1239 – Zm. Hermann von Balk, pierwszy landmistrz krzyżacki w Prusach. Na zdobytych ziemiach budował zamki: w Toruniu /1231/, Chełmnie /odbudowa 1232/, Kwidzynie /1233/. W r. 1236 dokonał podboju Pomezanii, a w 1237 r. Pogezanii, gdzie wzniósł zamek elbląski. Po porażce poniesionej podczas wyprawy na Warmię wyjechał do Niemiec.
>> WEP, 4, s. 632.
1258 – Papież Aleksander IV w odpowiedzi na skargę opata i konwentu klasztoru w Oliwie /Pomorze Gdańskie/, dotyczącą niesprawiedliwości wyrządzonych przez księcia pomorskiego Sambora, polecił opatowi mogileńskiemu i prepozytowi kapituły chełmińskiej wezwać strony przed swój sąd i wydać wyrok bez prawa apelacji, a jego wykonanie umocnić groźbą kar kościelnych.
>> KMW 1979, s. 267–268.
1481 – Bisztynek otrzymał odnowiony dokument lokacyjny. Dokument ten anulował istniejące wcześniej spory z biskupstwem warm., które stawiały pod znakiem zapytania uprawnienia miejskie Bisztynka. Od tej daty miasto egzystuje w oparciu o prawo chełmińskie.
>> Sz. DW, s. 269.
1520 – „Ogół rycerstwa i wszystek lud wojenny korony Polskiej”, oblegający zamek w Pasłęku, skierował do krzyżackiej załogi protest przeciwko nieludzkiemu traktowaniu jeńców, wobec których nie postępowano po rycersku, chociaż król Zygmunt prowadzi wojnę chrześcijańską i według starego zwyczaju wojennego.
>> Bis. WP, s. 117.
1521 – Wojska hetmana Jakuba Sęcygniewskiego /przebywał wówczas w Olsztynie/ nagłym wypadem zaatakowały krzyżacki Pasym. Załoga szybko skapitulowała. Akcja ta nie miała istotnego znaczenia, poprawiła jedynie możliwości zaopatrzeniowe oddziałów polskich stacjonujących w Olsztynie i okolicach.
>> Bis. WP, s. 393, 404.
1529 – Zm. Eberhard Ferber, burgrabia gdański, d-ca floty gdańskiej w wojnie z Danią. Bronił interesów miasta, stojąc po stronie króla polskiego. Wysuwał kandydaturę Zygmunta I na protektora Hanzy w miejsce mistrza krzyżackiego. Podczas rozruchów /1521–1522/ wygnany z Gdańska, po wyroku królewskim powrócił i objął urząd burmistrza /1526/, lecz w tym samym roku złożył ten urząd.
>> WEP, 3, s. 617–618.
1563 – Zygmunt August przyznał Hohenzollernom brandenburskim uprawnienia sukcesyjne w Prusach, ale dokument ten nie został wciągnięty do konstytucji sejmowych i to powodowało, że część polityków polskich uważało, iż akt ten jest nielegalny.
>> Janisz. RPaPK, s. 52; War. IM, s. 216.
1564 – W Ingolstadt zm. Fryderyk Staphylus /Stapellage/, prof. i rektor uniwer. w Królewcu /ur. w Osnabrueck 27.03.1512 r./. Studiował w Akad. Krakowskiej, doskonaląc się m.in. w języku polskim. Studiował także w Padwie i Wittemberdze, gdzie zbliżył się do M. Lutra i P. Melanchtona. Ten ostatni polecił go księciu Albrechtowi na katedrę teologii w Królewcu. Zniechęcony porażkami w dysputach z A. Osiandrem, przeniósł się do Wrocławia, przeszedł na katolicyzm. Zorganizował szkołę parafialną w Nysie oraz katolicką drukarnię. W 1560 r. został kuratorem katolickiego uniwersytetu w Ingolstadt. Ogłosił szereg pism polemicznych, przyjaźnił się z przedstawicielami arian polskich. Utrzymywał również korespondencję z S. Hozjuszem i M. Kromerem.
>> Or. SBWPKiZM, II, s. 160–161.
1575 – Kolejne posiedzenie sądu ławniczego w Olsztynie przeciw Janowi Szlundze strażnikowi leśnemu, którego pozwała córka mieszczanina olsztyńskiego Anna Box. Przedmiotem oskarżenia było niespełnienie obietnicy małżeństwa.
>> KMW 1989, s. 75.
1600 – Przedstawiciele szlachty pruskiej wystąpili na forum sejmu polskiego /poprzedniego dnia ofiarowali oni królowi pół miliona złotych za nienadawanie kurateli pruskiej Hohenzollernom berlińskim/ ze skargą na to, że rząd księstwa pruskiego nie pozwala na apelację do Polski i odmawia katolikom prawa patronatu. Prosili, by sejm wyznaczył komisarzy dla usunięcia tych nadużyć. Formalnie skarga była skierowana jedynie przeciw księciu Jerzemu Fryderykowi i nadradcom, jednak pośrednio uderzała w całą dynastię Hohenzollernów.
>> Janisz. RPaPK, s. 56.
1603 – Posłowie brandenburscy złożyli w sejmie polskim uroczysty protest przeciwko ciężkim warunkom, od których spełnienia strona polska uzależniała nadanie inwestytury. Najostrzejsze spory toczyły się wokół sprawy apelacji. Wg Brandenburczyków postulat ten był nie do przyjęcia, gdyż procedura odwoływania się od wyroków sądów pruskich w ogóle nie istniała, gdy lennikiem Polski był Zakon krzyżacki.
>> Janisz. RPaPK, s. 72.
1616 – Decyzją papieża Pawła V na indeksie zostały umieszczone wszystkie dzieła propagujące teorię Mikołaja Kopernika.
>> Haasl. Zbrod., s. 264.
1682 – Elektor Fryderyk Wilhelm wydał edykt dotyczący utrzymywania w czystości wód rzeki Pregoły. Zarządzenie zostało wydrukowane także po polsku i jest to najprawdopodobniej pierwsze zarządzenie poświęcone ochronie środowiska w naszym języku.
>> KMW 1980, s. 150.
1714 – Bp Teodor Andrzej Potocki potwierdził przywileje miasta Braniewa. Miasto usilnie zabiegało o takie potwierdzenia u poszczególnych biskupów, gdyż akt taki najprawdopodobniej dotyczył nie tylko zatwierdzenia starych uprawnień, lecz był okazją do podjęcia starań o uzyskanie nowych.
>> Sz. DW, s. 258.
1751 – Bp warm. Adam Stanisław Grabowski znowelizował edykt bpa Teodora Andrzeja Potockiego z r. 1723. Celem tego zarządzenia była potrzeba ukrócenia samowolnego opuszczania miejsc zamieszkania oraz zbiegostwa chłopów.
>> KMW 1972, s. 556.
1758 – W związku z zajęciem części Prus Wschodnich przez Rosjan miasto Giżycko złożyło hołd rosyjskiej władczyni. Olecko oraz okręgi Cichy, Cimochy i Wróbel uczyniły to wcześniej.
>> Toe., s. 312.
1781 – Wszystkie kolegia jezuickie Prus Królewskich i Warmii podporządkowane zostały Instytutowi Szkolnemu dla Prus Zachodnich i Warmii. Instytut ten objął gimnazja w Braniewie, Starych Szkotach, Reszlu, Grudziądzu, Bydgoszczy, Chojnicach, Wałczu i Malborku.
>> KMW 1964, s. 554.
1793 – Do Gdańska nadeszła zatajana dotychczas wieść o zawarciu prusko-rosyjskiej umowy rozbiorowej. W Wielki Czwartek oddziały pruskie zaczęły wkraczać do miasta, nie spodziewano się oporu. Najbardziej zdeterminowani i krewcy mieszczanie jęli się broni. Wybuchła bezładna strzelanina. Wojsko pruskie zaczęło się wycofywać. Pertraktacje rady miejskiej ze swymi obywatelami trwały 6 dni. Ustąpiono pod groźbą zbombardowania miasta.
>> Wań. Wal., s. 33.
1808 – W Dobkiszkach ur. Szymon Konarski, powstaniec, emisariusz, publicysta. Rozstrzelany w Wilnie 27.02.1839 r.
>> Or. SBWMiP, s. 163–164.
1852 – Przy protokole Towarzystwa Historycznego Polskiego w Paryżu jako załącznik znajduje się list Józefa Łukaszewicza, w którym ów literat wypowiada się krytycznie o działalności K.C. Mrongowiusza. Mimo wyraźnie tendencyjnej niechęci między wierszami tej epistoły można znaleźć sporo faktów świadczących o niewątpliwych zasługach Mrongowiusza dla języka polskiego w germanizowanych Prusach.
>> Bień. KCM, s. 121–122, 208–210.
1859 – Ukazał się numer okazowy pisma „Zaradny Gospodarz Wiejski” z podtytułem „Pismo miesięczne dla ludu…” Wydawcą był Antoni Gąsiorowski z Pisza.
>> Choj. Szkice, s. 125–126.
1886 – W Królewcu ur. Fryderyk Douglas, ppłk dypl. WP, Niemiec, który w 1920 r. ochotniczo wstąpił do wojska polskiego i dowodził baterią w 15 pułku artylerii polowej. Zm. w Warszawie 26.03.1928 r.
>> Or. SBWMiP, s. 95.
1895 – W Żytomierzu na Wołyniu ur. Ludomir Wysocki, płk WP, partyzant, komendant podokręgu AK Olsztyn – Tuchola, obejmującego Mazowsze oraz pow. działdowski. Niezależnie od licznych akcji zbrojnych, opracował plan opanowania części Prus Wschodnich, organizował wywiad na tym terenie. Od 1944 r. współdziałał z oddziałami wywiadowczymi armii radzieckiej /desant/. W okresie powstania warszawskiego przebywał ze swym sztabem w Puszczy Kampinoskiej. Po 1945 r. pełni szereg odpowiedzialnych funkcji w WP. Zm. w Poznaniu 6.04.1972 r.
>> Or. SBWMiP, s. 338–339.
– W Pilchowicach zm. Konstanty Damrot, ps. Czesław Lubiński, ksiądz, górnośląski działacz, pisarz, poeta /ur. w Lublińcu na Śląsku 14.09.1841 r./. Studiował filozofię i teologię we Wrocławiu. W 1863 r. z jego inicjatywy powstało Towarzystwo Górnoślązaków. Od 1868 r. pracował jako nauczyciel i kierownik seminariów nauczycielskich m.in. w Kościerzynie. Autor patriotycznych wierszy oraz „Szkiców z ziemi i historii Prus Królewskich” /Gdańsk 1886, wydanie skonfiskowane/.
>> WEP, 2, s. 802.
1897 – Starosta malborski na polecenie prezydenta rejencji zarządził rozwiązanie prywatnego, działającego od 1852 roku, żydowskiego towarzystwa pogrzebowego, jako działającego bez formalnego pozwolenia władz. O takie właśnie załatwienie sprawy wystąpiła Gmina Żydowska, która przez „skomunalizowanie” usług pogrzebowych dążyła do zdobycia dodatkowych środków finansowych na wykończenie znajdującej się w budowie synagogi.
>> KMW 1995, s. 355–356.
1907 – W Olsztynie zdał maturę Eryk Mendelson, który w latach późniejszych zasłynął jako światowej sławy architekt. Projektował m.in. kombinat fabryczny „Krasnoje Znamje” w Leningradzie, dom towarowy „Kameleon” we Wrocławiu, dom związku zawodowego metalowców w Berlinie i szpital w San Francisco.
>> Sz. Ol., s. 257–268; Wak. Gl., s. 272, 275, 280–281.
1919 – Zamieszki w Olsztynie. Władze wojskowe wprowadziły stan wyjątkowy. W ten drakoński sposób starano się nie dopuścić, by licznie tu zamieszkali Polacy nie mogli przy pomocy Rady Żołniersko-Robotniczej podjąć działań na rzecz przyłączenia Warmii do państwa polskiego.
>> Wak. Ol., s. 303, 399; Sik. Stary, s. 65.
1920 – Komisja Międzysojusznicza dla obwodu plebiscytowego Olsztyn wydała zarządzenie w sprawie wolności kolportażu gazet i pism ulotnych, grożąc, że „urzędnicy, którzy przeciw tym rozkazom wystąpią, narażają się na natychmiastowe pozbawienie urzędów”.
>> Staw. Pl., s. 486.
Kazimierz Jaroszyk wystosował pismo do Mazurskiego Komitetu Plebiscytowego w Olsztynie, w którym informuje o terrorze bojówek niemieckich w Szczytnie. Prosił władze niemieckie o broń; podanie pozostało bez odpowiedzi. Poczta ignoruje wnioski o założenie telefonu. „Żona moja – pisze Jaroszyk – jest w odmiennym stanie i ją także wydarzenia dni ostatnich strasznie zdenerwowały. Nie myślimy opuszczać posterunku, ale żądamy obrony naszego życia…”.
>> Staw. Pl., s. 155.
1924 – Ukazał się pierwszy numer „Gazety Działdowskiej”. Jej wydawcą był Franciszek Makoła /Makolla/, urodzony w Skajbotach na Warmii, właściciel drukarni w Działdowie. Redagował pismo Gustaw Borowski.
>> Or. SBWMiP, s. 205–206; Dział., s. 199–200.
1929 – W Braniewie zm. Marcin Świtalski, matematyk, lektor języka polskiego w gimnazjum, Liceum Hozjanum i Państwowej Akademii Teolog. w Braniewie. Studiował na uniwersytecie wrocławskim, uczestnicząc w życiu organizacyjnym polskich studentów. Autor podręcznika „Polnischer Sprachfuerer”. Władze niemieckie określały go jako „zaciętego Polaka”, choć nie angażował się w polskim ruchu politycznym.
>> Or. SBWMiP, s. 312–313.
1933 – Zwycięstwo wyborcze nazistów tak do Parlamentu Rzeszy, jak i do sejmu pruskiego. Zakaz wydawania organu Partii Centrum „Germania”. Konfiskaty pism katolickich na Warmii. Przed ogólnym zakazem wydawania pism katolickich i Partii Centrum ratuje interwencja byłego kanclerza Rzeszy Marxa u H. Goeringa.
>> KMW 1971, s. 93; Ter. Z dziejów, s. 263; KMW 1995, s. 68; WiM zarys, s.558.
– W wychodzącej w Działdowie „Gazecie Mazurskiej” czytamy: „Kryzys zmusił nas do zlikwidowania naszej gazety”. Być może nie jest to pełna prawda. Przyczyną jest najprawdopodobniej zmiana polskiej polityki zagranicznej /przygotowania do zawarcia z Hitlerem paktu o nieagresji/, gdyż w tym czasie przestały wychodzić także „Nowiny” oraz „Ziemia Wschodniopruska” wydawana w Toruniu przez Warmiaka Pawła Sowę.
>> KMW 1965, s. 403–404.
– Władze niemieckie zawiesiły na dwa tygodnie wydawanie „Nowin Codziennych”, „Głosu Pogranicza”, „Dziennika Berlińskiego”, „Narodu”, „Gazety Olsztyńskiej” oraz „Mazura”.
>> Łuk. IV, s. 188.