1327 – Biskup warmiński Jordan, przebywając w Rzymie, podjął zobowiązanie zapłaty należnych stolicy apostolskiej serwicjów i mógł udać się do swojej diecezji.
>> Achr. PBW, s. 28.
1351 – Król Kazimierz III Wielki obiecuje książętom mazowieckim oswobodzenie Ziemi Płockiej, Wiskiej i Zakroczymskiej spod zwierzchnictwa króla czeskiego.
>> Giey. Dzieje, s. 209.
1410 – Wojska litewsko-ruskie dowodzone przez Witolda odchodzą spod obleganego Malborka i kierują się na Litwę. Eskortuje je 6 polskich chorągwi. W tym samym dniu porzucają oblężenie oddziały mazowieckie.
>> Szos. Dzieje, s. 35; Ku. Bitwa, s. 184, 206.
1454 – Wojska polskie /pospolite ruszenie wielkopolskie/ ponoszą dotkliwą klęskę z rąk zaciężnych krzyżackich pod Chojnicami.
>> Gór. PkwP, s. 228–229; WEP II, s. 483; Now., s. 241–244; Gin. Cudz. I, s. 103, p. 22.
– Warownia w Szymbarku /rejon Kwidzyna/, znajdująca się dotychczas w ręku Związku Pruskiego, została zajęta przez Krzyżaków.
>> Ił., s. 259.
1461 – Bp warm. Paweł Legendorf, współpracujący wówczas z zakonem, odbiera Braniewo z rąk polskich.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 151.
1520 – W czasie wypadu sił polskich pod komendą hetmana Jakuba Sęcygniewkiego z Lidzbarka Warm. w okolice Bartoszyc w celu zdobycia bydła doszło do spotkania z liczebniejszymi oddziałami pieszych zaciężnych zakonu i grupą mieszczan bartoszyckich. Zaciężni polscy na koniach wzięli górę nad krzyżackimi piechurami, których 300 poległo wraz z dowódcami, część dostała się do niewoli.
>> Bis. WP, s. 281.
1568 – Król Zygmunt August wyznaczył komisję do załatwienia sporu w Gdańsku. Na jej czele stanął bp kujawski Stanisław Karnkowski. Gdańsk nie wpuścił tej komisji. Komisja ogłosiła burmistrza winnym zdrady głównej i pozwała go przed sąd królewski na sejm do Lublina.
>> Lepszy, Dzieje, s. 100–101.
1597 – Zm. Michał Friedwald /ur. 27.08.1525 w Elblągu/, prokurator Zygmunta Augusta i Stefana Batorego, współtwórca ściślejszych związków Prus Królewskich z Koroną. Studiował w Heidelbergu i we Frankfurcie nad Odrą. Od 1546 mieszkał w Elblągu, gdzie prowadził prywatną praktykę prawniczą. Był m.in. pełnomocnikiem księcia Albrechta. Skazany na banicję, najprawdopod. za nieustępliwe procesy z radą miasta Elbląga. Znany z nieustępliwości, co nie przysparzało mu poklasku u przeciwników. Historycy oceniają tą postać kontrowersyjnie. Zajmował się także publicystyką i twórczością literacką /satyry, paszkwile, panegiryki/. Miewał „zakazy druku”. Większość jego prac nie była drukowana, część zaginęła.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 239–240.
1605 – Do Królewca przybył poseł polski, przywożąc dla stanów i władz księstwa zaproszenie na uroczystości związane ze ślubem króla Zygmunta III Wazy z arcyksiężniczką Konstancją. Wspomniane uroczystości miały rozpocząć się 30 października w Krakowie.
>> Janisz. RPaPK, s. 113.
1623 – Administrator biskupstwa warm. Michał Działyński potwierdził przywilej wolnych wsi Klajty, mocą którego uwolnieni oni zostali od obowiązku stróży na zamku w Lidzbarku.
>> Sz. DW, s. 458.
1690 – Mieszczanie Iławy i ich parobcy zatrudnieni przy orce i siewie zostali napadnięci przez służbę Ernesta Fink von Finckensteina i dotkliwie pobici widłami. Nie przepuszczono nawet koniom i bydłu, a wozy i narzędzia zostały zniszczone do tego stopnia, że prace polowe trzeba było na jakiś czas przerwać. Ernest Fink von Finckenstein był panem dziedzicznym miasta Iławy. Ze swymi poddanym postępował bezwzględnie, nie reagując na upomnienia, jakie słały władze z Królewca.
>> Rocz. Ol. 1972, X, s. 248.
1715 – Biskup Teodor Potocki wmurował kamień węgielny pod budowę kościoła w Krośnie. Świątynia jest znanym miejscem odpustowym w północnej Warmii.
>> KMW 1982, s. 269.
1730 – Król pruski w odpowiedzi na raport starosty szczycieńskiego, który dotyczył stanu szkolnictwa, polecił zwrócić baczniejszą uwagę na szkoły miejskie, zalecił także uzupełnienie sieci szkół wiejskich.
>> Toe., s. 299.
1771 – Bp warm. Ignacy Krasicki wyjeżdża z Lidzbarka, udając się na duszpasterską wizytację dekanatu dobromiejskiego. Wizytacja ta trwa do 24 września tegoż roku. Noce spędza biskup w pobliskich Smolajnach.
>> Kor. IK I, s. LXVI.
1773 – Dokonał się III rozbiór Polski. Do Prus przyłączono obok Warmii województwo malborskie i chełmińskie. Z ziem tych utworzono dwie prowincje: Prusy Wschodnie i Zachodnie. Cesję ziem Rzeczypospolitej do królestwa pruskiego podpisało 96 pełnomocników strony polskiej, w tym 5 biskupów. Zastanawiające, że wśród tych optujących „z dobrej woli” za Prusami nie ma podpisu bpa warm. Ignacego Krasickiego.
>> KMW 1963, s. 310; Caz. Kbp, s. 122.
1831 – Skazany za próbę ucieczki z internowania na pobyt w fortecy piławskiej powstaniec polski major Józef Hordyński, dzięki pomocy oficerów amerykańskiej marynarki wojennej, ukrył się na fregacie „Eliza–Ann” i po 50 dniach był już w Bostonie. Dwa lata później wrócił do kraju, przebywał w okolicach Ełku i Gdańska. Schwytany przez policję pruską, wydany Rosjanom, którzy skazali go na katorgę. Zostawił w rękopisie ciekawy pamiętnik.
>> Or. SBWMiP, s. 134; Szos. PW, s. 58.
1890 – W Brusach k. Chojnic ur. Józef Wenda /zm. 16.10.1940 w Mauthausen/, nauczyciel. Studiował w Poznaniu. Od stycznia 1938 roku w gimn. polskim w Kwidzynie, gdzie wykładał historię. Aresztowany razem z gronem pedagogicznym, więziony w różnych obozach koncentr. Zamordowany w Mauthausen–Gusen.
>> Or. SBWMiP, s. 325–326; Fil. Wopt, s. 157–158.
1899 – W Konarach k. Rawicza ur. Wacław Jankowski /zm. 15.01.1975 w Westhofen k. Kolonii/, dziennikarz, działacz społ.-narod. Działał w organizacjach polonijnych w zachod. Niemczech. Od kwietnia 1928 redagował „Gazetę Olsztyńską”, „Głos Pogranicza”, „Mazura”. Od 1933 kier. IV dzielnicy Zw. Polaków w Niemczech w Olsztynie. Zmuszony do opuszczenia Prus Wschod., mieszkał w Niemczech. Więziony w Sachsenhausen–Oranienburg. Po 1945 działał w Niemczech Zachod. redagując pisma polskie, ucząc młodzież w szkółkach niedzielnych. Od 1963 do emerytury pracował jako robotnik.
>> Or. SBWMiP, s. 139; Chł. Lud., s. 54.
1902 – Prezes rejencji królewieckiej w urzędowym piśmie stwierdził, że na Warmii stale wzrasta liczba polskich elementarzy. Postanowiono przeciwdziałać temu zjawisku przez darmowe rozdawnictwo niemieckich elementarzy. W 1902 roku na ten cel władze przeznaczyły 900 marek, przy czym w roku następnym kwotę tę postanowiono zwiększyć do 3000 marek.
>> KMW 1960, s. 332.
1903 – W Parczewie ur. bp warm. Tomasz Wilczyński /zm. 5.08.1965 w Olsztynie/. mianowany przez papieża Piusa XII biskupem w Olsztynie nie mógł objąć stanowiska ze względu na sprzeciw władz komunistycznych. Pochowany w Olsztyńskiej współkatedrze. Podbił serca diecezjan duchownych i świeckich swym bezpośrednim sposobem bycia.
>> KMW 1996, s. 84; Achr. PBW, s. 239–244; Chł., s. 132.
– W Olsztynie powstało pod przewodnictwem ks. J. Teschnera Arbeitsverein S. Martha. Do Robotniczego Towarzystwa św. Marty przystąpiło 68 z parafii św. Jakuba.
>> KMW 1988, s. 361.
1910 – W Wołogdzie ur. Tamara Ziętara, lekarz specjalista chorób zakaźnych. Studiowała na Uniwersytecie Poznańskim, uzyskując dyplom w 1966 roku. Od 1941 roku pracowała w Lidzbarku Welskim, gdzie po 1945 zorganizowała razem z mężem pierwszy w historii tego miasta szpital. Prowadziła w nim oddział wewnętrzny i zakaźny.
>> Rocz. Med. 1997, t. V, vol. 1, s. 195.
– W Szczytnie powstał Bank Mazurski. Współdziałali w powstaniu tej nowej polskiej placówki Teofil Rzepnikowski z Lubawy i Zenon Lewandowski. Założycielami było 14 Mazurów z Bogumiłem Labuszem.
>> Or. SBWMiP, s. 107, 276; Jar. Wspom., s. 26.
1915 – Dowodzona przez gen. Hermana von Eichhorna 10 armia niemiecka zajęła Wilno. Niemcy wydali w trzech językach /niemieckim, polskim i rosyjskim/ odezwę „Do ludności m. Wilna”, która miała wyraźnie propolskie akcenty. Na interwencję Litwinów, Żydów i Białorusinów następnego dnia odezwę tę zdjęto z murów.
>> Rusz. I, s. 286.
1916 – W Kołpino k. Leningradu ur. Jan Ilkiewicz /zm. 6.10.1969 w Olsztynie/, artysta malarz, pedagog. Studiował w Wilnie. W Olsztynie mieszkał od 1946. Współorganizator życia plastycznego stolicy Warmii i Mazur.
>> Or. Twórcy, s. 72–73.
1916 – W Kołpinie k. Petersburga ur. Jan Ilkiewicz, zm. 6.10.1969 w Olsztynie. Artysta malarz, pedagog. Studiował na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Wileńskiego i Akademii Litewskiej. W Olsztynie mieszkał od 1946. W swym dorobku ma głównie pejzaże i portrety. Wystawiał swe obrazy w Olsztynie i Bydgoszczy. Wykładał w Studium Nauczycielskim w Olsztynie.
>> Chł. Lud., s. 52.
1920 – W Kalwarii Suwalskiej rozpoczęły się rokowania polsko-litewskie. Zostały one wkrótce zerwane. Wznowiono je 30.09.1920 roku.
>> Rusz. II, s. 91.
1927 – Pod Stębarkiem w b. Prusach Wschodnich /właściwie koło Olsztynka/ odsłonięto pomnik upamiętniający zwycięstwo niemieckie nad armią rosyjską w 1914 roku. Uroczystość zgromadziła 70 tys. osób. Przemawiał Prezydent Rzeszy Paul von Hindenburg /autor Tannenberskiego sukcesu/, obecny był także gen. Erich Ludendorff. Podczas uroczystości widoczne były flagi ze swastykami.
>> Kron. XX, s. 377.
1933 – Działacze mazurscy Bogumił Linka, Bogumił Labusz oraz Warmiak ks. Walenty Barczewski zostali przez prezydenta RP pośmiertnie odznaczeni Krzyżami Niepodległości. Byli to pierwsi Polacy z Prus Wschod. uhonorowani tym odznaczeniem.
>> KMW 1994, s. 309.
1934 – W Grudziądzu zm. Józef Ulatowski–Jastrzębiec, redaktor, działacz społ.-narod. Studiował chemię we Wrocławiu. W latach 1902–1905 redagował w Inowrocławiu „Dziennik Kujawski”, był wieloletnim redaktorem odpow. „Gazety Grudziądzkiej”. Wielokrotnie podróżował na Warmię, współpracując z Sewerynem Pieniężnym.
>> Or. SBWMiP, s. 318.
1935 – W Owczarkach k. Grudziądza zm. Wiktor Kulerski /ur. 20.03.1816 w Grudziądzu/, działacz niepodległ., społ.-oświat. i polityczny na Pomorzu, redaktor i wydawca, poseł do parlamentu niemieckiego, senator RP. Krótko był nauczycielem. W Sopocie założył pierwszy polski pensjonat. W organizacjach polskich działał w Berlinie i Gdańsku, gdzie krótko pracował w „Gazecie Gdańskiej”. Większość życia działał w polskim ruchu w Grudziądzu, władze wytoczyły mu 87 procesów. Był właścicielem i założycielem „Gazety Grudziądzkiej”, będącej ówcześnie największym polskim pismem na świecie /128 tys. nakładu w 1913/. Czytana była na Warmii, Mazurach i na Powiślu. Wspierał finansowo gazety polskie w Prusach Wschod. Wspomagał działaczy, którzy po plebiscycie zmuszeni byli udać się do Polski.
>> Or. SBWMiP, s. 175; WEP VI, s. 290.
1939 – Obrońcy polskiego wybrzeża jeszcze próbują kontratakować. Polski okręt podwodny „Żbik” opuszcza wyznaczony rejon patrolowania i kieruje się na północ, gdyż część załogi jest chora. Łódź podwodna „Orzeł”, nie zważając, że Łotysze zarekwirowali przyrządy nawigacyjne i mapy, terroryzuje strażników i ucieka do Tallina. Także okręty podwodne „Sęp” i „Ryś” wpłynęły do Vaxholm w Szwecji. Kontrtorpedowiec „Błyskawica” w tym dniu pełni już służbę we flocie brytyjskiej, eskortując transportowce.
>> Wań. Wal., s. 187; Per. Wielkie, s. 123, 107, 131, 120.
– W okolicy Klewna /rejon Reszla/ został zestrzelony niemiecki samolot myśliwski /?/.
>> KMW 1971, s. 110.
– W obozie jenieckim Stalag IB k. Olsztynka Niemcy osadzili 1440 szeregowych, 43 oficerów oraz 3449 cywilów polskich.
>> Lietz Obozy, s. 65.
1941 – Adolf Hitler dekretem powiększył prowincję Prusy Wschodnie o Grodno z okolicami. Wcześniej włączono do Prus Wsch. Działdowszczyznę, Ciechanowskie, okręg Suwałki. Prowincja ta miała teraz powierzchnię 84 732 km2.
>> WiM zarys, s. 693.
1945 – Powołana w stolicy Okręgu Mazurskiego Akademia Prawno-Administracyjna staje się własnością gminy i miasta Olsztyna.
>> KMW 1984, s. 273.