1339 – Papież Benedykt XII nakazał dwóm biskupom i opatowi klasztoru z diecezji praskiej, by ułatwili papieskiemu nominatowi Hermanowi z Pragi objęcie urzędu biskupa Warmii. Papież był zmuszony do podjęcia tego rodzaju działań, gdyż nominacja Hermana spotkała się na Warmii nie tylko z opozycją kapituły.
>> Achr. PBW, s. 33.
1390 – Krzyżacy wraz ze sprzyjającym im księciem Witoldem rozpoczynają oblężenie Wilna.
>> Krasz. Wspom., s. 363, przypis 87; Jasien. Polska J., s. 84.
1512 – Na posiedzeniu kapituły warm. m.in. omawiana była sprawa Andrzeja Kopernika, brata Mikołaja, który wrócił z Rzymu zarażony trądem /choroba została określona jako „lepra”, co mogło oznaczać i inną chorobę/. Podjęto uchwałę – bratu Mikołaja nie wolno odtąd uczestniczyć w publicznych zgromadzeniach. Zgromadzeni zaproponowali zarazem określoną sumę na jego utrzymanie.
>> KMW 1966, s. 331.
1520 – Do zamku biskupiego w Reszlu przybyły oddziały płockich Mazowszan, by zabezpieczyć warownię od zajęcia przez Krzyżaków.
>> Bis. WP, s. 275.
1525 – Zbuntowani chłopi sambijscy ponawiają próby pisemnego nawiązania kontaktów z mieszkańcami Królewca. Mimo że władze miasta wydawały się nie być zainteresowane poczynaniami chłopów, to jednak list powstańców był czytany na posiedzeniu rady.
>> Zi. Powstanie, s. 111–113, 115.
1526 – Król Zygmunt I Stary wyznaczył posłowi księcia Albrechta tajną audiencję, na której w obecności obu kanclerzy omawiano sprawę Prus Książęcych. W spotkaniu uczestniczyli także kanclerze księcia Albrechta.
>> Szym. Rola, s. 19, 137 przypis 37.
1534 – Kapituła warmińska zarządziła lustrację wojska w zagrożonej przez Krzyżaków komorze olsztyńskiej, nakazując, by na ten dzień wszyscy zobowiązani do służby wojskowej stawili się zaopatrzeni w przepisane uzbrojenie.
>> Sz. DW, s. 312.
1535 – Na dworze króla polskiego zakończono prace nad instrukcją poselską na sejmik w Elblągu. Mowa w niej o zabezpieczeniu Prus Królewskich przed ewentualnym napadem Krzyżaków Inflanckich. W tejże sprawie wyszło osobne pismo dla bpa warm. Jana Dantyszka.
>> Szym. Rola, s. 34.
1576 – Bp warm. Marcin Kromer na czele swej kapituły powitał w Malborku króla Stefana Batorego. Kromer przemawiał po polsku. Przemowa być może była długa, gdyż Batory przerwał mówcy, odzywając się po łacinie: „Dziwię się, księże biskupie, chociażeś duchownym po łacinie mówić się nie nauczyłeś”. Kromer nie pozostał dłużny i powiedział: „A ja się dziwię jeszcze bardziej, najjaśniejszy królu, że chcesz rządzić ludźmi, których języka ty nie znasz, i którzy nawzajem twojego nie rozumieją”.
Anegdotę tę ponad pół wieku później opowiedział jeden z rajców gdańskich posłowi misji francuskiej na rokowania polsko-szwedzkie.
>> Og. Dz II, s. 171–172.
1621 – Elektor Jerzy Wilhelm przebywał na zamku w Szczytnie.
>> Toe., s. 176.
1627 – W Wilnie zm. Paweł Boksza /ur. w Słucku 1553/, jez., prowincjał litewski, rektor Akademii Wileńskiej. Studiował w Rzymie. Przez włączenie Warmii do litewskiej prowincji jez. spowodował, że przez kilka wieków kultura polska silnie promieniowała na diecezję warmińską.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 234.
1635 – Król Władysław IV wydał decyzję o budowie wojennego portu we Władysławowie. Szańce pod warownię zaczęto sypać kilka miesięcy wcześniej.
>> Czapl. Wład. IV, s. 215.
1657 – Z listu Bogusława von Lehndorfa do brata dowiadujemy się, że jego Sztynort nie Tatarzy posiłkujący wojska polskie, lecz „źli ludzie doprowadzili do żałosnego stanu”. Spłonęły stodoły, bydło, konie.
>> Toe., s. 227.
1674 – Na Warmii ur. Jan Riccius /zm. 10.08.1734 w Toruniu/, jez., pedagog, opiekun drukarni, superior rezydencji jez. w Toruniu.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 114.
1708 – Król Stanisław Leszczyński po raz drugi w Gdańsku. Przybył z Malborka, gdzie odprawił sejmik.
>> Rocz. Gd. 1956/1957, XV/XVI, s. 185.
1719 – We Fromborku zm. Jan Jerzy Kunigk /ur. w 1648 w Lidzbarku Warm./, kanonik i kustosz warm., administrator i wikariusz generalny diec. warm. Studiował w Krakowie i Rzymie. Od Jana III Sobieskiego otrzymał tytuł sekretarza królewskiego. Cieszył się zaufaniem trzech kolejnych bpów warm. Towarzyszył bpowi Andrzejowi Chryzostomowi Załuskiemu w odbieraniu Elbląga Brandenburczykom. Posiadał liczne prebendy poza Warmią. Znaczną część swych dochodów przeznaczył na cele ogólnospołeczne.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 165–166.
1720 – W Królewcu ukazało się zarządzenie, którego paragraf III podkreślał: „W powiatach i miastach winny być edykty wywieszane na specjalnej tablicy /…/, a także czytane z kazalnic. Do każdej wsi kościelnej trzeba je dostarczać po dwa egz., jeden do umieszczenia na tablicy, a drugi do odczytania z kazalnicy, przy czym kaznodzieja powinien zadbać, aby nikt nie wyszedł z kościoła przed odczytaniem edyktu. Jeśli w danej miejscowości nie rozumie się po niemiecku, winien ksiądz objaśnić treść zarządzenia w języku polskim lub litewskim /…/”.
>> KMW 1980, s. 137–138.
1726 – Kamera Wojenno-Skarbowa w Królewcu wystawiła akt, w którym przychyla się do wcześniejszych ustaleń w sprawie utrzymania zwyczajowej kolędy kościelnej „gdyż ta drobina, którą parafianie dają dobrowolnie swym duchownym, ich samych nie osłabi”. Kamera zaleciła, by nie odbierać diakonom tego, co im prawnie przysługuje.
>> Toe., s. 287.
1737 – W Lepakach k. Ełku ur. Michał Pogorzelski /zm. 29.4.1798 w Kalinowie k. Giżycka/, kaznodzieja ewangel. i pieśniarz ludowy.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 84–85; Kruk Sz., s. 142.
1745 – W Wiedniu zm. Martin Altomonte /ur. 8.05.1657 w Neapolu/, malarz nadworny Jana III Sobieskiego. W latach 1701–1702 wykonał dla klasztoru jez. w Świętej Lipce obraz Matki Boskiej Bolesnej. W Wiedniu uzyskał tytuł „malarza cesarskiego” /1707/.
>> WEP I, 179.
1763 – W Gdańsku zm. Gotfryd Penski /ur. 26.09.1693 w Lipowie k. Ostródy/, sekr. m. Gdańska. Był kupcem z zawodu. Współzałoż. towarzystwa naukowego „Societas Litteraria” w Gdańsku.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 74.
1842 – Data ważna dla Krynicy Morskiej. W tym dniu grupa kupców z Elbląga nabyła na Mierzei Wiślanej kilka hektarów lasu z zamiarem wybudowania pierwszego pensjonatu w tej miejscowości. Sprzedawcą było miasto Gdańsk.
>> WiM 1963, nr 6, s. 7.
1844 – Jego Ekscelencja minister wojny generał piechoty Ludwig Leopold Herman von Boyen położył kamień węgielny pod budowę twierdzy w Giżycku.
>> Toe., s. 378.
1845 – W Olsztynku odbyła się konferencja nauczycieli z rejencji królewieckiej. Dyskutowano na temat zasięgu języka polskiego w rejencji. Postulowano przyspieszanie procesu germanizacji przez intensywną naukę języka niemieckiego. Wyjątek uczyniono dla nauczycieli religii po polsku dla dzieci najniższych klas szkoły ludowej.
>> KMW 1979, s. 300–307.
1877 – Gmina żydowska w Olsztynie ma synagogę. Wybudowano ją przy ulicy Miłakowskiej /dziś Grunwaldzka nr 9/, z poziomu chodnika wiodły do niej schody. Na sąsiedniej parceli w 1907 roku wzniesiono żydowski dom starców.
>> Sik. Galop., s. 69.
1885 – Władze niemieckie, utwierdziwszy się, że Jan Liszewski /później założyciel i redaktor „Gazety Olsztyńskiej”/ organizuje ludność polską, protestując przeciw rugowaniu języka polskiego ze szkolnictwa, wstrzymały mu wypłatę zasiłku, który otrzymywał jako nauczyciel na urlopie chorobowym.
>> KMW 1987, s. 199.
1888 – Ur. Konstanty Jeleński, dyplomata. M.in. w latach 1933–1935 był konsulem generalnym i kierownikiem konsulatu RP w Królewcu.
>> Or. SBWMiP, s. 144.
1894 – W Brąswałdzie ur. Maria Zientara-Malewska /zm. w Olsztynie 02.10.1984/, literatka warmińska. Wieloletnia nauczycielka szkół polskich w Niemczech. współpracowniczka i redaktorka pism polskich. Więziona w obozie koncentracyjnym Ravensbrueck. Debiutowała w 1920 r. wierszem „Pory roku” wydrukowanym w „Gazecie Olsztyńskiej”. Po wojnie drukowała w prasie regionalnej, przy czym najwięcej, bo ponad 200 wierszy i artykułów, w „Słowie na Warmii i Mazurach”. Na jej dorobek składa się 19 książek wydanych po 1945 r. i 6 tomików wierszy. Otrzymała wiele wyróżnień i nagród literackich.
>> OBL, s. 108–112; Or. SBWMiP, s. 344–345; Chł. Lud., s. 136.
1898 – W Ostródzie ukazał się ostatni numer pisma „Radośna Nowina. Kazania niedzielne”. Wydawał je od września poprzedniego roku Karol Edward Salewski. Ogółem wyszły 54 nry tego pisma.
>> Choj. Szkice, s. 152; KMW 1963, s. 422.
1910 – W Janowie k. Kwidzyna ur. Janina Tollik, artysta plastyk. Studiowała w Krakowie i Brukseli. Badaczka folkloru kaszubskiego. W 1939 r. była sanitariuszką w Batalionie Morskim. Wysiedlona do Krakowa, czynna w konspiracji, więziona w Oświęcimiu i Flossenburgu. Po 1945 r. kierowała akcją kult.-oświat. wśród polonii Luksemburga i Belgii. Jej obrazy o tematyce obozowej znajdują się w Muzeum Oświęcimskim.
>> Or. SBWMiP, s. 314–315.
1914 – Rosjanie zwinęli oblężenie twierdzy Boyen w Giżycku.
>> Wak. Giż., s. 80.
1919 – W Mławie utworzono ekspozyturę polskiego wywiadu wojskowego na Prusy Wschodnie.
>> Staw. Pl., s. 507; KMW 1968, s. 452.
– Kazimierz Markuszewski został utajnionym kurierem do specjalnych zleceń, które otrzymywał od czołowych działaczy Komitetu Mazurskiego działającego w Warszawie. Współpracował ze „Strażą Mazur” przy ochronie wieców i zebrań polskich.
>> Or. SBWMiP, s. 210–211.
– Aleksander Sosna został redaktorem odpowiedzialnym w wydawanym w języku niemieckim dodatku do „Gazety Olsztyńskiej”.
>> Or. SBWMiP, s. 295.
1920 – Nastąpiło wytyczenie granicy między Polską a przyszłym Wolnym Miastem Gdańskiem.
>> Kron. XX, s. 269.
1923 – Związek Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech wpisany do rejestru sądowego w Berlinie.
>> Łuk. IV, s. 181.
1936 – Ukazał się okólnik, będący wytyczną do rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych Rzeszy z 25.06.1934 i 6.9.1934, który pozwalał na ingerowanie z urzędu na zmianę brzmienia nazwisk polskich na niemieckie.
>> KMW 1969, s. 183.
1939 – Wielbark i Biskupiec Reszelski bombardowane przez polskie samoloty.
>> KMW 1971, s. 109.
– Aresztowano syna Bogumiła Linki – Wilhelma. Został posądzony o sabotaż, zamordowany w obozie koncentracyjnym Mauthausen w styczniu 1943 r., drugiemu synowi Bogumiła Linki udało się zbiec. Przetrwał wojnę, ukrywając się. Wyczerpany psychicznie popełnił samobójstwo.
>> Or. SBWMiP, s. 192; Sul. Ziemia, s. 63–64.
– Gestapo wtargnęło do bursy studentów polskich w Królewcu i opieczętowało ją. Studenci nie zostali aresztowani /?/, lecz znaleźli się bez dachu nad głową. Pozwolono im jedynie zabrać najniezbędniejsze rzeczy. Zatrzymywały ich władze policyjne w następnych dniach i kierowały do obozów koncentracyjnych.
>> Wawrzynek, s. 166.
– Dowódca dyonu polskich kontrtorpedowców komandor por. Roman Stankiewicz złożył wizytę ówczesnemu pierwszemu lordowi admiralicji, Winstonowi Churchillowi i pierwszemu lordowi morskiemu, admirałowi floty Sir Dudleyowi Poundowi. Okręty „Błyskawica”, „Grom”, „Burza” wysłane zostały tuż przed wybuchem wojny do Anglii. Dzięki tej decyzji ocalały i już w pierwszej dekadzie września 1939 roku rozpoczęły służbę u boku Royal Navy.
>> Per. Wielkie, s. 17, 507.
– Brygada kawalerii z Grupy Operacyjnej „Narew” przekroczyła granicę Prus Wschodnich z zadaniem rozpoznania aż po Białą Piską. Zajęto szereg miejscowości. Walki trwały przez cały dzień. Wróg ściągnął w rejon działania brygady nowe siły. Pod wieczór /ok. godz. 20.00/ kawaleria wycofała się, uprowadzając kilkudziesięciu jeńców, zabierając zdobyczną broń i samochody.
>> Dol. Walki, s. 156.
– Niemcy podali komunikat o zatopieniu dwóch polskich łodzi podwodnych. Była to wiadomość zmyślona, obliczona na osłabienie siły oporu polskich marynarzy i społeczeństwa. Prawdą jest natomiast, że w tym dniu samolot niemiecki zaatakował bombami głębinowymi okręt podwodny „Orzeł”, jedna z bomb wybuchła blisko, jednak okręt nie odniósł żadnych uszkodzeń.
>> Per. Wielkie, s. 95.
1920 – Wojska litewskie w porozumieniu z bolszewikami bez wypowiedzenia wojny przekroczyły linię Curzona. Z komunikatu Sztabu Generalnego WP: jazda polska odpiera ataki wojsk litewskich w rejonie Sejny – Suwałki.
>> Rusz. II, s. 90.
1944 – W Ploetzensee zawisł na szubienicy Henryk Lehndorf, właściciel dóbr Sztynort nad Jez. Mamry. Była to kara za udział w antyhitlerowskim spisku w dniu 20.07.1944. Początkowo zmylił pogonie i uciekł. Potem jednak sam zgłosił się na gestapo, nie chcąc narażać rodziny.
>> Doe, Dzieciństwo, s. 91; Wak. Węg., s. 157.
1945 – Ze sprawozdania starosty nidzickiego dla Pełnomocnika Rządu na okręg Mazurski: Ludność niemiecka chce wyjechać za Odrę, wydano już około 1700 osobom zezwolenia na wyjazd. Zarejestrowano 264 rodziny mazurskie, które zadeklarowały swe polskie pochodzenie. Rejestrację Mazurów dotychczas prowadził tylko powiat, obecnie czynią to także wójtowie.
>> Bar. Warmiacy, s. 66.
– W Olsztynie otwarto Szkołę Muzyczną im. Fryderyka Chopina. Została ona założona przez Towarzystwo Muzyczne Okręgu Mazurskiego.
>> Sik. Galop., s. 164.