19 sierpnia

1425 – Na zjeździe stanów państwa zakonnego w Elblągu rozpisano kontrybucję, przeznaczoną na potrzeby związane z reformą monety.
>> Sz. DW, s. 115.

1458 – Biskup warmiński kardynał Eneasz Sylwiusz Piccolomini wybrany został na papieża. Przybrał imię Piusa II. Na jego cześć kapituła warmińska udekorowała katedrę we Fromborku tiarą papieską.
>> Achr., s. 70; Or. SBWPKiZM II, s. 76.

1462 – Na wieść o zbliżającej się odsieczy wojsk polskich Krzyżacy zwinęli oblężenie wzgórza katedralnego we Fromborku.
>> Ptak, Wojskowość, s. 216.

1481 – Stefan z Nidzicy /Stephan von Neidenburg/ został konsekrowany na biskupa. Wcześniej był kanonikiem warmińskim. Biskupem chełmińskim został wybrany dzięki poparciu króla polskiego.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 161.

1657 – Zawarty został w Welawie traktat między Rzecząpospolitą a elektorem brandenburskim Fryderykiem Wilhelmem. Na mocy tego dokumentu Prusy Książęce przestały być lennem Polski.
>> WEP XIII, s. 170.

1568 – Miasto Olsztyn otrzymało wilkierz. Najprawdopodobniej wydany równocześnie wilkierz budnicki był zredagowany w języku polskim.
>> Wak. Ol., s. 394.

1632 – Kapituła warmińska rozpatruje suplikę sołtysów, którzy domagają się zmniejszenia ciężarów związanych ze służbą wojenną.
>> Sz. DW, s. 304.

1678 – W Królewcu zm. Stephanus /Stephan/ Gorlovius /Gorlo/, ur. 27.12.1619 w Neuhoff /Prusy Książęce/, orientalista, pisarz panegiryczny. Studiował w Holandii. Był prof. języków orientalnych na uniwersytecie królewieckim, dwukrotny rektor tej uczelni. Wydał kilka prac naukowych, ogłaszał drukiem własne kazania i okolicznościowe utwory panegiryczne.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 70.

1711 – Kapituła warm. odnowiła przywilej na 8 łanów we wsi Garzewko k. Olsztyna wydany 18.8.1615 r.
>> Sz. DW, s. 466.

1734 – Mieszkańcy Elbląga złożyli przysięgę wierności królowi polskiemu Augustowi III Sasowi; w imieniu monarchy przysięgę odebrał wojewoda chełmiński – Jan Ansgary Czapski.
>> Słow. Geog. K. II, s. 333.

1755 – Król pruski wydał mandat zabraniający przymusowego wcielania do wojska, zganił gwałty popełniane przez wojsko. Gdy chodzi o Warmię, to Prusacy poczynali sobie w tym czasie bardzo arbitralnie. Poszczególne komendy coraz wpadały w granice księstwa biskupiego, które notabene było przecież częścią królestwa polskiego, i porywali młodych ludzi, „ubierali w kamasze”. Wygląda, że król pruski nic o tym nie wiedział. Pamiętać jednak trzeba, że działo się to wszystko na niewiele lat przed rozbiorami, kiedy to upadał autorytet Polski, a tym samym i biskupstwo warm. stawało się coraz bardziej bezbronne.
>> KMW 1972, s. 574.

1794 – Naczelnik Tadeusz Kościuszko wydał pierwsze dyspozycje dotyczące wtargnięcia wojsk insurekcyjnych do Prus Wschod.
>> KMW 1995, s. 128.

1813 – Ogłoszony został regulamin seminarium polskiego przy wydziale teologicznym uniwersytetu w Królewcu. Seminarium to kształciło „zdolnych osobników przez celowe ćwiczenia w języku polskim do obsadzenia nimi stanowisk kaznodziejskich i szkolnych w polskim okręgu Prus”.
>> Choj. WiM, s. 503; KMW 1957, s. 136.

1889 – W Osieku k. Starogardu Gd. ur. Franciszek Lewandowski /zamordowany w Komornikach k. Działdowa w styczniu 1940/, działacz plebiscytowy. Ukończył kurs plebiscytowy w Warszawie, kierował działdowskim oddziałem Mazurskiego Komitetu Plebiscytowego. W 1939 roku brał udział w obronie Warszawy jako żołnierz WP. Po powrocie na Działdowszczyznę aresztowany i po torturach rozstrzelany.
>> Or. SBWMiP, s. 185.

1892 – W Dubielu k. Kwidzyna ur. Bernard Preuss. Stolarz z zawodu. Brał czynny udział w ruchu polskim na Powiślu. Podczas plebiscytu pracował w propagandzie i w polskiej straży wojskowej. Członek Zw. Polaków w Niemczech.
>> Or. SBWMiP, 1963, s. 233.

1897 – W Bieńkowicach k. Opatowa ur. Władysław Mizielski /zm. 3.9.1945 w Olsztynie/, nauczyciel, działacz PPS. Wydelegowany przez CKW PPS do pracy organizacyjnej na obszarze Okręgu Mazurskiego. W Olsztynie zjawił się już w marcu 1945.
>> Woj. WiM, s. 94, 96.

1901 – Miasto Biskupiec Reszelski otrzymało połączenie telefoniczne.
>> Bis., s. 90.

1906 – W Essen /Niemcy/ ur. Stefan Przybylski /zm. 4.4.1964 w Bochum/, działacz społ.-narodowy w Niemczech i na Mazurach. Jako działacz młodzieżowy w 1934 r. został skierowany do Szczytna na kierownika Zw. Polaków w Niemczech na Okręg Mazurski. Szykanowany przez policję. Po dwóch latach przeniesiony do centrali Zw. Polaków w Berlinie. Aresztowany w końcu sierpnia 1939 r., uwięziony w Sachsenhausen. W 1940 roku wcielony do Wehrmachtu. Po 1945 działał w ruchu polskim na terenie Westfalii.
>> Or. SBWMiP, s. 265–266.

1920 – Olsztyński i kwidzyński obszar plebiscytowy wcielone zostały do Rzeszy /z wyjątkiem kilku pogranicznych wsi rejencji kwidzyńskiej/. Okazało się, że gadanina o Oststaacie i samodzielnym państwie wschodniopruskim była propagandowym bałamuctwem.
>> Wak. Ol., s. 323.

– Armia Czerwona wycofuje się z Działdowa i okolic.
>> Rocz. Dział. 1999, V, s. 49.

– W Olsztynie Polacy składają na ręce goszczącego na terenie plebiscytowym wicekanclerza Rzeszy i pruskiego ministra spraw wewnętrznych Severinga skargę na gwałty nacjonalistów niemieckich przed i po plebiscycie.
>> Łuk. IV, s. 177.

– Do Olsztyna przybyli wicekanclerz Rzeszy Heinz i pruski minister spraw wewnętrznych Severing. Działacze polscy złożyli na ich ręce memoriał, w którym protestowano przeciw gwałtom, z jakimi spotkała się ludność polska po plebiscycie.
>> Wrzes. Rp/WMiP, s. 51.

1923 – Przy Towarzystwie Przyjaciół Mazur w Działdowie powstało Koło Młodzieży Mazurskiej, na jego czele stanął Karol Małłek.
>> Dział., s. 196.

– Bolesław Limanowski, podróżując po Prusach Wschodnich, przebywał w Królewcu.
>> KMW 1991, s. 53.

1929 – Otwarto szkołę polską w Postolinie na Powiślu, gdzie uczęszczało 31 uczniów. Nauczycielem był Jan Boenigk.
>> Fil. Wopt, s. XXVII, s. 8; Łuk. IV, s. 186.

1931 – Przybył do Gdyni i był uroczyście witany pierwszy w dziejach Polskiej Marynarki Wojennej nowy okręt podwodny „Ryś”. W tym samym dniu w Hawrze podniesiona została bandera na innym okręcie podwodnym, nazywał się „Wilk”, który natychmiast po uroczystości wypłynął w podróż do kraju.
>> Cies. PMW, s. 36.

1932 – Do Gdyni wpłynął kontrtorpedowiec „Burza”, który zbudowała dla PMW stocznia Francuska „Chantiers Navals Français”. Nowym okrętem dowodził kmdr por. Bolesław Sokołowski.
>> Cies. PMW, s. 34.

1936 – Przemysł Prus Wschod. przestawiany jest na tory wojenne. W piśmie rejencji olsztyńskiej m.in. czytamy: „Gospodarka wschodniopruska musi się włączyć do produkcji zbrojeniowej, przede wszystkim przemysłu lotniczego ze względu na ogólny rozwój gospodarki narodowej”.
>> KMW 1971, s. 103.

1939 – Landrat olsztyński nakazał nauczycielowi polskiej szkoły w Jarotach k. Olsztyna, Konradowi Sikorze, opuszczenie terytorium III Rzeszy w ciągu 6 tygodni. Bezpośrednią przyczyną restrykcji był fakt śpiewania polskich pieśni przez uczniów i nauczyciela na pogrzebie Jakuba Barczewskiego. Władze oskarżyły K. Sikorę o podsycanie niepokojów społecznych.
>> Fil. Wopt, s. 139.

1944 – PKWN w Lublinie wydał zaświadczenie, stwierdzające, że „Obywatel Skurpski /Hieronim/ … przewidziany jest do pracy organizacyjnej na terenie Mazur – Prus Wschodnich”. Natychmiastowy wyjazd na Mazury był wówczas jeszcze niemożliwy, niemniej jednak H. Skurpski znalazł się w Olsztynie z pierwszą ekipą wysłaną na Warmię i Mazury i zajął się organizowaniem regionalnego muzeum”.
>> Syska, Mazurskie, s. 75.

1945 – W Olsztynie rozpoczął działalność Cech Krawców i Pokrewnych Zawodów.
>> Łuk. Ol., s. 19.

Kalendarz Historyczny został sporządzony przez Bronisława Sałudę