1373 – Papież Grzegorz XI ogłosił nowym ordynariuszem diecezji warm. Henryka Sorboma. Poprzedni bp warm. Jan Stryprock zmarł na dworze papieskim i tym samym papież nabył prawo samodzielnego ustanowienia następcy.
>> Achr. PBW, s. 43.
1432 – Wielki mistrz zakonu krzyżackiego zwrócił się do bpa warm. z żądaniem, by jego wojska z wójtem na czele stawiły się w rejonie górnej Drwęcy, gdzie Krzyżacy zamierzali dać odpór wojskom polskim. Brak pewności, że polecenie to zostało wypełnione.
>> Ptak, Wojskowość, s. 203.
1522 – Mikołaj Kopernik we Fromborku obserwuje całkowite zaćmienie księżyca.
>> KMW 1966, s. 455.
1588 – Zm. Mikołaj Firlej, wojewoda Lubelski, znawca spraw morskich i pruskich. W roku 1566 był członkiem przywracającej praworządność i władztwo Rzeczypospolitej nad Prusami Książęcymi. Trzy lata później działał w delegacji zajmującej się sprawą zwierzchnictwa króla polskiego nad Gdańskiem. Z upoważnienia króla Stefana Batorego odpowiadał za sprawy organizacji floty i przebudowy portu w Elblągu. Był rzecznikiem pozyskania Anglików i elblążan w walce przeciw Gdańskowi.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 62; WEP III, s. 703.
1608 – Król duński Chrystian IV na prośbę Jana Zygmunta wyraził listownie zgodę na poparcie starań elektora o lenno pruskie, oraz że zwróci się do króla angielskiego o udzielenie podobnego poparcia.
>> Janisz. RPaPK, s. 154.
1613 – Powracający spod Moskwy nieopłaceni żołnierze polscy zażądali od Prus Królewskich i Warmii kontrybucji. W razie odmowy grozili gwałtami. W tych warunkach bp warm. Szymon Rudnicki jak prezes sejmiku generalnego spowodował uchwalenie podatku na zaciąg żołnierzy, którzy bronili Warmię i Prusy przed samowolą konfederatów. 5 września 1513 roku oddział 300 zbrojnych rozpoczął służbę, stacjonując w Nowym /Mieście?/. Oddział ten dowodzony był przez Andrzeja Finckeltausa.
>> KMW 1983, s. 419.
1642 – Poseł króla polskiego, wizytując Piławę, podróżując z elektorem tym samym powozem, znalazł się w martwym polu ostrzału dział tej warowni. Pociski latały górą. W normalnych warunkach byłby to powód do ostrej interwencji dyplomatycznej, gdyż powaga Rzeczypospolitej narażona została na szwank. W tym jednak przypadku trzeba było robić dobrą minę, gdyż w takim samym stopniu narażony był przecież towarzyszący posłowi książę Prus.
>> Rad. Pam. t. II, s. 319.
1654 – Rezydencja jez. w Reszlu została podniesiona przez generała tego zakonu do rangi najwyższej, czyli kolegium. Dobrodziejami reszelskiego kolegium byli bp warm. Mikołaj Szyszkowski i fundator Św. Lipki Stefan Sadorski.
>> KMW 1995, s. 23.
1757 – Z inicjatywy bpa Adama Stanisława Grabowskiego powołano na Warmii nieznaną dotąd grupę bojową „landmilicję”, która zajęła się eliminacją band grasujących w terenie.
>> Sz. DW, s. 317.
– Zm. Jan Moneta /jun./, ur. 17.04.1698 w Suszu, ks. ewangelicki, superintendent, senior kościołów ewangel. na Żuławach; autor rozpraw teologicznych oraz utworów okolicznościowych w językach łacińskim i niemieckim.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 41.
1772 – Biskup Ignacy Krasicki doniósł kapitule warm., że w sprawie wyraźnego zagrożenia Warmii ze strony Prus interweniował u króla polskiego /chodziło m.in. o nałożenie kontrybucji i płacenie za dostarczoną żywność kwitami zamiast gotówką/. Równocześnie wzywał do siebie dwóch kanoników: Ghottiego i Poeppelmana, „znających obce języki i cieszących się łaską magnatów oraz u ministrów obcych mocarstw”. Razem miano pracować nad środkami zaradczymi. Nie zdało się to już na nic, gdyż do ogłoszenia patentu o zaborze Warmii przez Prusy miało upłynąć już tylko 8 dni.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 150; KMW 1972, s. 585.
1811 – Występujący w Gdańsku warszawski teatr Wojciecha Bogusławskiego na żądanie publiczności /w mieście stacjonowały wówczas wojska polskie/ wystawił powtórnie widowisko „Krakowiacy i górale”.
>> Rocz. Gd. 1932, VI, s. 248.
1831 – Grupa powstańców polskich internowanych w Prusach Wschod. pod wojskowym konwojem przetransportowana została do Proekuls, skąd po całonocnej podróży statkiem dotarła do wsi Liska–Schaaken.
>> KMW 1977, s. 329.
1836 – W Łomży zm. Feliks Aleksander Bernatowicz /ur. w Kownie 18.05.1786/, literat, sekretarz księcia Adama Czartoryskiego, generała Ziem Podolskich. PSB podaje inną datę śmierci – 7.9.1836.
>> Prok Czasy, s. 440; PSB I, s. 463.
1846 – Rząd pruski odmówił władzom carskim ekstradycji Wiktora Hausbrandta, oskarżonego o propagowanie w Warszawie zasad demokratycznych. W uzasadnieniu podano, że „udzieliwszy wymienionemu swoje obywatelstwa nie może go przekazać”.
>> Szos. PW, s. 192.
1849 – W „Neue Koenigsberger Zeitung” ukazała się nadesłana z Barczewa korespondencja, w której czytamy: „Nikt nie może zapoznać niezwykłego znaczenia, jakie posiada dla naszej prowincji wolna, samodzielna Polska, ponieważ z powodu zamkniętej granicy odcięty został dla nas nerw życiowy i jeszcze dziś słyszy się starych ludzi mówiących o szczęśliwości z zamożności naszej prowincji wtedy, gdy Polska była wolna i samodzielna”.
>> Jas. Ś., s. 161.
1863 – „Ostpreussische Zeitung” doniosła, że w sierpniu nasiliły się konfiskaty broni i uzbrojenia. Tylko w Królewcu zarekwirowano materiały wojenne przeznaczone dla powstania w Polsce o ogólnej wartości 10 tysięcy talarów.
>> Szos. PW, s. 242, 269.
1887 – W Pasymiu ponownie otwarto prywatną szkołę katolicką, która w kwietniu poprzedniego roku została zamknięta. Orędownikiem istnienia tej szkoły był ksiądz katolicki Steffen, którego starania poparł biskup warmiński Józef Ambroży Geritz.
>> KMW 1959, s. 166–167.
1907 – W Człuchowie ur. Otton Lipkowski, studiował w Instytucie Pedagogiki Specjalnej. W latach 1926–1932 pracował na Pomorzu, 1933–1940 w Łodzi, 1940–1944 tajne nauczanie w Warszawie; Po 1945 r. pracował w Olsztynie /kształcenie nauczycieli, Kuratorium/, był pierwszym dyrektorem olsztyńskiej Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej. Po przeniesieniu się do Warszawy zatrudniony był w Ministerstwie Oświaty, kierował Państwowym Instytutem Głuchoniemych i Ociemniałych, wykładał w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej.
>> Or. Twórcy, s. 103–104.
1924 – W piśmie „Robotnik” senior socjalistów polskich Bolesław Limanowski zamieścił „List otwarty do rządu w sprawie ewangelicko-mazurskiej ludności”. Był to efekt jego kolejnej podróży po Prusach Wschodnich. Limanowski m.in. stwierdził, że niezbędne jest wyzwolenie ludności „mazursko-polskiej z ciężkiej duchowej niewoli, w jaką ją wtłoczyło panowanie pruskie”.
>> Wrzes. WiM, s. 281.
1929 – W Iłowie k. Mławy ur. Jerzy Lewandowski, dziennikarz, poeta. Autor pięciu tomików wierszy, oraz dwóch książek prozą. Debiut 1954 w „Głosie Olsztyńskim”.
>> OBL, s. 47–48; Or. Twórcy, s. 98–100.
1939 – Okręt podwodny „Wilk”, uszkodzony bombami głębinowymi, kieruje się na wody brytyjskie, gdzie zameldował się 25.09.1939. „Sęp”, „Ryś”, „Żbik” także uszkodzone – w II dekadzie września dotarły do Szwecji i zostały internowane. „Orzeł” uciekł z portu w Tallinie, gdzie był internowany, gdy zawinął tam, by wyokrętować ciężko chorego dowódcę. Patrolował na wodach Bałtyku przez 3 tygodnie i 14 października dotarł do Anglii. Był to duży wyczyn, gdyż podczas próby internowania w Tallinie „Orzeł” został pozbawiony map i przyrządów nawigacyjnych.
>> Per. Wojna, s. 72.
– Żołnierze polscy na Westerplatte odpierają atak za atakiem. Walczą m.in. z doborową, kadrową jednostką Wehrmachtu „Pionier Batalion” z Dessau. Oddział ten był specjalnie sprowadzony samolotami z Królewca.
>> Gęb. Kwidzyniacy, s. 53.
– Do Tapiau w Prusach Wschod. dotarły pierwsze transporty rannych żołnierzy Wehrmachtu.
>> Gęb. Kwidzyniacy, s. 53.
– Samoloty polskie zaatakowały niemiecki pociąg pancerny w rejonie Białej Piskiej. Lotnicy polscy atakują broń pancerną wroga w okolicy Ciechanowa, Płońska i Nasielska. Ataki lotnicze na niemieckie wojska w rejonie Kadzidła i Myszyńca.
>> Pawl. Polskie, s. 121, 140, 182.
– W Warcie k. Poznania zm. Franciszek Chełkowski /ur.6.07.1899 w Śmielowie k. Jarocina/, ziemianin, działacz społ.-narod. na Powiślu. Uczestnik powstania wlkp., oddelegowany na Powiśle przed plebiscytem. W 1922 był członkiem delegacji, która w imieniu ludności Powiśla i Warmii przekazała biskupowi warmińskiemu postulaty dotyczące zachowania języka polskiego. Zmuszony do opuszczenia Powiśla pracował w majątku Uniwersytetu Poznańskiego, będąc jednocześnie asystentem w Zakładzie Uprawy Roślin. Zginął w nurtach rzeki Warty, kierując ewakuacją koni uniwersytetu na wschód.
>> Or. SBWMiP, s. 73.
1941 – Konspiracyjne pismo „Dokumenty Chwili” donosiło, że wobec żądań radzieckich w stosunku do brytyjskiego sprzymierzeńca odnośnie do władztwa w Prusach Wschod., nawet przy przychylności prezydenta USA, Polska może się znaleźć po zakończeniu wojny w gorszej sytuacji od tej, jaka zaistniała po traktacie wersalskim i ryskim.
>> KMW 1992, s. 326.
1942 – Adolf Hitler pogniewał się w „Wilczym Szańcu” na swoich sztabowców, gdyż ci próbowali uczynić go winnym niepowodzenia Wehrmachtu w marszu na Kaukaz. Niezadowolenie swoje „firer” okazał w ten sposób, że zaczął jadać samotnie. Ponadto rozkazał ściągnąć z Berlina stenografów, których dopuszczono do udziału w sztabowych naradach. Miało to wyeliminować ewentualne zniekształcenia rozkazów, które wydawał jako głównodowodzący operacjami wojennymi.
>> Lang. Martin, s. 337.
1945 – Na murach domów w Olsztynie i Okręgu Mazurskim pojawiły się antypolskie napisy w języku niemieckim, wywieszono flagi hitlerowskie. Na linii tranzytowej Królewiec–Berlin stwierdzono kolportaż ulotek i innych nielegalnych wydawnictw. Tego rodzaju działalność prowadzili kolejarze niemieccy. M.in. agitowano, by ludność miejscowa nie przyjmowała obywatelstwa polskiego. Zdarzenia te na pewno wywoływały u polskich osadników niepokój i pogłębiały uczucie tymczasowości.
>> Łuk. Ol., s. 20–21.
– Starosta działdowski Wyrzykowski do wojewody warszawskiego: „Wzrost przestępczości zaznaczył się jedynie ze strony żołnierzy rosyjskich, którzy dokonali kilku zabójstw połączonych z grabieżą. Miały też miejsce kradzieże samochodów i motocykli”.
>> Rocz. Dział. 1999, V, s. 104.