1410 – Król Władysław Jagiełło obiaduje w Szubinie, a nocuje w Łabiszynie, po czym wraca do Inowrocławia.
>> Jasł. Grunw., s. 210.
1447 – W Rzymie zm. Andrzej Ruperti /ur. w Pruszczu k. Gdańska/. Studiował w Lipsku, bakałarzem sztuk wyzwolonych został w 1420 r., a cztery lata później magistrem, przed 1428 był baccaliarius biblicus, a 24 marca 1435 miał licencjat teologii. W tymże roku udał się do Bolonii, gdzie został profesorem, by rok później zostać prokuratorem nacji niemieckiej. Był proboszczem w Toruniu, a w 1438 proboszczem w kościele N. Maryi Panny w Gdańsku. W latach 1442–1444 został kanonikiem chełmińskim i prokuratorem zakonu krzyżackiego i w tym charakterze prowadził rokowania o Nową Marchię. Ponadto podróżował z w. mistrzem na zjazd we Frankfurcie nad Menem. Od 1446 przebywał w Rzymie. Jako dyplomata sprzyjał Krzyżakom i na ich korzyść nieoględnie operował prawem kanonicznym.
>> KMW 1989, s. 7–8.
1485 – W Gdańsku ur. Jan Dantyszek /Dantiscus, von Hoefen, de Curiis, Flaschsbinder/, zm. w Lidzbarku Warm. 27.10.1548, pochowany we Fromborku, dyplomata, poeta, bp chełmiński i warmiński. Studiował w Gryfii i Krakowie. Był notariuszem królów Jana Olbrachta i Aleksandra Jagiellończyka. Wiele podróżował, także w charakterze dyplomaty. Nastawiony wyraźnie antykrzyżacko. Zasłużony dla rozwoju nauki i sztuki. Mimo, że był w przyjaźni z Mikołajem Kopernikiem, okazał się nietolerancyjny i przysporzył na starość sporo zgryzot wielkiemu astronomowi, zmuszając, by rozstał się z przywiązaną doń kobietą – Anną Szyling.
>> Or. SBWPKiZM I, s. 43–45; WEP II, s. 814–815; Wak. Ol., s. 67–71.
1516 – Mikołaj Kopernik został przez kapitułę warm. powołany na administratora komornictwa olsztyńskiego. Funkcję tę sprawował przez trzy lata. Powtórnie w latach 1520–1521. Do jego obowiązków należał nadzór nad sądownictwem, sprawy gospodarcze obwodu i obrona w wypadku wojny. W Olsztynie nie zaniedbywał dr Kopernik swych badań. Tu napisał rozprawę o monecie. Prowadził także obserwacje astronomiczne, o czym świadczy zachowany do dnia dzisiejszego, wykonany na jego zlecenie rysunek na jednej ze ścian dziedzińca zamkowego. W innej książce ten sam autor /Andrzej Wakar/ podaje, że M. Kopernik powołany został na administratora w Olsztynie 8.11.1516. Bez badań źródłowych trudno powiedzieć, która z tych dat jest prawdziwa.
>> Wak. Sześć, s. 24; Wak. Ol., s. 58.
1519 – Papież Leon X delegował swoich przedstawicieli do Polski i Prus. Byli nimi bp gardeński Zachariusz Ferreri Guadalfieri – sekretarz papieski – i florentyńczyk Jan Thedaldi. Mieli oni doprowadzić do trwałego pokoju między Zygmuntem I Starym a Albrechtem.
>> Bis. WP, s. 190.
1520 – 1-go lub 2-go listopada spod Wągrowca wyruszyła w kierunku na Bydgoszcz wielka polska armia pospolitego ruszenia. Jej trzon stanowili Wielkopolanie. Małopolskie i wielkopolskie miasta dostarczyły zwyczajowych wozów wojennych wraz z końmi i pieszymi, z uzbrojeniem i wyposażeniem /łopaty, siekiery/. Kroniki podają, że liczebność wojska na wojnę z zakonem krzyżackim miała sięgać liczby 40 tysięcy zbrojnych. Historycy dość sceptycznie odnoszą się do tego twierdzenia.
>> Bis. WP, s. 337.
1536 – Kardynał kapuański Mikołaj Schonberg napisał z Rzymu list do Mikołaja Kopernika we Fromborku, w którym wyraża się z uznaniem o stworzonej teorii ruchu ziemi wokół słońca. Prosi, by Kopernik uczynił swe odkrycia dostępnymi dla świata nauki. Swoim pełnomocnikiem uczynił Teodoryka z Radzynia, który w imieniu M. Schonberga miał opłacić kopistów i koszty przesyłki. W liście znalazło się zapewnienie, że nadawca listu jest wielbicielem talentu Mikołaja Kopernika i że w ten sposób chce oddać mu sprawiedliwość. Nie jest wiadomo, czy i w jakiej formie Kopernik zadośćuczynił prośbie kardynała.
>> KMW 1966, s. 312–313.
1632 – Elektor Jerzy Wilhelm przebywając w Szczytnie poinstruował swych posłów w Warszawie, by podczas elekcji najbliższej nie optowali za wyborem na polskiego króla Gustawa Adolfa, o co ten ostatni zabiegał u księcia pruskiego.
>> Toe., s. 176.
1639 – Ur. Jan Jerzy Przebendowski /zm. 24.2.1729 w Przygodzicach k. Kalisza lub w Warszawie/, wojewoda malborski, podskarbi w. koronny. Popierał plany króla Augusta II dot. opanowania Prus Książęcych. Był za odebraniem Elbląga, Lęborka i Bytowa. Był zwolennikiem wojny ze Szwecją o Inflanty. Cieniem na jego karierze było posądzenie o przywłaszczenie sobie pieniędzy publicznych, zarzutów tych nie potrafił odeprzeć.
>> Or. SBWPKiZM II, s. 94–96.
1687 – Biskup warmiński Michał Stefan Radziejowski przed wyjazdem z Warmii (powołany został na arcybiskupstwo gnieźnieńskie) położył kamień węgielny pod nowy kościół w Świętej Lipce. Budowla została zakończona w 1693 r.
>> Achr. PBW, s. 158; KMW 1993, s. 511; KMW 1995, s. 43.
1691 – Ogłoszony został reskrypt księcia Prus, którym przywracał prawo bezpośredniej zwierzchności nad ludnością miast, które stanowiły własność dziedzica. Dokument ustanawiał nową rotę ślubowania: „…tedy ślubuję i przysięgam, że tegoż /tu nazwisko właściciela/ za moją zwierzchność i dziedzica tejże miejscowości uznaję, jemu i jego spadkobiercom, jak długo posiadać będą lenno, należne obowiązki, do jakich mnie przywileje miasta i praktykowane zwyczaje zobowiązują, ochoczo spełniać będę /…/ jako przystoi posłusznemu obywatelowi tego miasta”. Uchylających się od złożenia przysięgi czekała kara grzywny i egzekucja poborcy.
>> Rocz. Ol. 1972, X, s. 240–241.
1773 – Bp warm. Ignacy Krasicki na prośbę króla pruskiego Fryderyka II dokonał poświęcenia katolickiego kościoła pod wezwaniem św. Jadwigi w Berlinie. Świątynia została wybudowana z inicjatywy pruskiego monarchy, by przekonać Europę o tolerancji religijnej panującej w jego państwie.
>> Kor. IK I, s. 246 – p. 1.
1800 – Ur. Heinrich Jacob Karl Schirrmacher /Schirmacher/, zm. 4.8.1863, ks. ewangelicki. Po studiach w Królewcu w latach 1826–1845 był proboszczem w Gietrzwałdzie k. Ostródy i w Ostródzie, przez pewien czas zarządzał diecezją ostródzką. W latach 1854–1863 piastował godność proboszcza w Miłomłynie.
>> KMW 1996, s. 575.
1831 – Car Mikołaj I ogłosił amnestię dla podoficerów i szeregowych uczestników Powstania Listopadowego. W związku z tym władze pruskie usilnie namawiały powstańców by wracali do kraju.
>> Jas. Między PaP s. 600
1848 – Antoni Gąsiorowski anonsował, że z tym dniem rozpocznie wydawanie pisma polskiego o bliżej niesprecyzowanym tytule: „Przyjaciel Mazurów, albo Gazeta Mazursko-Polska”. Cel: „aby naród wiejski, który po większej części nie znając języka niemieckiego, /…/ wiedział, co się na bożym świecie około niego dzieje”. Gazeta miała się ukazywać z ramienia prowincjonalnego Klubu Konstytucyjnego na Mazurach. Najprawdopodobniej Gąsiorowski nie uzyskał subwencji, gdyż do wydania nawet próbnego numeru nie doszło.
>> Rocz. Ol. 1959, II, s. 51–52.
1876 – Wojciech Kętrzyński został dyrektorem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. Wcześniej przez ponad 3 lata był sekretarzem i kustoszem tej instytucji. Funkcję dyrektorską piastował do śmierci /1918/.
>> Or. SBWMiP, s. 155.
1883 – Wyruszył z Olsztyna pierwszy pociąg do Szczytna.
>> Sik. Galop., s. 73.
1884 – Uroczyście otwarto odcinek linii kolejowej Olsztyn – Orneta.
>> Wak. Ol., s. 397; Sik. Stary, s. 58.
1887 – Oddano do użytku odcinek linii kolejowej Olsztyn – Olsztynek.
>> Wak. Ol., s. 397; Sik. Stary, s. 58.
1893 – Bp warm. Andrzej Thiel opublikował w „Pastoralblatt fuer die Dioezese Ermland” paszkwil w języku polskim i niemieckim przeciwko ruchowi polskiemu. Zdarzenie miało miejsce w gorączce kampanii wyborczej do sejmu pruskiego. Warto wspomnieć, że artykulik ten był jedynym, jaki po polsku ukazał się we wzmiankowanym organie warmińskiej kurii.
>> Jas. Ś., s. 306.
– W Krakowie zm. Jan Matejko /ur. 24.6.1838 tamże/, najwybitniejszy malarz historyczny. Poważną część swego dorobku poświęcił tematyce pomorskiej, polsko-krzyżackiej i pruskiej /np. Bitwa pod Grunwaldem, Hołd pruski, Kopernik/.
>> Or. SBWMiP, s. 211–212; WEP VII, s. 110–111.
1896 – Eugeniusz Buchholz przestaje redagować „Allensteiner Volksblatt”.
>> KMW 1987, s. 280.
1905 – W Przykopie k. Olsztyna urodziła się Jadwiga Brzeszczyńska-Gransicka – działaczka szkolnictwa polskiego w Prusach Wschod. Była kierowniczką pierwszego otwartego na Warmii polskiego przedszkola /Unieszewo, 1926/. Uczyła także w Pluskach oraz w Głomsku /Ziemia Złotowska/, gdzie pracowała razem z mężem. Wojna 1939 zastała Gransickich w Kartuzach. Po rozstrzelaniu męża jego rodzina pomogła przetrwać jej wojnę wraz z trójką dzieci, a po 1945 została zatrudniona w oświacie na terenie Kartuz i tu doczekała emerytury.
>> Fil. Wopt, s. 15–16.
– Nastąpiło oficjalnie zainaugurowane rozpoczęcie pracy nowej jednostki administracyjnej Prus Wschodnich – Rejencji Olsztyńskiej. Wprowadzenia nowych władz dokonał nadprezydent prowincji wschodniopruskiej Friedrich von Moltke w asyście burmistrzów i radnych 23 miast. Nie obyło się bez wystawnego bankietu. Celem powołania rejencji w Olsztynie było przeciwstawienie się ruchowi polskiemu w powiatach o dużej liczbie ludności władającej językiem polskim, jak i wpływom socjalistycznym. Nową rejencję tworzyło 9 powiatów: nidzicki, olsztyński, ostródzki, reszelski, szczycieński /wydzielone z rejencji królewieckiej i ełcki, giżycki, mrągowski, piski /wydzielone z rejencji gąbińskiej/. Powierzchnia 12032 km2, 519 626 mieszkańców.
>> Cies. Pom. Wsch., s. 33–34; KMW 1992, s. 148–150.
1921 – Z tą datą polski Bank Ludowy w Olsztynie przeniósł swoją siedzibę do Hotelu International przy Bahnhofstrasse 87 /obecnie Dom Polski/. Zarząd banku zawiadamiał o tym swych klientów, zamieszczając ogłoszenie w „Gazecie Olsztyńskiej”. Z ogłoszenia, które znalazło się w pobliżu, dowiadujemy się, że International należał wówczas do Pawła Czerlickiego. Właściciel polecał restaurację z dobrą kuchnią, pokoje gościnne z centralnym ogrzewaniem i elektrycznym oświetleniem. Polecał także „kąpielnie” /łazienki?/ oraz garaże dla automobili i stajnie dla koni.
>> Ogr. Ssm, s. 38.
1928 – Ur. Stanisław Cynk /Turmont ZSRR, zm. w Olsztynie 13.11.1961/, pedagog, muzyk, kompozytor. Studiował we Wrocławiu /Wyższa Szkoła Muzyczna/. W olsztyńskiem pracował w latach 1945–1949 i 1959–1961. Był kierownikiem i dyrygentem Zespołu Pieśni i Tańca „Olsztyn”. Prowadził także inne /amatorskie/ zespoły muzyczne i chóralne. Przyczynił się do spopularyzowania pieśni Warmii i Mazur.
>> Or. Twórcy, s. 40–41.
1933 – Według raportu Bund Deutscher Osten w szkole polskiej w Purdzie na Warmii uczęszczało 14 uczniów. Pochodzili oni z następujących rodzin: Karwackich 3, Kensboków 3, Orłowskich 2, Schulzów 2, Skodowskich 2, Weinertów 1. Ponadto uczniami tej szkoły byli dwaj synowie nauczyciela Mieczysława Oelberga.
>> Fil. Wopt, s. 111.
1935 – Według raportu Bund Deutscher Osten o sytuacji w polskiej szkole w Nowej Kaletce na Warmii uczyło się 19 uczniów. Z tego 1 z rodziny Białojanów, 4-ka z rodziny Grabowskich, 3 od Hohmanów, 2 od Kryrzyków, 4 od Nowoczeniów i z rodziny Schulzów 2-ka dzieci.
>> Fil. Wopt, s. 137.
1938 – Z listy polskich przedszkoli na Warmii ubyło kolejne – w Chaberkowie. Jeszcze w kwietniu 1937 r. do 8 istniejących ochronek uczęszczało 31 dzieci, to w początku roku szkolnego 1939/1940 przedszkoli polskich było już tylko 5 z 24 dziećmi.
>> KMW 1995, s. 258.
1939 – Miało miejsce przekazanie zachodnich powiatów Prus Wschodnich w obręb jednostki organizacyjnej Rzeszy pod nazwą Prusy Zachodnie. Przy tej okazji dwaj dygnitarze hitlerowscy wymienili poglądy. I tak Albert Forster powiedział, m.in. do Ericha Kocha: po dziesięciu latach w Prusach Zachodnich nie będzie Polaków.
>> KMW 1971, s. 111.
1941 – Gestapo aresztowało ks. Czechowskiego z Rynu Reszelskiego za rzekomo podburzające kazania.
>> KMW 1971, s. 120.
1945 – Znany działacz warmiński Karol Pentowski objął stanowisko wójta w Butrynach k. Olsztyna.
>> Pent. Pamięt., s. 48; Or. SBWMiP, s. 247.
– W Olsztynie osiedliła się lwowianka Romana Jakubowska-Raube-Łokuciejewska i rozpoczęła pracę w ambulatorium PCK. Specjalizowała się z zakresu dermatologii i wenerologii. Na różnych odpowiedzialnych stanowiskach przepracowała w Olsztynie ponad 35 lat. Przeszła na emeryturę w 1980 r. ze stanowiska ordynatora oddziału dermatologicznego.
>> Rocz. Med. 1997, s. 63.
– W Olsztynie rozpoczęła działalność szkoła ćwiczeń przy Liceum Pedagogicznym. Mieściła się ona w najstarszym budynku szkolnym tego miasta przy ulicy Pieniężnego. Niewiele dni przedtem gmach zajmowały wojska sowieckie.
>> Sik. Galop., s. 165.