1320 – Bp warm. Eberhard z Nysy nadał dwom młodszym bratankom Dietrichowi i Henrykowi 30 łanów na prawie chełmińskim nad jeziorem Tonka (Kusawy). Dobra te graniczyły z Lubominem, obecnie Biała Wola.
>> Arch. PBW, s. 25.
1345 – Wystawiono dokument lokacyjny dla wsi Bartąg k/Olsztyna (na pn.-zach od Bartążka). W tym samym mniej więcej czasie powstały wsie Jaroty i Tomaszkowo.
>> Szkice Ol., s. 31
1479 – W Nowym Korczynie król polski przyjął hołd lenny od wielkiego mistrza Marcina Truchsesa.
>> Pap. Jan, s. 215.
1519 – Na wieść o zbrojeniach Gdańska i Elbląga oraz antykrzyżackich przygotowaniach króla Zygmunta I Starego, Wielki Mistrz Albrecht wystosował mandat do ogółu urzędników zakonu, w którym oprócz przygotowania zamków i broni nakazał gromadzić żywność oraz na wieżach kościołów i wzgórzach miały być ulokowane straże, aby alarmowały o zbliżaniu się nieprzyjaciela.
>> Bis. WP, s. 77.
1520 – Odstąpiwszy od oblężenia Braniewa wojska polskie dotarły do Fromborka. Wielki Mistrz zażądał od mieszczan Królewca, by wspomogli żywnością wygłodzone Braniewo.
>> Bis. WP, s. 282, 316.
1523 – Na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu podjęto uchwałę o ujednoliceniu monety pruskiej z polską według relacji: 3 szylingi pruskie= 1 grosz polski. Parytet ten został zaproponowany przez Mikołaja Kopernika.
>> KMW 1966, s. 458.
1525 – Król polski Zygmunt I w liście do księcia Albrechta zatwierdził Mikołaja Nipszyca na ambasadora Prus Książęcych w Polsce.
>> Or.SBWMiP II, s. 60.
1530 – Na sejmiku pruskim m.in. dyskutowano nad sprawami monety. Działo się to zgodnie z zaleceniami króla polskiego, który życzył sobie, by zbadano pieniądze wybijane przez Gdańsk i Elbląg, tak by moneta ta nie wyrządzała szkody prostemu człowiekowi. Obrady toczyły się przy nieobecności posłów Prus Książęcych.
>> Mał.DcP, s. 121.
1536 – Zebrani na sejmiku Prus Królewskich odpowiedzieli wymijająco na przedłożenie księcia Albrechta. Przez swoich posłów apelował on o pomoc dla króla Danii, który mógł być pomocny. Szachując zakon niemiecki, gdyby ten zdecydował się na zbrojne wystąpienie wobec zsekularyzowanego księstwa pruskiego. Obradujący w Elblągu radzili, by w sprawie pomocy pieniężnej dla Chrystiana III Albrecht zwrócił się do króla polskiego, a wtedy i stany Prus Królewskich życzliwie potraktują prośbę.
>> KMW 1977, s. 354-355.
1558 – Na kolejnym sejmiku pruskim poseł króla polskiego przedłożył życzenie monarchy, by rychło zakończyć rewizję prawa chełmińskiego. Na sugestię delegatów izby niższej Rada Pruska wyznaczyła termin i komisję, która miała się tym problemem zająć (30.11.1558, Malbork).
>> Sz.Dw, s. 341.
1605 – Zapis w rejestrze wydatków dworu królewieckiego: „75 marek na życzenie naszej łaskawej Księżnej Pani Elektorowej etc. Księżnej w Prusiech, dla pewnych angielskich komediantów, którzy przed jej Książęcą Mością grali, dwukrotne tańczyli, a także zabawiali wspaniałą muzyką”. Jest to najprawdopodobniej pierwsza udokumentowana wzmianka o pobycie angielskich aktorów w Królewcu.
>> KMW 1989, s. 24
1612 – Nastąpiło potwierdzenie „starych praw i obowiązków wsi Dłużec k/Węgorzewa” (poprzedni dokument lokacyjny zaginął). W 1540 r. mieszkało tu ponoć dwóch chłopów na prawie chełmińskim. Do ich obowiązków należało: służba wojskowa, praca przy budowie zamków i danina w zbożu.
>> Wak. Węg., s. 119.
1641 – Jak wynika z akt miejskich Braniewo, największe miasto Warmii, posiadało najbardziej aktywny sąd wetowy. Zdaniem tego sądu było sprawowanie w dni targowe i podczas jarmarków nadzoru nad miarami, wagami i jakością towarów.
>> Sz.DW, s. 390.
1670 – We Fromborku zm. Jan Baptysta Nycz (ur. ok. 1613), kan. warm. poeta łaciński. Studiował w Krakowie, Wiedniu, Grazu, Rzymie i Padwie. Po powrocie na Warmię został proboszczem w Sątopach k/Reszla. Zmarł w skutek rany zadanej mu przez Żyda konwertytę. Ufundował dla katedry fromborskiej statuę NMP Wniebowziętej (na piedestale tej figury znajduje się jego herb).
>> Or. SBWPKiZM II, s. 63.
1704 – W Wejherowie zm. Mateusz Praetorius (ur. w Kłapedzie 1635), pastor, ks. katol., historyk. Kształcił się w Królewcu i Rostocku. Przeszedł na katolicyzm (1685). Od młodzieńczych lat interesował się historią Litwy i dawnych Prus. Zwolennik pojednania między katolikami a protestantami. Jego praca na ten temat po obu stronach znalazła się na indeksie.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 91.
1766 – Kapituła fromborska dokonała wprowadzenia Ignacego Krasickiego na kanonię warmińską. Równocześnie dokonano wyboru Krasickiego na wakującą prałaturę kantora.
>> Kor. IK I, s. XL.
1779 – Brygida żona Jana Jabłońskiego organisty z Bartąga k/Olsztyna, urodziła pięcioraczki. Ochrzciła je ks. Tomasz Grem: nadano im imiona Katarzyna, Antoni, Piotr, Barbara i Urszula. O niecodziennym wydarzeniu poinformowany został bp Ignacy Krasicki, a ten przekazał wiadomość dalej, aż dotarła do Jego Królewskiej Mości Stanisława Augusta, „aby dać sposobność do rozprawiania o bardzo niezwykłym przypadku”. Niestety, dzieci wkrótce umarły i w Bartągu wszystko wróciło do normy.
>> Mar. Polscy, s. 26-27; Kor. IK II s. 440-441.
1827 – W Bernkastel-Kues nad Mozelą ur. Baltazar Józef Oster, zm. 18.01.1915 w Olsztynie, gdzie był aptekarzem. Przybył do Olsztyna w 1856 r. Jego apteka mieściła się na Starym Rynku pod numerem 2 i nosiła nazwę „Pod Orłem”. Wielokrotnie wybierany na urząd rajcy miejskiego. Piastował także funkcje zastępcy i przewodniczącego rady miasta. Posłował do Landtagu. Zasiadał w ławach poselskich w latach 1890-1893. Był jednym z inicjatorów budowy (1867-1869) w Olsztynie nowoczesnego szpitala, który służy miastu do dziś.
>> Chł. Lud., s. 86.
1831 – Kolumny polskiego powstańczego wojska rano stanęły we wsi Twidziebnie koło Rypina przy granicy Prus Wschodnich. Granicę w tym dniu przekroczył marszałek powstańczego sejmu Władysław Tomasz Ostrowski.
>> WEP VIII, s. 347; Bran. Koniec, s. 240; Janowski, Notatki, s. 270.
1863 – Władze pruskie pod Rozogami zarekwirowały 23 cetnary prochu, pół cetnara śrutu. Materiały te były przygotowane do przerzutu przez granicę i przeznaczone dla polskiego powstania.
>> Szos. PW, s. 245.
1867 – We wsi Jeże k/Pisza ur. Paul Hensel (zm. 8.01.1944 w Kołobrzegu), ks. ewangel., redaktor gadzinowych wydawnictw dla Mazurów. Uważał, że Mazurzy nie mają nic wspólnego z Polakami i Polską. Jego wydawnictwa odznaczały się fatalną polszczyzną.
>> Or.SBWMiP, s. 129-130.
1890 – Zaczęły się ukazywać dwa razy w tygodniu „Nowiny Warmińskie”, tłoczone w drukarni Eugeniusza Bucholza w Olsztynie. Gazeta wychodziła do 28.6.1891. Była pismem konkurencyjnym wobec „Gazety Olsztyńskiej”, jednak nie była redagowana w tonie napastliwym. Mimo to nie znalazła chętnych nabywców i upadła.
>> Sz. ol., s. 180; Cieś. Pp, s. 71, 87-88.
1893 – Zaczął wychodzić „Allensteiner Volksblatt”. Gazeta ukazywała się do 1.11.1896 r. i była organem partii Centrum, stanowiąc katolicką przeciwwagę „Gazety Olsztyńskiej”. Redagował ją i drukował we własnej drukarni Eugeniusz Buchholz.
>> KMW 1987, s. 280.
1896 – W „Gazecie Olsztyńskiej” ukazał się artykuł o procesie wytoczonym przez władze pruskie olsztyńskiemu Polsko- Katolickiemu Towarzystwu „Zgoda”. Powodem było niezgodne ze statutem prowadzenie działalności przedmiotem różnego rodzaju szykan stosowano utrudnienia w wypożyczaniu sal na imprezy, nie pozwalano na imprezach grać orkiestrom wojskowym, zabraniano też żołnierzom wstępu na zabawy organizowane przez towarzystwo „Zgoda”.
>> Jas. Ś, s. 364.
1919 – W „Gazecie Warszawskiej” ukazał się obszerny komunikat Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego o sytuacji ludności polskiej w Prusach Książęcych i Królewskich, z równoczesnym apelem do władz antyniemieckiej koalicji, by zapewniła dostateczną opiekę ludności polskiej, uniemożliwiając stronie niemieckiej stosowanie przemocy, zastraszenia i gwałtów.
>> Staw. Pl, s. 88-89.
1930 – W „Dzienniku Poznańskim” ukazał się artykuł Jana Bobrzyńskiego zatytułowany „Problem korytarza”, w którym dowodził, że największe niebezpieczeństwo dla Polski wynika z sytuacji politycznej Prus Wschodnich. Prezentował on pogląd konserwatystów polskich, oświadczając, że „z biegiem czasu Gdańsk i Prusy Wschodnie muszą należeć do Polski. Inaczej schwycą nas za gardło z dwóch stron nieprzejednani wrogowie”.
>> Wrzes. WiM, s. 315-316.
1931 – Rozgłośnia warszawska Polskiego Radia nadała audycję Macieja Wierzbińskiego pt. „W krainie Krzyżów”. Audycja poświęcona była kulturze polskiej na Warmii i Mazurach. Odbiór stacji warszawskiej był w Prusach Wschodnich lepszy niż rozgłośni berlińskiej. Nasycenie odbiornikami radiowymi było w Prusach Wschodnich dość znaczne np. w Lamkowie k/Olsztyna w listopadzie 1931 roku zarejestrowanych było 21 radioaparatów.
>> WiM 1988, nr 14, s. 9.
1932 – W Berlinie otwarta została polska bursa akademicka, pierwsza w Niemczech. Założona z inicjatywy Związku Polaków. Początkowo mieściła się w czteropokojowym mieszkaniu przy Mommerstrasse 27. W 1934 roku została powiększona o dalsze 4 pokoje, a w 1937 roku (marzec) zakupiono na ten cel całą kamienicę z ogrodem przy Lutherstrasse 17. W obiekcie tym przeciętnie przebywało około 30 młodych Polaków, studiujących lub uczących się zawodu.
>> Encykl. s. 69
1939 – W Warszawie aresztowano działacza mazurskiego, nauczyciela i poetę Teofila Ruczyńskiego. Jako zakładnika osadzono go na Pawiaku. Zwolniony po 6 tygodniach, w więzieniu nabawił się choroby reumatycznej, która gnębiła go do końca życia. W tym samym dniu został bestialsko zmaltretowany przez hitlerowców Józef Baczewski z Bratiana k/Nowego Miasta Lubawskiego. Osadzono go w więzieniu i bez sądu skazano na zastrzelenie. Tylko wyjątkowo sprzyjającym okolicznościom udało mu się ujść kulom.
>> KMW 1979, s. 541; Nowe M., s. 120-121.
Gestapo aresztowało w Lublinie Julisza Bursche, bpa Kościoła Ewngelicko-Augsburskiego w Polsce. Reżim hitlerowski nie mógł mu darować, że 1 września potępił oficjalnie niemiecką agresję na Polskę, jak i wcześniejszego demonstracyjnego upominania się o prawa dla ludności mazurskiej zamieszkałej w Prusach Wschodnich. Osadzony został w Obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Zmarł w szpitalu więziennym Moagit w Berlinie. Rodzinie nie wydano prochów biskupa.
>> Or. SBWMiP, s. 70.
We Freiburgu ogłoszony został tekst modlitwy, jaką na początku wojny kler katolicki wraz z wiernymi odmawiał w niemieckich kościołach. Oto fragmenty: „Błogosław szczególnie wodzowi naszemu i Kanclerzowi Rzeszy we wszystkich zadaniach, jakie są mu postawione. Spraw, abyśmy wszyscy pod jego przewodnictwem w oddaniu się narodowi widzieli nasze święte zadania, abyśmy przez posłuszeństwo i wierność na wieczną ojczyznę zasłużyli…”.
>> WiM 1966, nr 4, s. 2.
1941 – W obozie jenieckim Stalag 331 w Dłutowie k/Białej Piskiej o godz.15,00 rozstrzelano 51 jeńców radzieckich. Była to represja bestialska za próbę ucieczki. Uratował się Iwan Aleksandrow z Nowogrodu. We wspomnianym stalagu hitlerowcy przeprowadzili łącznie trzy tego rodzaju akcje. Pierwsza odbyła się na przełomie sierpnia i września, zastrzelono bez sądu 120 osób (masowy grób koło wsi Wincenta), a o trzeciej brak danych, wiadomo jedynie, że skazani rzucili si do ucieczki i jeden jeniec się uratował spod kul broni maszynowej.
>> Lietz Obozy, s. 110.