1239 – Zm. w. mistrz krzyżacki Herman von Salza. Piastował tę godność od 1209 r., utalentowany polityk i organizator, twórca przyszłej potęgi zakonu. To on doprowadził do osadzenia Krzyżaków w Ziemi Chełmińskiej.
>> WEP, IV, s. 632.
1280 – Bp warm. Henryk Fleming nadał prawa miejskie osadzie, która po raz pierwszy w dokumencie została wymieniona 7.02.1249 r. i znana była pod nazwą Brusebergue, Braunsberg – Braniewo.
>> Sz. Ol., s. 29.
1406 – Bp sambijski Henryk von Seefeld, wyznaczony przez Kurię Rzymską na sędziego w sporze między bpem warm. Henrykiem Vogelsangiem a radą miejską Bisztynka, wydał wyrok korzystny dla biskupa. Chodziło o to, że bp warm. zakwestionował przywilej lokacyjny wystawiony przez jego poprzednika, gdyż na dokumencie tym nie było pieczęci kapituły. Vogelsang dążył do likwidacji miasta. Rada miejska Bisztynka zobowiązana została do zwrotu ziem biskupstwu. Egzystencję miasta uratowali następni biskupi, którzy nie tylko zwrócili miastu kwestionowane ziemie, lecz poszerzyli posiadłość miejską.
>> Sz. DW, s. 269.
1443 – Do Popowa przybył w. mistrz krzyżacki, by rokować z chełmianami o cło funtowe. Na spotkaniu tym szlachtę reprezentował zdecydowany wróg zakonu sędzia Szymon z Głażejewa, a mieszczan ugodowo nastawiony Herman Reusopp z Torunia. Rysujące się rozbieżności były oznaką braku pełnej konsolidacji w powołanym przed trzema laty Związku Pruskim.
>> Gór. PkwP, s. 185.
1520 – Na prośbę bpa pomezańskiego Hioba Dobenecka kancelaria koronna wystawiła glejt na bezpieczny przejazd bpa z Prabut do Torunia. Dokument zapewniał również nietykalność posiadłości biskupich łącznie z Prabutami i Przezmarkiem. Złożona została także obietnica, że Polska nie będzie traktować poddanych bpa jako wrogów. Król Zygmunt miał podstawy przypuszczać, że łagodne traktowanie skłoni bpa H. Dobenecka do poddania się Polsce.
>> Bis. Wp, s. 152.
– Podstępem obsadzono Ornetę załogą polską. Bp Fabian Luzjański podejrzewał, że mieszczanie nie zechcą dobrowolnie wpuścić Polaków do grodu. Dlatego książę Warmii rozpuścił wieść, że przybywa do Ornety tylko z wozami kuchennymi. Gdy biskupi pojazd znalazł się w otwartej bramie, jeźdźcy polscy wpadli za nim i opanowali miasto.
>> Bis. Wp, s. 159–160.
1531 – Poseł Sądu Kameralnego Rzeszy wręczył w Królewcu księciu Albrechtowi mandat wzywający, pod groźbą banicji, do stawienia się w Spirze celem przekazania władzy w Prusach administratorowi urzędu wielkiego mistrza w Prusach wyznaczonemu przez cesarza Karola V. Książę Albrecht nie stawił się przed sądem, gdyż zakazał mu tego król polski Zygmunt Stary, grożąc odebraniem lenna. Sąd Rzeszy skazał Albrechta na banicję.
>> KMW 1993, s. 167.
1568 – W Tapiawie k. Królewca zm. Albrecht I Hohenzollern, pierwszy książę Prus, wcześniej w. mistrz zakonu krzyżackiego /ur. w Ansbach we Frankonii 17.05.1490 r./, siostrzeniec Zygmunta Starego. Początkowo próbował zrzucić zwierzchnictwo Polski, wojna /1519–1521/ nie była dlań pomyślna. W okresie 4 letniego rozejmu przeszedł na protestantyzm i przeprowadził sekularyzację państwa zakonnego. W 1525 roku złożył przysięgę lenniczą na rynku krakowskim. Prawo sukcesji otrzymali także jego bracia. Po wymarciu potomków męskich Prusy Książęce miały być wcielone do Polski. Książę Albrecht odgrywał dużą rolę w rozwoju protestantyzmu w Polsce, z czym wiązał nadzieję objęcia tronu polskiego po ostatnim Jagiellonie.
>> Jasł. Grunw., s. 329; Or. SBWPKiZM, I, s. 2–4; WiM zarys, s. 813; WEP, I, s. 128.
1578 – W Domnowie k. Frydlądu w Prusach Książ. zm. Andrzej Kreytzen /Creytz, Creytzen, Kreytz/, nadburgrabia pruski. Od 1543 r. w służbie księcia prus. Albrechta. Od 1563 roku w opozycji, w okresach największych zaognień szukał schronienia w Warszawie i na Warmii /bp S. Hozjusz darzył go zaufaniem/.
>> Or. SBWPKiZM, I, s. 155–156.
1606 – Izba poselska polskiego sejmu udzieliła posłuchania delegacji stanów pruskich. Debatowano nad sprawą kurateli i lenna. Przybyłych opozycjonistów posadzono na najbardziej poczesnych miejscach, a dla dodatkowego uhonorowania pozwolono im przemawiać w pozycji siedzącej.
>> Janisz. RPaPK, s. 132.
1649 – Ukazał się kolejny patent elektora, zakazujący pod karą 18 guldenów spacerów po wybrzeżu. Chodziło o wyeliminowanie pokątnego zbierania bursztynu. Handel tym minerałem był zastrzeżony dla panującego. Wcześniejsze zarządzenia za posiadanie 1 funta bursztynu karały grzywną 90 florenów, za 2 funty – 180 florenów. Za 4 funty wieszano.
>> KMW 1959, s. 186.
1657 – Tczew ponownie zajęty przez wojska szwedzkie.
>> KMW 1985, s. 17.
1666 – Przywódca Braci Polskich Samuel Przypkowski wręczył Fryderykowi Wilhelmowi napisaną przez siebie rozprawę w obronie arian. Użyte argumenty najprawdopodobniej trafiły do przekonania elektorowi. Uznał, że ze strony Braci Polskich protestantyzmowi w Prusach nic nie grozi, gdyż na jakiś czas ucichły pogłoski o wypędzeniu arian z Prus Książęcych.
>> Pisz, s. 74.
1678 – W Działdowie ur. Samuel Tschepius /zm. tamże 1.06.1750/, kaznodzieja pols.-ewangel., tłumacz i wydawca. Studiował w Królewcu.
>> Or. SBWPKiZM, II, s. 188–189.
1736 – Miasto Szczytno otrzymało prawo do organizowania 4 jarmarków w roku. Ten sam dokument zniósł uprawnienia do organizowania jarmarków we wsiach Targowo, Rańsk i Kobułty.
>> Toe., s. 270.
1832 – Magistrat miasta Ełku wystosował do władz pismo następującej treści: …”rozumiemy, że wszyscy obywatele muszą znać język urzędowy, ale przypominamy, że mowa ojczysta jest świętością… ale nie będziemy się mieszać do wyrugowania języka polskiego. Uzasadniamy nasze stanowisko tym, ze nie jesteśmy przekonani o zgodności tego rodzaju akcji z prawem… My dalej patrzymy w przyszłość, a takie pociągnięcia, jakich żąda rejencja, nie dają widoków na utrzymanie spokoju. My musimy bronić dawnych praw naszego kraju, jego odrębności, wywalczonej w państwie pruskim nieraz za wielka cenę”.
>> Z dziejów, s. 140.
1865 – W Grucie k. Grudziądza ur. Wiktor Kulerski /zm. w Owczarkach k. Grudziądza 18.09.1935 r./, wybitny działacz niepodległościowy i społ.-oświat. na Pomorzu, wydawca, poseł do parlamentu niemieckiego, senator RP.
>> Or. SBWMiP, s. 175–176.
1888 – Poseł ks. kan. Neubauer wystąpił w parlamencie przeciw burmistrzowi Torunia, Heinrichowi Rexowi. Interpelacja dotyczyła nagannych zwyczajów prześladowania polskich propagowanych przez Towarzystwo Czytelni Ludowych. Ks. Neubauer powiedział m.in., że burmistrz Rex: „gospodaruje w czytelniach ludowych Prus Zachodnich, jak basza… a zły przykład w tym względzie wpływa bardzo ujemnie na niektóre organa policyjne w prowincji”.
>> KMW 1967, s. 361.
1893 – W Michałowej na Wołyniu ur. Witold Bielowski, d-ca grupy dywersyjno-wywiadowczej „Grunwald” zakonspirowanej przed 1939 r. w nadleśnictwach Przewodnik, Warlubie i Dąbrowa /Bory Tucholskie/, rozstrzelany 28.10.1939 r.
>> WiM 1983, nr 3, s. 1–2.
1901 – W Sanoku ur. Adam Vetulani /zm. 25.09.1976 w Busku/, historyk państwa i prawa polskiego i kościelnego, prof. Uniw. Jagiellońskiego, doctor honoris causa uniw. w Nancy, Strasburgu i Pécs. Autor wielu publikacji naukowych z zakresu swej specjalności. Przed 1939 rokiem przebywał na Powiślu, gdzie prowadził wykłady. Współpracował z Tow. Naukowym w Toruniu i Instytutem Bałtyckim. Znaczna część dorobku naukowego A. Vetulaniego dotyczyła Prus Krzyżackich i Książęcych. Książka „Lenno pruskie” w okresie okupacji znalazła się na indeksie.
>> Or. SBWMiP, s. 319–420.
1920 – Organizacje wojskowe na terenie plebiscytowym /m.in. Sicherheitswehra/ otrzymały rozkaz ostrzenia broni białej. Miało to mieć związek z puczem Kappa. Konsul polski interweniował w tej sprawie u płk. Benneta. Otrzymał odpowiedź, że ostrzenie bagnetów i szabel było z nim uzgodnione.
>> Staw. Pl., s. 205.
– W Królewcu rozruchy uliczne. Tłum zatrzymał m.in. oficera i poturbował go. Wywiązała się strzelanina. Byli zabici i ranni.
>> Staw. Pl., s. 189.
– Naczelnik Państwa Józef Piłsudski przyjął delegację polskich działaczy z Prus wschodnich /w jej składzie znajdował się Mazur Jan Lippert/, która informowała kierownika nawy państwowej o sytuacji na Pomorzu i obszarze plebiscytowym.
>> KMW 1994, s. 311.
1921 – W programie pracy Związku Polaków w Prusach Wschodnich czytamy: „Związek Polaków jest narodową polską partią polityczną w Prusach Wschodnich, jest zrzeszeniem Polaków będących obywatelami państwa niemieckiego”. Ponadto podkreślano, że związek unika pracy konspiracyjnej, że utrzymuje kontakty z innymi środowiskami polskimi w Niemczech oraz, że ma na celu obronę mniejszości narodowej i że łączy przedstawicieli wszystkich klas społecznych.
>> KMW 1962, s. 101–102.
1922 – Polacy w Prusach Wschodnich zbojkotowali wybory do Izby Rolniczej.
>> Łuk. IV, s. 178.
1924 – Związek Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech oraz Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię uzyskały wstępną zgodę pruskiego ministerstwa oświaty na uruchomienie w Olsztynie polskiej szkoły średniej. Warunkiem była odpowiednia liczba uczniów oraz posiadanie lokalu. Planowano, że w pierwszym okresie placówka będzie mieściła się w hotelu „International”, ponadto zamierzano w ciągu dwóch lat wybudować nowy gmach szkolny. Liczono na pomoc rządu polskiego i ofiarność społeczeństwa polskiego. Nie okazała się ona dostateczna i olsztyńska inicjatywa upadła. Odżyła ona dopiero 10 lat później, kiedy to zaprojektowano i doprowadzono do skutku powstanie Gimnazjum Polskiego w Kwidzynie.
>> KMW 1995, s. 263.
1925 – W Warszawie zm. Stefan Żeromski /ur. 14.10.1864 w Strawczynie k. Kielc/, powieściopisarz, dramaturg, publicysta, działacz społeczny. Jeszcze przed I-szą wojną światową interesował się problematyką morską, od maja 1920 roku mieszkał dłuższy czas w Orłowie, wówczas powstały pierwsze utwory marynistyczne. A później „Wiatr od morza” i „Międzymorze”. Sprawy ludności polskiej w Prusach Wschodnich również nie były mu obce. W okresie plebiscytu razem z Janem Kasprowiczem i Władysławem Kozickim uczestniczył w akcji propagandowej na Warmii i Powiślu.
>> Or. SBWMiP, s. 345–346.
1945 – Po zdobyciu Braniewa trwają walki w okolicach tego miasta. Wojska hitlerowskie przyciskane do brzegu Zalewu Wiślanego kapitulują lub przeprawiają się na mierzeję. Ciężar walk przenosi się w rejon Królewca.
>> WiM zarys, s. 664; WiM 1972, nr 1, s. 5.