1236 – Kawalerowie Mieczowi /godło zakonu: czerwony miecz, nad nim krzyż/ ponieśli pod Szawlami klęskę w walce z Litwinami. Zginęła większość rycerzy i mistrz zakonu – Volkwin. Pozostali przyłączyli się do Krzyżaków, przyjmując ich regułę i ubiór.
>> WEP V, s. 546.
1331 – Na zakończenie sporu o granice klasztornej wsi Skowarcz sporządzono dokument. Jako świadkowie wystąpili wszyscy członkowie cysterskiego klasztoru w Oliwie.
>> KMW 1987, s. 112.
1520 – Hetman Mikołaj Firlej otrzymał listy od bpa warm. Fabiana Luzjańskiego z wieścią o odejściu Albrechta spod murów Lidzbarka. Oddziały polskie dokonały zagonu na północ.
>> Bis. WP, s. 272–273.
1549 – Książę Albrecht wydał w Piszu /gdzie najprawdopodobniej schronił się przed zarazą/ zarządzenie dotyczące walki z morowym powietrzem w Królewcu.
>> Toe., s. 422.
1554 – Poseł księcia Albrechta Asverus von Brandt, za wiedzą króla polskiego, spotkał się w Wilnie z Radziwiłłem Czarnym. Konferowano na temat ewentualnej inkorporacji Inflant.
>> KMW 1979, s. 399.
1584 – W Lublinie zm. Jan Kochanowski, pochowany w Zwoleniu /ur. w Sycynie w Ziemi Radomskiej 1530 r./, najwybitniejszy poeta renesansu. Przebywał na dworze księcia Albrechta w Królewcu, studiował na Albertynie oraz we Włoszech /stypendium ks. Albrechta/. Twórczość Jana Kochanowskiego wywarła wielki wpływ na znajomość języka polskiego u elity i ogółu mieszkańców Prus Książęcych i Królewskich.
>> Or. SBWMiP, s. 134–135; WEP V, s. 682.
1597 – Rady kapituły dla bpa warm.: Chłopi powinni mieć prawo sprzedawać swoje płody na obszarze całej Warmii. Obowiązek sprzedaży w najbliższym mieście powinien być ograniczony tylko przy handlu chmielem i lnem.
>> Sz. DW, s. 294.
1603 – Odpowiadając na pismo Joachima Fryderyka, król polski Zygmunt III Waza zapewnia elektora, że nie zamierza w niczym naruszać jego praw do Księstwa.
>> Janisz. RPaPK, s. 76.
1618 – Elektor Jan Zygmunt przebywa w Piszu.
>> Toe., s. 175.
1632 – Albrycht Stanisław Radziwiłł podkanclerzy litewski przybył do Gniewu, o czym pisze w swoim pamiętniku: „Wyszli na moje spotkanie hajducy z załogi, oddając kilka razy ognia z muszkietów, a całe miasto wyszło na powitanie; bito również z dział”.
>> Rad. Pamiętnik I, s. 140; WEP IX, s. 677.
1675 – Kapituła warm., biorąc pod uwagę zasługi Henryka Welsera, dowódcy straży zbrojnej w komorze Pieniężno, nadała mu tytuł starosty, a jego dobra we wsi Stabunity przeniosła z prawa pruskiego na magdeburskie „dla obu płci”.
>> Sz. DW, s. 203.
1677 – W Gdańsku parafowano traktat między Rzeczpospolitą i Szwecją. Na dokumencie złożył podpis pełnomocnik króla szwedzkiego Karola XI. Stronę polską reprezentował najprawdopodobniej król Jan III Sobieski, który wówczas wraz z królową Marią Kazimierą podejmowany był wówczas przez gdańszczan. We wspomnianym porozumieniu Szwecja oferowała Polsce pomoc w odzyskaniu przez Rzeczpospolitą księstwa pruskiego.
>> Jaroch., s. 54.
1783 – W Dobrym Mieście od pioruna spaliły się 24 stodoły. A w Bugach k. Lidzbarka Warmińskiego tejże nocy spłonął dom. Bp Ignacy Krasicki pisał: „Jeszcze takich klęsk od grzmotów i piorunów w kraju całym nie pamiętają”.
>> Kor. IK II, s. 184–185.
1802 – Pruski minister finansów skierował do ministra sprawiedliwości pismo w sprawie wytępienia języka litewskiego w Prusach Wschodnich. Sprawą tą zainteresowany był sam król Fryderyk Wilhelm III. Zamierzony cel postanowiono osiągnąć, wstrzymując państwowe subsydia dla szkół i Kościoła na obszarze zamieszkanym przez ludność litewską.
>> KMW 1979, s. 443–444; KMW 1989, s. 43–44.
1811 – Teatr warszawski Wojciecha Bogusławskiego w Gdańsku: „w oktawę imienia i narodzin N. Cesarza Francuzów etc. wystawiono z transparentem stosownym operę „Andromeda i Perseusz”, tę samą, którą w r. 1807 w obecności tegoż cesarza na teatrze warszawskim grano. Publiczność licznie zgromadzona za okazaniem się oblicza Napoleona W. przez głośne okrzyki starała się okazać swoje przywiązanie i wdzięczność”. Następnego dnia rano komendant twierdzy jenerał Ropp przysłał do kasy teatralnej 30 napoleonów w złocie. Zostały one podzielone między aktorów.
>> Rocz. Gd. VI, 1932, s. 247.
1863 – W Zimnej Wodzie k. Nidzicy Prusacy zatrzymali transport broni przeznaczonej dla powstania polskiego.
>> KMW 1975, s. 80.
1865 – Powstało Towarzystwo Rolnicze Powiatu Lubawskiego. Zorganizowali je Polacy, przeciwdziałając dyskryminującym działaniom rolników niemieckich.
>> Nowe M., s. 83.
1884 – W Łęgajnach k. Olsztyna ur. Franciszek Gollan /zm. 17.12.1957 w Barczewie/, rolnik, ludowy gawędziarz. Z pamięci cytował obszerne fragmenty „Krzyżaków” Henryka Sienkiewicza. Czytać i pisać nauczył się w domu rodzinnym, gdyż rodzice prenumerowali „Gazetę Olsztyńską”. Jego postać upamiętnili w swych wierszach Maria Zientara-Malewska i Jan Maria Gisges.
>> Or. SBWMiP, s. 116.
1897 – W Olsztynie u p. Natana Grau przy ul. Prostej nastąpiła koło godziny 12. eksplozja wody selcerskiej. „Naszczęście nikogo z ludzi w fabryce nie było”. Popękały tylko szyby, potłukły się butelki i „połowa budynku uszkodzoną została”.
>> Sik. Galop., s. 97.
1912 – Na zjeździe w Gdańsku powołano Towarzystwo Młodokaszubów. Organem tego towarzystwa było pismo „Gryf”.
>> Wań. Wal, s. 334; Cieś. Styl, s. 141–148.
1914 – Pod Działdowem rozpoczęła się trwająca prawie tydzień bitwa. Miasto zostało spalone. Zmagania toczyły się po obu stronach toru kolejowego do Mławy na bagnistych łąkach. Dochodziło do walki wręcz.
>> Orł. Il. przew., s. 197; Dział., s. 126–127.
– Gen. płk Paul von Hindenburg obejmuje dowództwo VII armii niemieckiej. Zarządził odwrót w kierunku południowym, by po przegrupowaniu podjąć próbę okrążenia rosyjskiej Armii Niemna, nim zdąży ona dotrzeć na południowy skraj Prus Wschodnich.
>> KMW 1996, s. 68.
1920 – Część wojsk radzieckich znalazła się w okrążeniu pod Mławą. Nocą w rejonie stacji kolejowej Konopki krasnoarmistom udało się przerwać w kierunku na Grabowo i Chorzele. Działdowo znów w rękach polskich.
>> Dav. Orzeł, s. 209; Rocz. Dział. 1999, V, s. 50.
1921 – Na terenie województwa pomorskiego rozpoczął się 4-dniowy strajk kolejarzy.
>> Rocz. Gd. 1960/1961, XIX/XX, s. 349.
1922 – W Berlinie odbyło się zebranie działaczy polskich. Radzono, by wzorem Polaków w Prusach Wschod. powołać w Republice Weimarskiej jednolitą organizację obejmującą swym zasięgiem całe Niemcy. Opracowano zręby statutu i ustalono termin I zjazdu.
>> Boe., s. 94.
1931 – W Genewie rozpoczął obrady III Kongres Mniejszości Narodowych. Główny problem kongresu: „wolność prasy przede wszystkim za sam przez się zrozumiały warunek urzeczywistnienia obywatelskich praw wolności, a tym samym praw mniejszości narodowych. Z tego względu wszelki ucisk prasy mniejszościowej, jak również wszelka forma cenzury, jako sprzeczna z powyższą zasadą, muszą być potępione”.
>> KMW 1982, s. 337.
– Olsztyńska agenda gestapo zameldowała o likwidacji polskich bibliotek w Olsztynie, Giławach, Worytach, Gietrzwałdzie, Unieszewie, Purdzie, Skajbotach, Jarotach, Nowej Kaletce, Biskupcu, Stanclewie, Szczytnie, Wawrochach i Botowie. Podobny los spotkał biblioteki polskie na Powiślu.
>> Wrób. Bp, s. 105.
1934 – Konsulat RP w Królewcu donosi, że Polska po raz pierwszy wzięła udział w Targach Królewieckich.
>> Srok. Zk, s. XVII.
1939 – Joachim Ribbentrop, minister spraw zagranicznych III Rzeszy, w drodze do Moskwy nocuje w Królewcu. Ekipa wyleciała poprzedniego dnia z lotniska k. Salzburga, podróżując dwoma 4-ro silnikowymi Condorami. 23. Sierpnia rano odlot w dalszą drogę.
>> Bahn. Katakumba, s. 107–108.
– W Sztumie aresztowano działaczy polskich, gestapo ujęło etatowych pracowników instytucji polskich w tym Jana Fiszera – kierownika banku w Sztumie i Kwidzynie.
>> KMW 1987, s. 89; Łuk. IV, s. 196.
– Jednostki wojennej floty niemieckiej przeznaczone do akcji przeciw Polsce wyszły na morze, opasując polskie wybrzeże stalową obręczą. Niemcy działali w oparciu o bazy w Pilawie i Świnoujściu. Kriegsmarine przeciw Polsce wystawiła: eskadrę lekkich krążowników, 2 flotylle niszczycieli, trzy flotylle torpedowców i eskortowców, flotyllę trałowców, 10 okrętów podwodnych, nie licząc pancernika „Schleswig-Holschtein”, który kilka dni później przybył z „kurtuazyjną wizytą” i stał zakotwiczony w Gdańsku.
>> Per. Wielkie, s. 31.
– Adolf Hitler w Obersalzburgu na odprawie z dowódcami wysokiej rangi: „Zniszczenie Polski jest naszym pierwszym zadaniem. Celem musi być dotarcie nie do jakiejś oznaczonej linii, lecz zniszczenie żywej siły /…/ Podam do celów propagandy jakąś przyczynę wybuchu wojny, mniejsza z tym, czy będzie ona wiarygodną czy nie; zwycięzcy nikt nie pyta, czy powiedział prawdę /…/ Bądźcie bez litości. Bądźcie brutalni”.
>> Albert, Najnowsza, s. 272.
1945 – Z Olsztyna do Warszawy wyjechała delegacja Wojewódzkiego Komitetu Osadniczego. Prezesowi KRN Bolesławowi Bierutowi przedstawiono sytuację w Okręgu Mazurskim, postulując równocześnie przekształcenie tego obszaru w województwo, co stanowiłoby równocześnie rzeczywiste włączenie b. Prus Wschod. w organizm Rzeczypospolitej.
>> KMW 1964, s. 363.