarni.
>> KMW 1992, s. 161.
1937 – Polska młodzież z gimnazjum w Bytomiu /80 osób/ wyjeżdża do nowo wybudowanego gimnazjum w Kwidzynie.
>> Gęb. Burzom, s. 73.
1938 – BDO raportował z satysfakcją swoim władzom zwierzchnim, że polskiej szkole w Brąswałdzie k. Olsztyna było już tylko troje dzieci. Likwidacja tej placówki była przesądzona, tym bardziej, że w grudniu nauczyciel Józef Tomke został decyzją prezydenta olsztyńskiej rejencji pozbawiony prawa nauczania, co stanowiło retorsję na decyzję władz polskich, które rzekomo cofnęły prawo nauczania nauczycielowi niemieckiemu.
>> Fil. Wopt, s. 151.
1940 – W Mauthausen–Gusen zmarł Julian Samulowski /ur. 25.5.1890 w Gietrzwałdzie/, działacz plebiscytowy, powstaniec śląski, syn poety Andrzeja Samulowskiego. Współpracował z „Gazetą Olsztyńską”. W okresie międzywojennym pracował w Polsce. Hitlerowcy aresztowali go w maju 1940 r. Początkowo osadzono go w obozie koncentracyjnym w Dachau.
>> Or. SBWMiP, s. 279.
1943 – „Agencja Zachodnia” organ Delegatury Rządu Polskiego na Kraj o przyszłych granicach Polski i potrzebie ich przesunięcia na północ: „Prusy Wschodnie wraz z Gdańskiem, zamieszkane częściowo przez ludność mówiącą po polsku, ściśle uzależnione od polskiego zaplecza, a niegdyś związane z nim politycznie, stanowią dla Niemiec obszar wyludniający się, pod względem ekonomicznym – deficytowy. Są one jednak jednym z tych filarów militaryzmu pruskiego matecznika junkrów pruskich oraz znakomitą dla celów napastniczych bazą wypadową na wschód i południe”.
>> Wrzes. WiM, s. 371.
1945 – KBW, UB i MO /121 żołnierzy/ przeprowadziły akcję na pograniczu powiatów nidzickiego i mławskiego. Zatrzymano 7 osób podejrzanych o przynależność do podziemnej organizacji.
>> Łuk. O nową, s.